Είναι ένα εναλλασσόμενο υπερθέαμα σε μόνιμη κίνηση. Τοπία που αναδεικνύουν την επιβλητική αρκτική μοναξιά πάνω σε αιχμηρές χαράδρες και καμπυλωτές γωνίες παγωμένων κορυφών και παρυφών. «Οι παγετώνες σε μαγνητίζουν από κάθε άποψη, είναι σαν έργα τέχνης σε εξέλιξη, στη φύση. Μπορεί να παρακολουθείς ένα παγόβουνο και σε τρεις μέρες να έχει ανατραπεί, να έχει γίνει κομμάτια, να έχει γίνει κάτι καινούργιο. Να έχει εμφανιστεί ο μπλε πάγος από κάτω και, από εκεί που ήταν λευκό, μυτερό και στρογγυλό, να γίνεται σμαραγδί με λέπια σε τιρκουάζ αποχρώσεις», λέει στο «Κ» ο Φωκίων Ζησιάδης, στον φακό του οποίου τα θεαματικά αυτά τοπία γίνονται φωτογραφίες.
Για τη σύλληψή τους, ο 64χρονος Έλληνας φωτογράφος-εξερευνητής ταξίδεψε τέσσερις φορές στη Γροιλανδία, ξεκινώντας το 2016. Εκεί δούλεψε με τον Ήλιο του Μεσονυκτίου, έχασε την αίσθηση του χρόνου και κάλυψε 800 χιλιόμετρα με σνόουμομπιλ, ενώ, σε κάθε περίπτωση, η ομορφιά της παγωμένης φύσης δεν αφαίρεσε ποτέ κάτι από το ρίσκο που τη συνόδευε. «Είναι πολύ ωραίο να πλέεις ανάμεσα στα παγόβουνα, αλλά και πολύ επικίνδυνο», συνεχίζει ο Φ. Ζησιάδης. «Το πρωί θα τα δεις κοντά σου, το απόγευμα πιο μακριά. Υπάρχουν τρεις κίνδυνοι: καθώς πλέεις να γίνει ένα κόψιμο που θα δημιουργήσει κύμα, το οποίο μπορεί να ανατρέψει τη βάρκα. Ή να κοπεί από κάτω και να σε τουμπάρει. Ή να σε μπλοκάρουν και να μην μπορείς να φύγεις μέχρι να σε συνθλίψουν».
Παράθυρο στον Αρκτικό κύκλο
Ο ίδιος βρισκόταν σε ένα βορινό ισλανδικό φιορδ (το βιβλίο του «Iceland» κυκλοφορεί από τον οίκο teNeues), όταν ρώτησε τον Ισλανδό οδηγό του, Landmark Dui, τι υπήρχε στην άκρη του ορίζοντα. Η απάντηση ήταν η Γροιλανδία – σε απόσταση 600 χιλιομέτρων. Εκείνη την εποχή, ο Ζησιάδης φωτογράφιζε παλιά αμερικανικά αυτοκίνητα και ο Ισλανδός τού ανέφερε κάποιες εγκαταλελειμμένες αμερικανικές βάσεις που υπήρχαν στη Γροιλανδία από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Τελικά, οι δυο τους επισκέφθηκαν με ελικόπτερο μία από αυτές, την Bluie East, φωτογραφίζοντας οχήματα του 1950 και χιλιάδες βαρέλια για ανεφοδιασμό καυσίμων. Ακολούθησαν και άλλες επισκέψεις για να φωτογραφίσει (πολλές φορές σε απόκρημνες περιοχές, με θερμοκρασίες μέχρι και -30 βαθμούς Κελσίου) εγκαταλελειμμένους οικισμούς Ινουίτ, πολικές αρκούδες και μοσχοβόδια, μεταξύ άλλων, και βέβαια τους μεγαλοπρεπείς παγετώνες που δεσπόζουν στην αυτοδιοικούμενη Γροιλανδία.
Οι τελευταίοι αποτελούν τον επίγειο, αλλά και τον υπόγειο κορμό της πρώτης έκθεσης του έργου του εξερευνητή, με τίτλο «Φωκίων Ζησιάδης: Παγετώνες. Από τη γένεση στην εξαΰλωση», που θα φιλοξενηθεί στο Μουσείο Μπενάκη οδού Πειραιώς από τις 17 Οκτωβρίου μέχρι τις 17 Νοεμβρίου. Την επιμελείται ο Σταύρος Καβαλλάρης και διοργανώνεται υπό την αιγίδα της πρεσβείας της Δανίας (στην οποία ανήκει διοικητικά η Γροιλανδία) στην Αθήνα.
«Οι παγετώνες δημιουργούνται μέσα από μια αλληλουχία φυσικών φαινομένων», εξηγεί ο Φ. Ζησιάδης. «Το χιόνι συσσωρεύεται στις κοιλάδες και στις πλαγιές και λόγω της θερμοκρασίας δεν προλαβαίνει να λιώσει. Από το τεράστιο βάρος, μια παγωμένη μάζα αρχίζει να λιώνει και να κινείται σαν ένα ποτάμι προς τη θάλασσα. Βγαίνει λίγο λίγο, επιπλέει και, όταν φτάσει σε ένα σχετικά μεγάλο μήκος, σπάει σε παγόβουνα, που αρχίζουν την πλεύση τους προς τον Βορειοατλαντικό ωκεανό. Πολλά παγιδεύονται όταν πλησιάζουν στα φιορδ και τον χειμώνα γίνονται σαν μικρά νησιά, μια λεωφόρος όπου ταξιδεύουν έλκηθρα και πολικές αρκούδες».
Στους τοίχους του μουσείου, 39 έργα μεγάλων διαστάσεων και υψηλής ανάλυσης θα προσφέρουν στον επισκέπτη μια τρισδιάστατη αίσθηση μέσα από εκτύπωση OptiPlex και τη χρήση πλέξιγκλας. Τις εικόνες θα συνοδεύουν αρκτικοί ήχοι σε επιμέλεια του Θανάση Ζλατάνου του Studio Lollipop. «Πρακτικά, θα είναι σαν να βλέπεις το φιορδ του Αρκτικού Κύκλου μέσα από ένα παράθυρο με τζάμι», παρατηρεί ο φωτογράφος. Αν και η θέα από το «παράθυρο» προβλέπεται θεαματική, εκείνο που δεν διακρίνει κανείς –σε πρώτη ανάγνωση, τουλάχιστον– είναι η προσωπική διαδρομή του Φ. Ζησιάδη μέχρι εκεί· οι σωματικές και ψυχικές αντοχές απέναντι στο κρύο και στη μοναξιά, η επιμονή και η υπομονή, αλλά και ο παράγοντας «τύχη», που μπορεί να ενισχύσει τη ρεαλιστική αποτύπωση. Επίσης, πριν από κάθε εκστρατεία προηγείται μια τεράστια οργάνωση, την οποία επιμελείται ο ίδιος, όπως εκτενής μελέτη βιβλιογραφίας, αλλά και διαδρομών στο Google Earth, μεταξύ άλλων. Και όταν πλέον φτάσει στον προορισμό του, «όλα είναι διαφορετικά», καταλήγει.
H μοναδική ομορφιά του αρκτικού τοπίου σε ασπρόμαυρους κατοπτρισμούς προκαλεί δέος.
«Δεν υπάρχει φως χωρίς σκοτάδι»
Η αφοσίωση του Ζησιάδη σε αυτό το συναρπαστικό κεφάλαιο της ζωής του δεν διαφέρει από εκείνη που επέδειξε, π.χ., ως αντιπρόεδρος του Sani Resort και μέλος της δεύτερης γενιάς, που αξιοποίησε και επεξέτεινε τις πρώτες εγκαταστάσεις του ξενοδοχειακού συγκροτήματος της Χαλκιδικής. Απόφοιτος της Αρχιτεκτονικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης και με μεταπτυχιακές σπουδές στο Πανεπιστήμιο της Πενσιλβάνια, ο Ζησιάδης εισήλθε στον χώρο του τουρισμού το 1980. Το 2015 αποφάσισε την ολοκληρωτική έξοδό του από την τουριστική επιχείρηση, για να αφοσιωθεί στις φωτογραφικές του αποστολές, οι οποίες είχαν ξεκινήσει αρχικά ως επαγγελματικά ταξίδια ενημέρωσης.
Όμως η αλλαγή πλεύσης δεν σηματοδότησε και κάποια αλλαγή στις προσωπικές του ισορροπίες. Ο Φ. Ζησιάδης δεν είναι ένας μοναχικός χαρακτήρας, αλλά ο επί σαράντα χρόνια ευτυχής σύζυγος της Μάτας Τσολοζίδη (η οποία τον συνόδευσε στο πρώτο ταξίδι στη Γροιλανδία, μεταξύ άλλων εξορμήσεων) και πατέρας του γιου τους, Λεωνίδα. Είναι εκείνοι που τον εμψυχώνουν και τον καλωσορίζουν σε κάθε επιστροφή. «Γυρίζεις και έχεις μια μελαγχολία, έχεις ζήσει μια άλλη πραγματικότητα. Επιστρέφεις στην καθημερινότητα με ανάμεικτα συναισθήματα, όμως και η ίδια η φωτογραφία βασίζεται στην αρχή της αντιθετικότητας, δεν υπάρχει φως χωρίς σκοτάδι, χαρά χωρίς λύπη», παρατηρεί ο ίδιος.
«Ο άνθρωπος είναι πάρα πολύ μικρός»
Στο μεταξύ, η Γροιλανδία παραμένει στρατηγικό κομμάτι στον παγκόσμιο χάρτη: πρώην σημείο ελέγχου ραδιοκυμάτων στον Β΄ Παγκόσμιο και στον Ψυχρό Πόλεμο, γίνεται σήμερα δίοδος για κινεζικά και ρωσικά εμπορικά φορτία. Μέχρι το 1960 δεν επιτρεπόταν η είσοδος σε τουρίστες, ενώ οι ντόπιοι ζούσαν χωρίς τηλεπικοινωνίες. «Μέσα σε εξήντα χρόνια πέρασαν από την εποχή του λίθου σε εκείνη του Ίντερνετ», παρατηρεί ο Φ. Ζησιάδης. Συγχρόνως, ο τόπος στον οποίο το παγοκάλυμμα αποτελεί το 70% της επιφάνειάς του είναι μέρος της παγκόσμιας συζήτησης περί κλιματικής αλλαγής. Σύμφωνα με τον φωτογράφο, το κλίμα αλλάζει εξ ορισμού. «Ο άνθρωπος είναι πάρα πολύ μικρός και λίγος για να μπορεί, με αυτά που κάνει –όπως το ανθρωπογενές διοξείδιο του άνθρακα που παράγει και οι ρύποι–, να αλλάξει το κλίμα, το οποίο είναι ένα πολύ σύνθετο πράγμα. Το κλίμα εξαρτάται από τεράστιες δυνάμεις, εξωγήινες δυνάμεις, από την τροχιά της Γης, από την κλίση του άξονα της περιστροφής της. Υπήρχαν εποχές υπερθέρμανσης του πλανήτη και παλαιότερα, με υψηλότερες θερμοκρασίες, όπως και εποχές global cooling, όταν δεν υπήρχαν καν βιομηχανία και άνθρωποι. Σίγουρα δεν πρέπει να επιβαρύνουμε και να ρυπαίνουμε το περιβάλλον. Υπάρχει υπερθέρμανση σήμερα, αλλά δεν μπορώ να φανταστώ ότι αυτό είναι αποτέλεσμα της ανθρωπογενούς ρύπανσης και του διοξειδίου του άνθρακα», προσθέτει.
Η κουβέντα θα συνεχιστεί στο Μουσείο Μπενάκη, όπου ο Φωκίων Ζησιάδης θα μας μυήσει στο έργο του μέσα από την έκθεση, αλλά και ειδικές εκδηλώσεις. Παράλληλα με την παρουσίαση στην Αθήνα, στην τελική ευθεία βρίσκεται μια έκδοση για το Βιετνάμ από τον οίκο Rizzoli, ο οποίος έχει αναλάβει να εκδώσει και το ευρύτερο υλικό της Γροιλανδίας. Στη σκέψη του Ζησιάδη βρίσκονται νέες αποστολές σε μέρη όπως η Σιβηρία και η Ανταρκτική, αλλά και η Ελλάδα, την οποία κρατάει «σαν κάτι τελευταίο», όπως λέει. Μέχρι τότε, επιθυμεί να παραμείνει ένας «επισκέπτης-φωτογράφος-κομάντο», όπως λέει, που θα επιχειρεί όσες φορές κρίνει απαραίτητο για να αποτυπώσει τη ζωή ενός τόπου. «Η φωτογραφία είναι αυτό που βλέπουν τα μάτια σου, αισθάνεται η ψυχή σου και συντονίζεται με τη μνήμη του μυαλού σου», συμπληρώνει. «Φωτογραφίζω, αλλά σέβομαι και τη δουλειά των επαγγελματιών φωτογράφων. Ας καταταγώ εκεί που πρέπει με το έργο μου». ■