Ο γνωστός καθηγητής χειρουργικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, με τη διεθνώς αναγνωρισμένη ακαδημαϊκή δράση, «μένει σπίτι» βρίσκοντας διέξοδο στο αγαπημένο του χόμπι.
Για τον Δημήτρη Λινό ο υποχρεωτικά περισσότερος ελεύθερος χρόνος λόγω της κρίσης του κορονοϊού διοχετεύεται στη ζωγραφική. Ίσως η ζωγραφική να είναι ο δικός του τρόπος για να παραβιάσει την καραντίνα και να απελευθερωθεί από τον περιορισμό χωρίς να χρειαστεί να παρανομήσει… «Το ύφος και τα χρώματα που χρησιμοποιώ είναι αυτή την περίοδο, αντίθετα με ό,τι θα περίμενε κανείς, πιο έντονα!» λέει ο γνωστός καθηγητής χειρουργικής του Πανεπιστημίου Αθηνών και lecturer στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ. «Ίσως ενδόμυχα να θέλω να ξεπεράσω τη σκοτεινή αυτή περίοδο και να συζητώ με ένα νέο “λαμπρό“ μέλλον. Αίφνης, το περασμένο Σαββατοκύριακο “έπιασα“ τον εαυτό μου να ζωγραφίζει πάνω σε δύο έντονα κίτρινους πίνακες δύο… δέντρα. Το ένα αδυνατισμένο με λίγα λουλουδάκια, που απεικονίζει την περίοδο αυτή που περνάμε, και το άλλο δυνατό, φουντωμένο, που απεικονίζει την καλύτερη μέρα που θα ακολουθήσει».
Πολλούς πίνακες τους ζωγραφίζει μαζί με τα εγγόνια του, τα καλοκαίρια, που έρχονται από την Αμερική.
Πότε θα έρθει αυτή η «καλύτερη μέρα»; Η απάντησή του είναι… διπλωματική: «Ρωτώντας και εγώ τη γυναίκα μου [την καθηγήτρια στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, Αθηνά Λινού], που είναι από τους καλύτερους καθηγητές της Επιδημιολογίας και Δημόσιας Υγείας στον κόσμο, προσπαθώ να μάθω πότε θα έρθει αυτή η επόμενη μέρα. Ένα είναι βέβαιο, ότι και την επόμενη μέρα θα παίζω με τα χρώματα, τα σχήματα, τα διάφορα υλικά, θα προσπαθώ και εγώ, όπως και πολλοί άλλοι όλων των ηλικιών, να γευτούμε κάτι από τη χαρά που δίνει η ζωγραφική».
Τα ζωντανά μόνιτορ
Τα μόνιτορ του χειρουργείου έχουν παρεισφρήσει στη ζωγραφική του χειρουργού. Τον προκαλώ με μια «ανιμιστική» ερώτηση: Έχετε αναρωτηθεί αν αυτά τα μόνιτορ που ζωγραφίσατε, αυτές οι συσκευές που παρακολουθούν τις λειτουργίες της ζωής, έχουν μπει στον πειρασμό να κλέψουν λίγη από τη ζωή που παρακολουθούν; Η απάντησή του δείχνει τον προσωπικό τρόπο με τον οποίο συνδυάζει την επιστήμη και το υλικό πεδίο με τη θρησκεία και το πνευματικό στοιχείο: «Τα μόνιτορ γύρω από το χειρουργικό κρεβάτι είναι για μένα μέρος της “Αγίας Τράπεζας”, όπου λειτουργώ καθημερινά. Φοράω τα χειρουργικά ειδικά ρούχα με όλα τα ιδιαίτερα καλύμματα του κεφαλιού, του προσώπου, των χεριών και αρχίζω τη “Θεία Λειτουργία” της σωτηρίας του ανθρώπου που μου έχει εμπιστευτεί την ασθένειά του, τη ζωή του. Τα μόνιτορ του χειρουργείου αποτελούν σημαντικό μέρος αυτής της ιερουργίας, όπως και το νυστέρι, η διαθερμία και όλα όσα είναι απαραίτητα για την τέλεση του χειρουργείου. Ειδικά τα μόνιτορ, που συνεχώς μιλάνε και προειδοποιούν τον αναισθησιολόγο και τον χειρουργό για πιθανές επιπλοκές, είναι για μένα πράγματι “ζωντανά” και “απαιτητικά”. Δεν είναι λίγες οι φορές που τους φωνάζω “λίγο πιο ήσυχα, χαμηλώστε την ένταση της φωνής σας”, αλλά και άλλες φορές που τα ευχαριστώ για την έγκαιρη ανακάλυψη της διαταραχής του καρδιακού ρυθμού, της αρτηριακής πίεσης, του κινδύνου για ανακοπή της ζωής του ανθρώπου που βρίσκεται μπροστά μου πάνω στη χειρουργική “Αγία Τράπεζα”. Για την ώρα, εκτός από την αμοιβαία αγάπη και εμπιστοσύνη που έχουμε, δεν μου έχουν μιλήσει για τους δικούς τους “πειρασμούς” και τις σκέψεις τους για τη δική τους ζωή!»
Ο Δημήτρης Λινός, καθηγητής Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, με πολύ καλή παρέα: τους φοιτητές του.
Ο Δημήτρης Λινός έχει μια άριστη κοινωνική εικόνα. Πολλοί τον θεωρούν αψεγάδιαστο. Αναρωτιέμαι αν έχει ζωγραφίσει γυμνό, αλλά κρύβει αυτούς τους πίνακες για να μην πυροδοτήσει κουτσομπολιά. Η απάντησή του δείχνει ότι δεν έχει καμία προκατάληψη για το γυμνό, στο οποίο μάλιστα αποδίδει θεϊκές ιδιότητες. «Το γυμνό σώμα είναι για τον χειρουργό η καθημερινή παρουσία του Θεού μπροστά του», λέει. «Η ντροπή για το γυμνό είναι αποτέλεσμα της πτώσης του ανθρώπου σύμφωνα με τη Βίβλο, όταν μετά τη διάπραξη του προπατορικού αμαρτήματος ο Αδάμ και η Εύα “έγνωσαν ότι γυμνοί ήσαν”. Όπως αναφέρει ο Χρήστος Γιανναράς στο βιβλίο του “Το Πρόσωπο και ο Έρως”, “ολόκληρο το σώμα αποκαλύπτει την προσωπική ετερότητα, το κάλλος της προπτωτικής ακεραιότητας του προσώπου. Η αίσθηση της γυμνότητας αρχίζει από τη στιγμή που θα αναιρεθεί η αγαπητική σχέση και η αμοιβαία εκστατική αυτοπροσφορά”. Η σχέση μου με το γυμνό σώμα είναι μια καθημερινή, εξαντλητική προσπάθεια να το πάρω και να το δώσω πίσω ακέραιο, όμορφο, όπως ήταν πριν από το χειρουργείο. Έτσι, όπως δεν αντέχω να βλέπω στην τηλεόραση παραγωγές που αναφέρονται σε χειρουργεία, γιατρούς, εντατικές μονάδες και άλλα παρόμοια, έτσι και το να ξανασυναντήσω το γυμνό σώμα στη ζωγραφική μου, όταν θέλω να χαλαρώσω, δεν είναι κάτι που το σκέφτομαι για τώρα ή για μετά».
Ρόθκο, Φασιανός, Σόρογκας
Αποκαλύπτει ότι άρχισε να ζωγραφίζει από θαυμασμό για τη ζωγραφική του Μαρκ Ρόθκο. «Η ζωγραφική του Μαρκ Ρόθκο, όχι της αρχικής περιόδου των προσώπων και των μυθολογικών απεικονίσεων, αλλά της τελευταίας μετά το 1940 περιόδου της δημιουργίας του με συγκινεί ιδιαίτερα. Ο ίδιος ο Ρόθκο έχει πει ότι “αυτοί που δακρύζουν μπροστά στα έργα μου έχουν τις ίδιες θρησκευτικές εμπειρίες μ’ εμένα όταν τα ζωγράφιζα. Αν συγκινείσαι μόνο από τις σχέσεις των χρωμάτων, σου έχει ξεφύγει κάτι”. Αυτά τα φαινομενικά απλά ορθογώνια επικαλυπτόμενα χρώματα σε τεράστιους καμβάδες με οδήγησαν στην αρχική μου απόφαση να τολμήσω να ασχοληθώ με τη ζωγραφική. Σε πολλά Μουσεία Σύγχρονης Τέχνης, αλλά και στο διαδίκτυο, μπορεί κανείς να θαυμάσει τον “πλαστικό λόγο” του Ρόθκο και να ξεκινήσει τη δική του περιπέτεια, αντιγράφοντας τη βασική του ιδέα, προσθέτοντας όμως τα δικά του σχήματα, τις δικές του αναλογίες, τα δικά του χρώματα. Είναι τέτοια η ελευθερία που σου δίνει η τεχνοτροπία του Ρόθκο, που προσωπικά την “προσέβαλα” κολλώντας πάνω στα διαφορετικών διαστάσεων χρωματικά ορθογώνια των μεγάλων τελάρων αγαπημένες μου φωτογραφίες! Η καρδιά μου χαίρεται και από τα χρώματα και από τις γλυκές αναμνήσεις που έρχονται όταν βλέπω τις φωτογραφίες των παιδιών, των εγγονών, των μαθητών, των φίλων μου».
Ο Δημήτρης Λινός στην Ελβετία με την ιδιότητα του προέδρου της IAES (Διεθνής Εταιρεία Χειρουργικής Ενδοκρινών Αδένων), έχοντας αριστερά του την Janice Pasieka και δεξιά του την Julia Ann Sosa, αναγνωρισμένες χειρουργούς σε μεγάλα πανεπιστήμια του Καναδά και των ΗΠΑ αντίστοιχα.
Μου λέει ότι από τους Έλληνες σύγχρονους ζωγράφους ξεχωρίζει δύο. «Όχι μόνο για το διεθνώς αναγνωρισμένο έργο τους αλλά και για το ιδιαίτερο ήθος τους και τη φιλία τους που με τιμούν εδώ και πολλά χρόνια. Ο ένας είναι ο Αλέκος Φασιανός και ο άλλος ο Σωτήρης Σόρογκας». Του ζητώ να μου μιλήσει για τους δύο ζωγράφους. «Ο Φασιανός, με σπουδές στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Ελλάδος και στην École des Beaux Arts της Γαλλίας, δεν διστάζει να ομολογεί: “Πολλές φορές έκλαιγα κρυφά, γιατί δεν μπορούσα να καταλάβω τι είναι ζωγραφική. Μου αρέσει όμως να απλώνω ένα χρώμα έντονο, ένα κόκκινο ή ένα μπλε σε μια μεγάλη επιφάνεια που να παριστάνει κάτι”. Όταν τον ρώτησαν “ποιος ζωγράφος είναι μεγάλος;”, απάντησε: “Εκείνος που μπορεί να εκφράζει αυτό που θέλει με το χρώμα και το σχέδιο, όπως ένας ποιητής με λέξεις”. Σε παρόμοια ερώτηση, ο άλλος κορυφαίος Έλληνας ζωγράφος που θαυμάζω, ο Σωτήρης Σόρογκας, απάντησε “είναι αδιευκρίνιστο τι διακρίνει την καλή από την κακή ζωγραφική. Μια κακή για ορισμένους ζωγραφική μπορεί να είναι το απαύγασμα μιας ευτυχισμένης στιγμής για άλλους”».
Και οι δύο αυτοί ζωγράφοι θαυμάζουν τους ποιητές. «Μάλιστα, με την κοινή μας φίλη, που πρόσφατα χάσαμε, την Κική Δημουλά, είχαν μια πολύ έντονη πνευματική σχέση. “Οι ποιητές είναι πιο πνευματικοί άνθρωποι. Οι ζωγράφοι είναι χειρώνακτες”, είπε κάπου ο Σόρογκας, με την εντυπωσιακή ευγένεια και σεμνότητά του, και πρόσθεσε: “Ανακάλυψα τη ζωγραφική σαν ένα είδος καταφυγίου”. Να τολμήσω να προσθέσω ότι το ίδιο ισχύει και για μας, που δεν είμαστε ζωγράφοι».
Όταν η ζωγραφική θεραπεύει
«Η ζωγραφική είναι αποδεδειγμένα, σε πολλές πρόσφατες ερευνητικές εργασίες, πράγματι ιαματική», λέει ο Δημήτρης Λινός. «Στη θεραπευτική αντιμετώπιση της άνοιας και άλλων νευρολογικών εκφυλιστικών νοσημάτων, η ενασχόληση με τη ζωγραφική καθυστερεί την εξέλιξη της νόσου. Μάλιστα, η ικανότητα για ζωγραφική παραμένει ακόμα και μετά την ελάττωση της ικανότητας για ομιλία. Πολλές μελέτες έχουν δείξει ότι με τη ζωγραφική βοηθιούνται πολύ άτομα με άγχος, κατάθλιψη, ακόμα και καρκίνο. Τα ευεργετικά αποτελέσματα της ζωγραφικής στην υγεία μας δεν έχουν σχέση με το ταλέντο ή την τεχνική. “Είναι η διαδικασία και όχι το προϊόν”, τονίζει η Megan Carlton, που εργάζεται ως “θεραπεύτρια τέχνης” στο Γενικό Νοσοκομείο της Μασαχουσέτης της Ιατρικής Σχολής του Harvard. Στο περίφημο αυτό νοσοκομείο, το MGH (στο οποίο εργάστηκα ως ερευνητής στο παρελθόν και σήμερα παραμένω ως σύμβουλος (Consultant in Surgery), η ζωγραφική χρησιμοποιείται σαν θεραπευτικό, ανακουφιστικό εργαλείο σε ασθενείς που υποβάλλονται σε χημειοθεραπεία, ακόμα και σε εκείνους που ευρίσκονται στα τελευταία στάδια της ζωής τους».
Επιρροές από τον Ρόθκο σε δύο πίνακες του κ. Λινού.
«Η ζωγραφική δεν είναι μόνο “ιαματική”, δεν θεραπεύει μόνο τις βαριές νευρολογικές και κακοήθεις παθήσεις, αλλά παίζει σημαντικό ρόλο και στην πρόληψη πολλών παθήσεων. Από ένα άλλο διεθνώς αναγνωρισμένο Ιατρικό Κέντρο των ΗΠΑ, τη Mayo Clinic, (όπου είχα την ευκαιρία να ειδικευτώ στη χειρουργική για πέντε χρόνια), δημοσιεύτηκε μια σημαντική εργασία που αναφέρει τα εξής: Άτομα ηλικίας πάνω από 70 ετών που ζωγράφιζαν είχαν μικρότερο κίνδυνο για ανάπτυξη μέτριας διανοητικής έκπτωσης από άτομα που απλώς διάβαζαν βιβλία. Τέλος, μια γερμανική μελέτη έδειξε ότι συνταξιούχοι που ζωγράφιζαν είχαν μεγαλύτερη βελτίωση στη διαχείριση του χώρου (spatial reasoning) και σε συναισθηματική ανθεκτικότητα (emotional resilience) από ό,τι είχε μια παρόμοια ομάδα συνταξιούχων που απλώς παρακολουθούσαν θεωρητικά μαθήματα για τη ζωγραφική και τις τέχνες. Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι η ζωγραφική, ανεξαρτήτως του ταλέντου που έχουμε ή δεν έχουμε, ανεξαρτήτως της τεχνικής ή των υλικών που θα χρησιμοποιήσουμε, ανεξαρτήτως του τελικού αισθητικού αποτελέσματος, είναι σημαντικός παράγοντας για την ψυχική και σωματική μας υγεία». ■