Περισσότερα από χίλια ελάφια όπως αυτό της διπλανής φωτογραφίας ζουν ελεύθερα στους δρόμους της Νάρα, αρχαίας αυτοκρατορικής πρωτεύουσας της Ιαπωνίας. Τα ελάφια θεωρούνται ιερά ζώα και είναι μια δημοφιλής τουριστική ατραξιόν∙ χιλιάδες άνθρωποι ταξιδεύουν κάθε χρόνο στην πόλη για να τα ταΐσουν. Μέχρι πριν από λίγους μήνες, η παρουσία άγριων ζώων στους αστικούς δρόμους ήταν φυσικά ασυνήθιστη, μια εξαίρεση. Λόγω του lockdown, όμως, που επιβλήθηκε ανά τον πλανήτη ως μέτρο προφύλαξης από τον κορονοϊό, αρκούδες, αλεπούδες, γεράκια, ελάφια εμφανίστηκαν σε κεντρικές συνοικίες και προάστια μεγαλουπόλεων σε όλο τον κόσμο. Την ίδια στιγμή που ο κορονοϊός απειλούσε με αφανισμό τον ανθρώπινο πληθυσμό, η καραντίνα έδινε μια ανάσα ζωής στο φυσικό περιβάλλον και στο ζωικό βασίλειο.
Η έλλειψη ανθρώπινης παρουσίας, οχημάτων και η συνακόλουθη ησυχία ενθάρρυναν τις εξορμήσεις των άγριων ζώων και τους επέτρεψαν να υπάρξουν ανενόχλητα. Τα θαλάσσια θηλαστικά κινούνταν πια σε καθαρότερα νερά, ενώ η μείωση του θορύβου, της παράκτιας αλιείας, των διελεύσεων πλοίων ελαχιστοποίησε τις οχλήσεις και τους κινδύνους που τα απειλούν. «Καθώς μάλιστα αυτό το διάστημα συνέπεσε με την περίοδο της αναπαραγωγής για πολλά ζώα, μπορούμε να υποθέσουμε ότι θα είναι μια “καλή” χρονιά, είτε επειδή φώλιασαν με την ησυχία τους είτε επειδή κατάφεραν να φτάσουν στους τόπους αναπαραγωγής τους χωρίς, για παράδειγμα, να σκοτωθούν από αυτοκίνητα», σημειώνει η κ. Παναγιώτα Μαραγκού, συντονίστρια δράσεων βιοποικιλότητας του WWF Ελλάς. Ωφελήθηκαν επίσης από την καθαρή ατμόσφαιρα, αποτέλεσμα του περιορισμού της χρήσης αυτοκινήτων και της λειτουργίας βιομηχανικών μονάδων.
Εκατοντάδες μετρήσεις που πραγματοποιήθηκαν αυτούς τους δύο μήνες σε δεκάδες πόλεις σε όλο τον κόσμο έδειξαν περιορισμό των επικίνδυνων αέριων ρύπων (μικροσωματίδια, οξείδια του αζώτου, διοξείδιο του θείου κ.ά.) κατά περίπου 30-50%. Όσον αφορά το διοξείδιο του άνθρακα, που είναι το βασικότερο αέριο του θερμοκηπίου, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της Διεθνούς Υπηρεσίας Ενέργειας για το 2020 αναμένεται απόλυτη μείωση των εκπομπών άνθρακα στην ατμόσφαιρα κατά περίπου 8%. «Πρόκειται για εξαιρετικά νέα: ας αναλογιστούμε ότι, για να κρατήσουμε την υπερθέρμανση του πλανήτη κοντά στον 1,5°C και να αποφύγουμε την αυτοτροφοδοτούμενη κλιματική αλλαγή, θα πρέπει να μειώνουμε κάθε χρόνο τις εκπομπές κατά 7,6%, μέχρι να εκμηδενιστούν εντελώς τη δεκαετία του 2040», τονίζει ο κ. Τάκης Γρηγορίου, υπεύθυνος για θέματα ενέργειας και κλιματικών αλλαγών του ελληνικού γραφείου της Greenpeace. Στην Αθήνα, οι μετρήσεις του Μαρτίου έδειξαν μείωση του διοξειδίου του αζώτου έως και κατά 48,5% και των αιωρούμενων μικροσωματιδίων έως και κατά 48,8%. «Τα στοιχεία δείχνουν ότι οι ατμοσφαιρικοί ρύποι παρέμειναν σε χαμηλά επίπεδα αυτό το διάστημα. Θα έχει ενδιαφέρον να δούμε την εξέλιξη των μετρήσεων τώρα που χαλάρωσαν τα μέτρα», υπογραμμίζει ο γενικός γραμματέας του Υπουργείου Περιβάλλοντος Κώστας Αραβώσης.
Δυστυχώς, τα δεδομένα από τις χώρες όπου το lockdown ήρθη πριν από λίγες εβδομάδες δείχνουν ότι με την επιστροφή στην «κανονικότητα» επανακάμπτει και η ρύπανση. «Είναι χαρακτηριστικό ότι τον Απρίλιο οι αέριοι ρύποι στην Κίνα όχι μόνο επανήλθαν σε υψηλά επίπεδα, αλλά ξεπέρασαν και τα αντίστοιχα περσινά. Κάτι παρόμοιο συμβαίνει και στη χώρα μας καθώς βγαίνουμε από την καραντίνα. Υπενθυμίζουμε ότι η αέρια ρύπανση στην Ελλάδα επιφέρει περισσότερους από 12.000 πρόωρους θανάτους ετησίως, σύμφωνα με τα στοιχεία του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος», τονίζει ο κ. Γρηγορίου.
Το περιβαλλοντικό αποτύπωμα του lockdown δεν ήταν μόνο θετικό. Λόγω του φόβου μετάδοσης του ιού, αυξήθηκε η χρήση πλαστικών συσκευασιών μιας χρήσης αντί των επαναχρησιμοποιούμενων, αλλά και η περιβαλλοντική ρύπανση από μάσκες και γάντια – μεγάλο ποσοστό των οποίων θα καταλήξει στους ήδη επιβαρυμένους ωκεανούς. Αύξηση καταγράφεται και στη σπατάλη τροφίμων σε παγκόσμιο επίπεδο, καθώς ολόκληρες σοδειές μένουν αδιάθετες λόγω του περιορισμού των μεταφορών. Εκατοντάδες χιλιάδες παραγωγοί ανά τον πλανήτη καταστρέφουν τα προϊόντα τους ή τα αφήνουν να σαπίζουν σε αποθήκες και χωράφια – αναμένεται αύξηση του μεθανίου που εκλύεται στην ατμόσφαιρα κατά τη διαδικασία της αποσύνθεσης.
Η εικόνα όπως αποτυπώνεται αυτή τη στιγμή θα μπορούσε να είναι ένα ευχάριστο διάλειμμα για τη φύση ή η αφορμή για μια σοβαρή συζήτηση σχετικά με το μέλλον του πλανήτη. «Μπορούμε να κρατήσουμε στο μυαλό μας τις εικόνες από “το περιβάλλον όπως θα μπορούσε να είναι” και να επιδιώξουμε από σήμερα κιόλας την αλλαγή που θα μας το εξασφαλίσει σε μόνιμη βάση. Να αλλάξουμε δηλαδή το παραγωγικό και το καταναλωτικό μας μοντέλο, ώστε να μην υπακούει μόνο τις ανθρώπινες ανάγκες, αλλά να σέβεται τις ανάγκες και τις δυνατότητες της ίδιας της φύσης», επισημαίνει η κυρία Μαραγκού. «Είναι μια μοναδική ευκαιρία να επιδιώξουμε μια καλύτερη και πιο εύρυθμη συνεργασία μεταξύ ανθρώπου και φύσης».