Τον Μάιο του 2018 βρέθηκα στο θέατρο Σίμπασι Ενμπουτζό, για να παρακολουθήσω την ετήσια παράσταση Αζούμα Οντόρι. Την οργανώνουν κάθε χρόνο οι γκέισες της καλής περιοχής του Τόκιο Σίμπασι και συνδυάζεται με τελετές του τσαγιού και γεύματα σε χώρους του θεάτρου για περίπου μία εβδομάδα. Είναι μια μοναδική ευκαιρία για το ευρύ κοινό να παρακολουθήσει πραγματικές γκέισες σε δράση και να γευτεί τα μενού που προσφέρονται σε εστιατόρια όπου εργάζονται. Ήταν η αρχή μιας περιπέτειας για μένα, που κράτησε περίπου έναν χρόνο, ένα διάστημα στο οποίο επεξεργάστηκα ένα φωτογραφικό πρότζεκτ γύρω από τη ζωή μιας γκέισας στη σημερινή Ιαπωνία.
Η Κονάτσου την ημέρα που έκανε την πρώτη εμφάνισή της ως γκέισα.
Παρεξηγήσεις
Οι γκέισες είναι ταυτισμένες με την ιαπωνική κουλτούρα. Στο Τόκιο μπορούν να εκπαιδευτούν και να γίνουν γκέισες σε οποιαδήποτε ηλικία, όχι μόνο από παιδιά, όπως ξεκινούσαν στο παρελθόν. Εκπαιδεύονται στο οκίγια, το σπίτι δηλαδή που ανήκει σε κάποια μεγαλύτερη γκέισα, που τις «υιοθετεί», ως γκέισα-μητέρα, τις χρηματοδοτεί και οργανώνει την προετοιμασία και την καριέρα τους. Οι νέες γκέισες επιστρέφουν το ποσό που επενδύθηκε γι’ αυτές όταν καταφέρουν να γίνουν ανεξάρτητες.
Η βασική τους απασχόληση είναι να κρατούν συντροφιά σε υψηλούς καλεσμένους, να τους διασκεδάζουν με μουσική και χορό ή και με παραδοσιακά παιχνίδια γκεϊσών. Αυτό γίνεται στα ριοτέι, που είναι παραδοσιακά και αρκετά ακριβά εστιατόρια όπου υπάρχει η δυνατότητα να καλέσουν γκέισες κατά τη διάρκεια βραδινών γευμάτων. Ένας λόγος που οι Ιάπωνες αισθάνονται λίγο αμήχανα με την παράδοση των γκεϊσών είναι ότι πολλοί ξένοι τις θεωρούν ιερόδουλες πολυτελείας. Πρόκειται για διαδεδομένο μύθο ο οποίος δεν ισχύει. Στο παρελθόν, και για κάποιες γκέισες ίσως και τώρα, υπήρχε η δυνατότητα να αποκτήσουν έναν «σπόνσορα», τον ντάνα, ο οποίος ήταν κάτι σαν σύζυγος. Αυτός μπορούσε να είναι παντρεμένος και η σχέση του με την γκέισα να είναι παράλληλη. Οι περισσότερες γκέισες του Τόκιο τώρα είναι επαγγελματίες και τα ποσά με τα οποία αμείβονται για τον τρόπο διασκέδασης που προσφέρουν είναι αρκετά υψηλά, ώστε να μη χρειάζονται ντάνα.
Πρώτη μέρα στη δουλειά
Η πρώτη πρόσκληση για φωτογράφιση ήρθε στις 15 Οκτωβρίου 2018, την ημέρα που η 23χρονη γκέισα Κονάτσου έκανε την πρώτη της επίσημη εμφάνιση, επισκεπτόμενη εστιατόρια ριοτέι που συνεργάζονται με γκέισες. Την καθοδηγούσε η κυρία Κοκίμι, μια ηλικιωμένη γκέισα που την έχει αναλάβει ως μητέρα της στον κόσμο των γκεϊσών, τη φιλοξενεί στο οκίγια της και την εκπαιδεύει. Η Κονάτσου με αντιμετώπισε με ένα μεγάλο χαμόγελο και φαινόταν χαρούμενη που πραγματοποιεί το όνειρό της. Έχοντας σπουδάσει Φιλολογία, είχε διαβάσει στα βιβλία του αγαπημένου της συγγραφέα Τζουνιτσίρο Τανιζάκι για τον κόσμο των γκεϊσών και, όταν το 2017 παρακολούθησε την παράσταση Αζούμα Οντόρι, αποφάσισε ότι θέλει και αυτή να γίνει γκέισα της περιοχής Σίμπασι, που έχουν την καλύτερη φήμη – η τέχνη της περιλαμβάνει χορό, τραγούδι, παίξιμο μουσικών οργάνων και τελετή του τσαγιού. Η Κονάτσου τελικά έγινε δεκτή από τον σύλλογο γκεϊσών του Σίμπασι και η κυρία Κοκίμι άρχισε την εκπαίδευσή της τον Ιούλιο του 2018.
Παρακολουθώντας τους επόμενους μήνες την εκπαίδευσή της, είδα την Κονάτσου σε μαθήματα χορού και μουσικής που λάμβαναν χώρα στο κτίριο του συλλόγου, εκεί όπου μεγαλύτερες σε ηλικία γκέισες προετοίμαζαν τις νεότερες εν όψει της επόμενης παράστασης Αζούμα Οντόρι. Η Κονάτσου φαινόταν να δυσκολεύεται να προσαρμοστεί, αλλά κάθε φορά, όμορφα ντυμένη με κιμονό, έβαζε τα δυνατά της κάτω από το άγρυπνο βλέμμα της Κοκίμι, η οποία συνεχώς τη διόρθωνε. Άλλες γκέισες, επίσης, τη βοηθούσαν να διορθώσει τα βήματά της και σταδιακά η έκφρασή της αποκτούσε όλο και περισσότερο τη συγκέντρωση που απαιτείται από μια επαγγελματία γκέισα.
Ήταν όμως πάντα πολύ απασχολημένη. Η προσδοκία μου ήταν να περάσω περισσότερο χρόνο μαζί της, μέσα και έξω από τον κόσμο των γκεϊσών, να τη φωτογραφίσω με κιμονό και με σύγχρονα καθημερινά ρούχα, στα μαθήματα και στην καθημερινή ζωή της στο οκίγια, στις εξόδους της στην πόλη και όταν εργάζεται σε ριοτέι. Μια μέρα τα κατάφερα: μπόρεσα να επισκεφτώ το οκίγια της κυρίας Κοκίμι. Ένα παλιό κτίριο που φαινόταν να έχει μεγάλη ιστορία και όπου η Κοκίμι έχει ζήσει σχεδόν όλη της τη ζωή. Έχει μεγαλώσει σε αυτόν τον κόσμο, καθώς η μητέρα της ήταν γκέισα και γύρω της, στο Σίμπασι, υπήρχαν τότε γύρω στις 700 γκέισες. Όταν και η ίδια έγινε γκέισα, το 1965, οι γκέισες είχαν μειωθεί στις 400, που εργάζονταν σε περίπου 70 εστιατόρια ριοτέι. Τώρα υπάρχουν μόνο γύρω στις 50-60 γκέισες και 8 ριοτέι.
Η Κοκίμι είναι η κορυφαία γκέισα του Αζούμα Οντόρι – η δεξιοτεχνία της είναι ο χορός. Στο οκίγια της αντιπροσωπεύει 12 γκέισες, για τις οποίες η Κοκίμι είναι η γκέισα-μητέρα και δασκάλα τους. Οι νεότερες είναι η Κονάτσου και η Κιμίο, που είναι ακόμα εκπαιδευόμενες και φιλοξενούνται στο κτίριο. Εκεί μπόρεσα να φωτογραφίσω τις δύο νεαρές γκέισες για λίγο, μέσα και έξω από το οκίγια, ακολουθώντας τους περιορισμούς που μου επέβαλαν. Δηλαδή δεν μπορούσα να φωτογραφίσω τα τελευταία στάδια φορέματος των κιμονό ούτε κάποια σημεία του δωματίου όπου ετοιμάζονταν. Φωτογράφισα την Κοκίμι να τις φροντίζει στα τελευταία στάδια φορέματος των περουκών και διορθώματος του μακιγιάζ και, τελικά, τις δύο νεαρές γκέισες να περπατούν στους γύρω δρόμους.
Η Κονάτσου μόλις τελείωσε με το μακιγιάζ και είναι έτοιμη για δουλειά.
Ακριβό «σπορ»
Όταν ζήτησα από την Κοκίμι να φωτογραφίσω τις κοπέλες με σύγχρονα ρούχα έξω στην πόλη, αρνήθηκε κατηγορηματικά. Σε σύγκριση με τα κιμονό, τα σύγχρονα ρούχα, είπε, είναι σαν να φορούν πιτζάμες… Στην επόμενη συνάντηση, σε ένα καφέ κοντά στο οκίγια της, η συζήτηση ήταν πολύ φιλική. Μου έδωσε πληροφορίες για το πώς η ίδια μεγάλωσε σε αυτόν τον κρυφό κόσμο και το πόσο μεγαλύτερη ήταν η κοινότητα των γκεϊσών στο παρελθόν. Παραπονέθηκε για το πόσο δύσκολο είναι να εκπαιδεύει νεαρές γκέισες, καθώς πρέπει να επενδύσει σε αυτές αρκετά χρήματα για να τους αγοράσει ακριβά κιμονό και τα κατάλληλα αξεσουάρ (κοσμήματα, περούκες κ.λπ.). Ένα καλό κιμονό κοστίζει τουλάχιστον 11.000 ευρώ και, αν προσθέσουμε και τα αξεσουάρ, το τελικό κόστος μπορεί να φτάσει τα 20.000 ευρώ.
Ένα γεύμα σε ριοτέι του Σίμπασι όπου παρευρίσκονται τουλάχιστον τρεις γκέισες μπορεί να κοστίσει 800 ευρώ για τον κάθε πελάτη. Δεν μπορεί ο καθένας να επισκεφτεί κάποιο εστιατόριο ριοτέι και να ζητήσει τις υπηρεσίες μιας γκέισας. Συνήθως πρέπει να έρθει συστημένος από κάποιον που είναι ήδη πελάτης, για λόγους εμπιστοσύνης. Ειδικά αν είναι μέλος της κυβέρνησης, οπότε απαιτείται το μέγιστο της εχεμύθειας.
Και μια ενδιαφέρουσα λεπτομέρεια: ο λογαριασμός δεν ζητείται επιτόπου, αλλά στέλνεται στον πελάτη την επόμενη μέρα.
Μια συνεχής παράσταση
Η παρουσία μιας γκέισας είναι μια συνεχής παράσταση. Από τον τρόπο που θα μιλήσει, το πώς θα περπατήσει, το πώς θα κουνήσει το κεφάλι και τα χέρια της, το πώς θα ανοιγοκλείσει τα μάτια της ή θα χαμογελάσει καθώς μιλάει· όλα ακολουθούν μια σταθερή παράδοση αιώνων και μεταφέρονται από γκέισα σε γκέισα.
Η εκπαίδευσή τους δεν τελειώνει ποτέ, καθώς πάντα προσπαθούν να βελτιώσουν την τέχνη τους. Την ημέρα εξασκούνται και τα βράδια, έπειτα από μια περίπου δίωρη προετοιμασία (ντύσιμο, μακιγιάζ, μαλλιά), πηγαίνουν στα ριοτέι που τις καλούν.
Παρά τους συμβιβασμούς που έκανα σε ό,τι μου ζητήθηκε, η Κοκίμι με ενημέρωσε ότι οι κοπέλες δεν ήθελαν να συνεχίσουν το πρότζεκτ. Είχαν αισθανθεί «πιεσμένες». Επέλεξαν ο κρυφός κόσμος των γκεϊσών να παραμείνει κρυφός. Και ίσως να είχαν δίκιο. Ωστόσο, μου δόθηκε μια τελευταία ευκαιρία: να φωτογραφίσω την τελική πρόβα της παράστασης Αζούμα Οντόρι, εκεί που έμαθα ότι η Κονάτσου τα είχε καταφέρει, θα συμμετείχε. Ένα μεγάλο όνειρο μόλις είχε πραγματοποιηθεί. ■