Είκοσι ζευγάρια παιδικά μάτια παρακολουθούν σοκαρισμένα ένα τεράστιο «νησί» από πλαστικά να πλέει στον νότιο Ειρηνικό. Η δασκάλα εξηγεί το πρόβλημα των πλαστικών στους ωκεανούς και τους κινδύνους που απειλούν τα θαλάσσια πλάσματα και το σύνολο του πλανήτη. Σε ένα κάθισμα στο βάθος, ένα μικρό κορίτσι κλαίει σιωπηλά. Το κουδούνι χτυπά και οι μαθητές ξεχύνονται γελώντας στο διάλειμμα· έχουν ξεχάσει τη λύπη τους για τα καημένα τα ψάρια. Το κορίτσι όμως συνεχίζει να κλαίει, δεν μπορεί να φάει το κολατσιό της ούτε θέλει να παίξει με τους συμμαθητές της. Η οκτάχρονη Γκρέτα επιστρέφει στο σπίτι και εξομολογείται στους γονείς της ότι δεν καταλαβαίνει γιατί κανείς δεν κάνει κάτι γι’ αυτό το τόσο σοβαρό πρόβλημα.
Στους μήνες που ακολουθούν επαναφέρει συχνά τη συζήτηση στο θέμα του περιβάλλοντος. Σε ηλικία έντεκα ετών παρουσιάζει σημάδια κατάθλιψης, κλαίει συνεχώς, σταματά να γελά, να μιλά και να τρώει. Μέσα σε δύο μήνες χάνει δέκα κιλά και ο κίνδυνος λιμοκτονίας τρομάζει τους γονείς της, Μαλένα Έρνμαν και Σβάντε Τούνμπεργκ. Λίγες ημέρες πριν εισαχθεί στο νοσοκομείο για να ξεκινήσει πρόγραμμα αναγκαστικής σίτισης, η Γκρέτα αποφασίζει να αρχίσει ξανά να τρώει. Η ζωή της έχει σωθεί. Οι γονείς της παίρνουν στα χέρια τους τη διάγνωση, που πιστοποιεί ότι το παιδί έχει σύνδρομο Άσπεργκερ, αυτισμό υψηλής λειτουργικότητας, ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή και επιλεκτική βωβότητα.
Όσο λιγότερο μιλά, όμως, τόσο περισσότερο σκέφτεται. Δεν σπαταλά τα λόγια της, αλλά και δεν τα μετράει όπου χρειάζεται. Επισημαίνει στους γονείς της τις απειλές για τον πλανήτη και τους κατηγορεί ότι κλέβουν το μέλλον της. Πείθει τον πατέρα της να βγάλει από τη διατροφή του το κρέας και τη μητέρα της να σταματήσει τα αεροπορικά ταξίδια, βάζοντας ουσιαστικά τέλος στη διεθνή της καριέρα ως τραγουδίστριας της όπερας. Τον Αύγουστο του 2018 αποφασίζει να απέχει από το σχολείο για τρεις εβδομάδες, έως τις σουηδικές εθνικές εκλογές, και να εγκατασταθεί έξω από το κοινοβούλιο για να διαμαρτυρηθεί για την κλιματική αλλαγή. Με τον πατέρα της αγοράζουν ένα κομμάτι σκληρό άσπρο χαρτόνι, στο οποίο γράφει με μαύρη μπογιά «Σχολική απεργία για το κλίμα» και στις 20 Αυγούστου ξυπνά το πρωί, καβαλά το ποδήλατό της και στις 8.30 ακριβώς παίρνει θέση μπροστά από τη Βουλή.
Ηρωίδα εκατομμυρίων
Δεκαέξι μήνες μετά, το άγνωστο μοναχικό κορίτσι με τις ξανθές πλεξούδες που κοιτούσαν με περιέργεια οι περαστικοί στο κέντρο της Στοκχόλμης έχει γίνει το σύμβολο του αγώνα για την αποτροπή της κλιματικής αλλαγής. Το κίνημα «Fridays for Future» που ενέπνευσε έχει εξαπλωθεί σε 230 χώρες και 7.000 πόλεις, διοργανώνοντας 72.000 κινητοποιήσεις, στις οποίες έχουν συμμετάσχει περίπου 13 εκατ. άνθρωποι. Για αμέτρητους νέους σε όλο τον κόσμο η Γκρέτα είναι η ηρωίδα τους, η φωνή τους, η έμπνευσή τους. Το κορίτσι που υπήρξε σχεδόν αόρατο επί χρόνια στον σχολικό και κοινωνικό της περίγυρο βρίσκεται, ενάμιση χρόνο τώρα, στο επίκεντρο της δημοσιότητας, προκαλώντας συναισθήματα λατρείας, αλλά και μίσους. Η έφηβη, που δεν μιλά παρά μόνο στα μέλη της οικογένειάς της ή όταν είναι πολύ σημαντικό, έχει απευθύνει χαιρετισμούς και ομιλίες σε ακροατήρια εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων και ενώπιον αρχηγών κρατών και επικεφαλής διεθνών οργανισμών, οι οποίοι σκύβουν το κεφάλι κάτω από το αυστηρό της βλέμμα. Μηνύματα όπως «κανείς δεν είναι ποτέ πολύ νέος για να κάνει τη διαφορά», «δεν με ενδιαφέρει να είμαι δημοφιλής, με νοιάζει η κλιματική δικαιοσύνη και ένας βιώσιμος πλανήτης» και αγανακτισμένες αποστροφές των λόγων της όπως «πώς τολμάτε, κλέψατε τα όνειρα και την παιδική μου ηλικία με τα κενά σας λόγια», «λέτε ότι αγαπάτε τα παιδιά περισσότερο από οτιδήποτε, αλλά τους κλέβετε το μέλλον» έχουν κάνει τον γύρο του κόσμου με εκατοντάδες εκατομμύρια προβολές στα κοινωνικά δίκτυα. Άλλοτε κλαίγοντας, συχνά με χείλη τρεμάμενα από συγκίνηση, κάποιες φορές με φωνή που πάλλεται από θυμό και αγανάκτηση, δεν διστάζει να επισημάνει τις ευθύνες πολιτικών, επιχειρηματιών, των ενηλίκων όλου του κόσμου για την καταστροφή του πλανήτη, παραθέτοντας διαπιστώσεις και στοιχεία, πολλά από τα οποία επί χρόνια οι επιστήμονες, οι οργανώσεις και οι ακτιβιστές του περιβάλλοντος προσπαθούσαν να φέρουν στη δημοσιότητα.
Η «γελοία» και το «παλιόπαιδο»
Πριν από λίγες ημέρες, το περιοδικό ΤΙΜΕ επέλεξε την έφηβη ακτιβίστρια ως πρόσωπο της χρονιάς για το 2019. Τον περασμένο Μάρτιο προτάθηκε για το Νόμπελ Ειρήνης και έχει λάβει δεκάδες βραβεία και τιμές – το όνομά της δόθηκε σε ένα νέο, άγνωστο είδος σκαθαριού, το Nelloptodes gretae. Η ίδια επιμένει ότι το κίνημα για το περιβάλλον δεν χρειάζεται άλλα βραβεία, αλλά ηγέτες που θα ακούσουν τους επιστήμονες και θα λάβουν υπόψη τους τα ευρήματα και τις προγνώσεις. Παράλληλα δηλώνει ότι μοιράζεται τις τιμές με τα εκατομμύρια συνομηλίκους της που διαδηλώνουν επί μήνες τώρα για το κλίμα. Το μήνυμά της είναι ξεκάθαρο: ο αγώνας για τη σωτηρία του πλανήτη δεν έχει ονοματεπώνυμο, το κίνημα που γιγαντώνεται δεν μπορεί να προσωποποιηθεί και ο πρωταγωνιστικός ρόλος δεν ανήκει στην ίδια, αλλά στον πλανήτη που υποφέρει. Διαχωρίζοντας τη θέση της, προστατεύει τον αγώνα εκατομμυρίων από κακόβουλες επιθέσεις που στόχο έχουν την ίδια. Και έχουν υπάρξει πολλές, με πιο γνωστές αυτές του Ντόναλντ Τραμπ, που μέσω Twitter έγραψε γι’ αυτήν ειρωνικά ότι «μοιάζει με ένα πολύ χαρούμενο νεαρό κορίτσι που ανυπομονεί για ένα λαμπρό και υπέροχο μέλλον» και χαρακτήρισε την επιλογή της ως προσώπου της χρονιάς από το ΤΙΜΕ «γελοία», προσθέτοντας ότι «η Γκρέτα πρέπει να δουλέψει το πρόβλημα διαχείρισης του θυμού της και μετά να δει μια παλιά καλή ταινία με έναν φίλο! Χαλάρωσε, Γκρέτα, χαλάρωσε!». Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν υπονόησε σε ανύποπτο χρόνο ότι η Γκρέτα καθοδηγείται από συμφέροντα, ενώ ο πρόεδρος της Βραζιλίας, Ζαΐχ Μπολσονάρο, τη χαρακτήρισε «παλιόπαιδο».
Το κλίμα αλλάζει
Η Γκρέτα όμως κατόρθωσε να βάλει την κλιματική αλλαγή ψηλά στην πολιτική ατζέντα. Πριν από λίγες ημέρες, οι Ευρωπαίοι ηγέτες ενέκριναν τη νέα «πράσινη συμφωνία» που προωθεί η Ευρωπαϊκή Επιτροπή με στόχο η ΕΕ να γίνει ουδέτερη σε εκπομπές άνθρακα έως το 2050. Στις τελευταίες ευρωεκλογές παρατηρήθηκε άνοδος των ποσοστών των «πράσινων» κομμάτων. Πολιτικοί και επιχειρηματίες δημοσιοποιούν την πρόθεσή τους να εργαστούν για τη σωτηρία του πλανήτη. Έστρεψε επίσης τα φώτα της δημοσιότητας στην επιστημονική κοινότητα, που για χρόνια αγωνιζόταν να γνωστοποιήσει τα ανησυχητικά ευρήματα των μετρήσεων και των μελετών της. Το πιο σημαντικό όμως είναι ότι αυτό το 16χρονο κορίτσι απενοχοποίησε την ενασχόληση με τα περιβαλλοντικά θέματα για τους πολίτες του πλανήτη, που πλέον δεν φοβούνται την ταμπέλα του γραφικού. Στην πατρίδα της, τη Σουηδία, οι εσωτερικές πτήσεις μειώθηκαν κατά 8%, σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες έχει αυξηθεί ο αριθμός των επιβατών στα τρένα, ενώ υπάρχει πια η έκφραση «flight shame» για όσους χρησιμοποιούν αεροπλάνο.
Έχοντας περάσει σχεδόν πέντε μήνες μακριά από την πατρίδα της, περιοδεύοντας στην Αμερική πριν καταλήξει στη Μαδρίτη για τη Σύνοδο του ΟΗΕ για το Κλίμα, όπου ηγήθηκε διαδήλωσης 500.000 ανθρώπων, η Γκρέτα επέστρεψε πριν από λίγες ημέρες στο σπίτι της. Το πρώτο πράγμα που έκανε ήταν να ανεβάσει στο Facebook μια φωτογραφία με τα δύο σκυλιά της, Μόσες και Ρόξι. Τα επόμενα σχέδιά της περιλαμβάνουν διακοπές και λίγη ξεκούραση. Άλλωστε, ο σπόρος που έσπειρε έχει ανθίσει και αυτονομηθεί. ■