Με δυσκολία θα φανταζόταν ο χαρτογράφος Τζον Σπίλσμπουρι πως το παιχνίδι που έφτιαξε το 1767 χωρίζοντας έναν ξύλινο χάρτη σε μικρά κομμάτια όχι μόνο θα επιβίωνε δυόμισι αιώνες μετά, αλλά θα γνώριζε νέες δόξες. Γιατί ακριβώς αυτό έκανε το παζλ εν μέσω της πανδημίας.
Χιλιάδες άνθρωποι ανά την υφήλιο που βίωναν την απομόνωση εξαιτίας του κορονοϊού συντονίστηκαν ενστικτωδώς στην ίδια κίνηση: έψαξαν τα ξεχασμένα παζλ που είχαν στις βιβλιοθήκες τους ή έτρεξαν να αγοράσουν καινούργια· άπλωσαν κάτω τα πολύχρωμα κομμάτια τους και άρχισαν μετά μανίας να τα συναρμολογούν, ταιριάζοντας σχήματα και αποχρώσεις. Παζλ κατέλαβαν τις επιφάνειες των τραπεζιών μας, πρωταγωνίστησαν σε φωτογραφίες και βίντεο στα social media ενώ εισχώρησαν μέχρι και στα εντυπωσιακά σαλόνια διάσημων κωμικών, παρουσιαστών και αθλητών.
Η νέα τάση γρήγορα αποτυπώθηκε σε αριθμούς. Η εταιρεία-κολοσσός παιχνιδιών και παζλ Ravensburger Βόρειας Αμερικής είδε τις πωλήσεις της να εκτοξεύονται κατά 370% το τελευταίο 15ήμερο του Μαρτίου, ενώ, όταν ξέσπασε η πανδημία, ανά διαστήματα η λέξη «παζλ» ήταν από τους πιο δημοφιλείς όρους αναζήτησης στην Amazon, μαζί με τα χαρτιά υγείας και τα αντισηπτικά. Τον κανόνα ακολούθησε και η Ελλάδα. Τα παζλ ήταν το προϊόν που παρουσίασε τη μεγαλύτερη άνοδο σε πωλήσεις μέσω διαδικτύου τον Μάρτιο, καταγράφοντας μια εξωπραγματική αύξηση της τάξης του 1.654%.
«Δεν έχω ζήσει κάτι παρόμοιο. Δεν το περίμενα. Ήταν εξωφρενικό», ομολογεί ο Στόγιαν Ιβάνοβ, ο οποίος έζησε την εμπειρία αυτή από πρώτο χέρι. Ιδιοκτήτης τoυ ηλεκτρονικού καταστήματος puzzle24.gr, είδε τις παραγγελίες να αυξάνονται με τέτοιο ρυθμό, που για ένα μικρό διάστημα αναγκάστησε να σταματήσει να δέχεται καινούργιες. Πολλοί Έλληνες, όπως παρατήρησε, επέλεξαν παζλ με θέμα την τέχνη και, σε αντίθεση με άλλες περιόδους, προτίμησαν παζλ με περισσότερα κομμάτια και μεγαλύτερο επίπεδο δυσκολίας. «Στους Έλληνες αρέσει η τέχνη. Πολλοί διάλεξαν παζλ με πίνακες γνωστών ζωγράφων, όπως ο Μονέ και ο Βαν Γκογκ. Αγόρασαν όμως και πιο κλασικά παζλ, με εικόνες από τη φύση, τις πόλεις και χάρτες».
Ενώ για τον Στόγιαν η έκρηξη αγάπης προς τα παζλ ήταν κάτι απρόσμενο, η ιστορία δείχνει πως η σημερινή πανδημία δεν ήταν η πρώτη φορά που οι άνθρωποι στράφηκαν στο γνωστό παιχνίδι για να ξεφύγουν από μια δύσκολη πραγματικότητα. Στο Μεγάλο Κραχ, τα παζλ γνώρισαν τόσο μεγάλη άνθηση, που τη δεκαετία του 1930 μπορούσε κανείς να τα βρει προς ενοικίαση ακόμα και μέσα στα φαρμακεία.
Η ΕΥΛΟΓΙΑ ΤΟΥ «ΕΔΩ ΚΑΙ ΤΩΡΑ»
Καθηγήτρια Ψυχολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και διευθύντρια του εργαστηρίου γνωστικής νευροεπιστήμης, η Μαίρη Κοσμίδου μπορεί εύκολα να εξηγήσει το γιατί. Φαν του παιχνιδιού και η ίδια, αναφέρει πως, συναρμολογώντας ένα παζλ, συγκεντρωνόμαστε σε κάτι απτό, σε ένα πρόβλημα που ξέρουμε ότι μπορούμε να λύσουμε εκείνη ακριβώς τη στιγμή που καταπιανόμαστε μαζί του. «Όταν σκεφτόμαστε το παρελθόν, πολλές φορές μάς πιάνει κατάθλιψη. […] Όταν σκεφτόμαστε το μέλλον, μας πιάνει άγχος γιατί φοβόμαστε τι μπορεί να γίνει. Το παρόν είναι συνήθως το σημείο αυτό που είμαστε πιο χαλαροί και επικεντρωμένοι. Είναι σαν να κάνουμε διαλογισμό με κάποιον τρόπο», εξηγεί. Και τι είναι αυτό που μας προκαλεί χαρά κάθε φορά που βρίσκουμε την κατάλληλη θέση σε ένα κομμάτι; Μα η αίσθηση ότι έχουμε καταφέρει κάτι, απαντάει αμέσως. Η αίσθηση της επιτυχίας ενεργοποιεί με τη σειρά της περισσότερη ντοπαμίνη, η οποία προκαλεί αίσθημα ευφορίας.
Καθόλου τυχαία λοιπόν δεν ήταν η μεγαλειώδης επιστροφή του παιχνιδιού στη ζωή μας. Το παζλ συντρόφευσε τις μοναχικές, έγκλειστες ημέρες μας. Ήταν εκεί όταν οι οθόνες κινητών και υπολογιστών κούραζαν τα μάτια μας και δεν ξεκούραζαν τις ανησυχίες μας. Και, όπως έκανε επί τόσες γενιές ανθρώπων, μας κάθισε μπροστά από ένα τραπέζι και μας προκάλεσε να χαθούμε με τις ώρες σε σχήματα, χρώματα και εικόνες: από τα κάτασπρα τοπία του Βόρειου Πόλου μέχρι τα νούφαρα του Βαν Γκογκ και από τους ουρανοξύστες της Νέας Υόρκης έως τα αχανή λιβάδια με τις πολύχρωμες τουλίπες.■