Τι θα κάναμε χωρίς αυτές τις μικρές απολαύσεις της ζωής, που δίνουν χρώμα στην καθημερινότητά μας; Όπως ένα δροσερό ποτήρι με λευκό κρασί ή τζιν τόνικ. Δεν ακολουθεί δεύτερο ή ίσως τρίτο, διότι οι αντοχές σου δεν το επιτρέπουν πια. Ποτέ δεν ανήκες στη συνομοταξία των φανατικών του οινοπνεύματος. Ωστόσο, μέχρι πρότινος ήταν κοινή γνώση πως αυτό το ένα ποτηράκι ήταν όχι μόνο αποδεκτό, αλλά και απαραίτητο για την εσωτερική μας ισορροπία. Αυτή τη θεωρία αποδεχόταν και η επιστημονική κοινότητα. Όχι, όμως, πια.
Σήμερα, οι επιστήμονες δυσκολεύονται να τεκμηριώσουν με στοιχεία ότι το αλκοόλ είναι ευεργετικό για την υγεία. Πρόσφατες έρευνες καταδικάζουν έστω και την ελάχιστη ποσότητα αλκοόλ σε καθημερινή βάση. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται σε μελέτη του βρετανικού The Lancet, ενός από τα παλαιότερα ιατρικά περιοδικά στον κόσμο, το ιδανικό επίπεδο κατανάλωσης αλκοόλ για να μην ασκείται καμία επίδραση στην υγεία είναι μηδέν. Δηλαδή ούτε μισό ποτηράκι την ημέρα.
Η έρευνα του The Lancet, χρηματοδοτούμενη από το Ίδρυμα Μπιλ και Μελίντα Γκέιτς, στηρίχθηκε σε στοιχεία που συγκεντρώθηκαν από 195 γεωγραφικές περιοχές όλου του κόσμου την περίοδο 1990-2016, καλύπτοντας και τα δύο φύλα από 15 έως 95 ετών. Για να είναι όσο το δυνατόν πιο ακριβή τα ευρήματα, οι ερευνητές απέκλεισαν από την ομάδα αναφοράς τα άτομα που ήταν πρώην πότες, ενσωματώνοντας άτομα «παρθένα» στη χρήση αλκοόλ, για να φανεί προοδευτικά η επίδραση στον ανθρώπινο οργανισμό. Η έρευνα καταλήγει στο ότι, συγκριτικά με τη μη χρήση αλκοόλ, ακόμη και ένα ποτό την ημέρα αυξάνει τον κίνδυνο να αντιμετωπίσει κανείς μια σειρά προβλημάτων υγείας. Σε αυτά περιλαμβάνονται η φυματίωση, ο διαβήτης και οκτώ τύποι καρκίνου, από τον καρκίνο του μαστού μέχρι του εντέρου. Βέβαια υπάρχουν κάποιες περιπτώσεις στον ανεπτυγμένο κόσμο, όπου είναι υψηλό το προσδόκιμο ζωής, που το αλκοόλ μειώνει ελάχιστα τους κινδύνους καρδιακών παθήσεων, αλλά αφορούν τις μεγάλες ηλικίες. Το συμπέρασμα του The Lancet είναι απλό: μόνο η μετρημένη κατανάλωση αλκοόλ από ηλικιωμένους, δηλαδή τους ανθρώπους που έχουν ήδη διαφύγει τον κίνδυνο των ατυχημάτων ή του καρκίνου λόγω προχωρημένης ηλικίας, μπορεί και να παρατείνει τη ζωή τους.
Οφέλη χωρίς τεκμηρίωση
Ανάλογα πορίσματα προκύπτουν από μελέτη της αμερικανικής Mayo Clinic, του γνωστού μη κερδοσκοπικού οργανισμού που εξειδικεύεται σε ένα ευρύ φάσμα κλινικών ερευνών. Η μελέτη τιτλοφορείται «Αλκοόλ: ζυγίζοντας τους κινδύνους και τα πιθανά οφέλη». Και εκεί η τραμπάλα των επιχειρημάτων γέρνει προς τα αρνητικά και όχι τα θετικά: «Οι πρόσφατες κατευθυντήριες οδηγίες στη διατροφή ξεκαθαρίζουν ότι κανείς δεν θα πρέπει να ξεκινήσει να πίνει αλκοόλ ή να πίνει πιο συχνά, με το επιχείρημα ότι ενδεχομένως να είναι ευεργετικό για την υγεία. Τουναντίον, όσοι αποφεύγουν το αλκοόλ κάνουν την καλύτερη επιλογή – τα πιθανά οφέλη δεν υπερισχύουν των κινδύνων». Σε κάποιο σημείο της μελέτης οι επιστήμονες της Mayo Clinic αφήνουν κάποια περιθώρια ευελιξίας, υποστηρίζοντας πως «από την άλλη πλευρά, εάν είστε μετρημένος πότης, πιθανόν να μπορείτε να συνεχίσετε τη χρήση αλκοόλ, αρκεί να το κάνετε υπεύθυνα». Εντούτοις, προσθέτουν πως, «εάν αυτό φαίνεται αντιφατικό, είναι γιατί δεν μπορούν τα τεκμηριωθούν τα στοιχεία για τα πιθανά οφέλη του αλκοόλ».
Βέβαια είναι επιλογή μας να πιστέψουμε την έρευνα που μας καλύπτει καλύτερα. «Κυκλοφορούν τόσες πληροφορίες για τη σοκολάτα, τον καφέ και το αλκοόλ», σχολιάζει ο Νίκολας Στένεκ, πρώην σύμβουλος στο αμερικανικό Υπουργείο Υγείας, στην Κιμ Τίνγλεϊ των New York Times.
Υπάρχουν ιδανικά όρια;
Οπότε ποια είναι τα ιδανικά όρια της σχέσης του ανθρώπου με το αλκοόλ; Δίχως αμφιβολία, η ανθρωπότητα συνδέεται με το αλκοόλ από την αρχαιότητα. Διαδικασίες ζύμωσης για το κρασί, την μπίρα, το ουίσκι, τη βότκα ή το τζιν αποτελούν αναπόσπαστα κομμάτια του ανθρώπινου πολιτισμού. Αναπαραστάσεις γλεντιών με οινοποσία υπάρχουν από αρχαιοτάτων χρόνων. Στις «Βάκχες» του Ευριπίδη, ο Διόνυσος μεταμφιέστηκε σε ζητιάνο για να επιβάλει τη λατρεία του στην Ελλάδα, ξεκινώντας από τη Θήβα, όπου βασιλιάς ήταν ο Πενθέας, γνωστός για τα αντιβακχικά του αισθήματα. Η τιμωρία του από τον θεό του γλεντιού και του κρασιού ήταν βαριά, με τις Μαινάδες να τον διαμελίζουν σαν λέαινες. Στη σφαγή του Πενθέα συμμετείχε και η μητέρα του Αγαύη, η οποία συνειδητοποιεί την αποτρόπαια πράξη της αφού συνέρχεται από ζάλη που την είχε κυριεύσει υπό την επιρροή του Διονύσου.
Οι αρχαίοι Έλληνες τιμούσαν τον «αιώνιο έφηβο» Διόνυσο. Αναζητούσαν, όμως, την κατάλληλη ποσότητα αλκοόλ για τον ανθρώπινο οργανισμό. Αυτό ήταν, εξάλλου, το νόημα του νερωμένου κρασιού. Προκειμένου να περιορίσουν τις τραγελαφικές καταστάσεις που προκαλεί ο άκρατος οίνος, οι αρχαίοι Έλληνες το αναμείγνυαν με νερό, η ποσότητα του οποίου οριζόταν ανάλογα με την ποιότητά του. Εάν το κρασί ήταν βαρύ, τότε νερωνόταν περισσότερο. Αυτούσιο καταναλωνόταν το κρασί μόνο από τους αρρώστους ή τους ταξιδιώτες, καθώς θεωρούνταν τονωτικό. Στην «Οδύσσεια» αναφέρεται πως ο Οδυσσέας κατάφερε να τυφλώσει τον Κύκλωπα Πολύφημο με τρία ποτήρια άκρατου οίνου.
Η οικουμενική γλώσσα του οίνου
Στη σύγχρονη εποχή, όπου ο άνθρωπος δεν καλείται να πολεμήσει με τέρατα και θεούς, ακόμη και οι κυβερνήσεις πείθονται για τους κινδύνους που μπορεί να κρύβει έστω και η ελάχιστη κατανάλωση αλκοόλ. Από όλες τις ευρωπαϊκές χώρες, η Βρετανία φαίνεται να έχει υιοθετήσει τις αυστηρότερες προδιαγραφές. Προ τριετίας, το Υπουργείο Υγείας της Βρετανίας αναθεώρησε προς τα κάτω τα επιτρεπτά όρια στην κατανάλωση αλκοόλ, από 21 σε 14 μονάδες την εβδομάδα, δηλαδή όσο είναι ενάμισι μπουκάλι κρασί. Κανένα επίπεδο, δε, κατανάλωσης αλκοόλ δεν μπορεί να θεωρείται ασφαλές, είχε ανακοινωθεί από το Λονδίνο.
Αλλά ο ανθρωπολόγος και αρχαιολόγος χημικός του Πανεπιστημίου της Πενσιλβάνια, Πάτρικ Μακ Γκόβερν, έχει διαφορετική άποψη για το αλκοόλ, χαρακτηρίζοντάς το «οικουμενική γλώσσα» που συνδέει τον άνθρωπο από το παρελθόν με το παρόν. Αποκαλούμενος από το National Geographic ως ο «Ιντιάνα Τζόουνς του αλκοόλ», θεωρεί πως η μπίρα ανακαλύφθηκε από τον άνθρωπο νωρίτερα από το ψωμί. Κάποτε, αναφέρει ο ίδιος, τα οινοπνευματώδη ποτά χρησιμοποιούνταν ως βασικό φάρμακο σε ασθένειες, διότι, μεταξύ άλλων, βοηθούσαν στην εκκαθάριση του νερού από βλαβερά βακτήρια. Αλλά η κατανάλωση των οινοπνευματωδών δεν σταμάτησε ποτέ. Διαχρονικά, «είμαστε βιολογικά προσαρμοσμένοι σε μετρημένη κατανάλωση οινοπνευματωδών ποτών», λέει ο Μακ Γκόβερν. Και νομίζω πως με αυτό το σκεπτικό θα παραγγείλω το επόμενο ποτήρι κρασί… ■