Μια τυχαία επίσκεψη στο Εθνικό Ίδρυμα Κωφών λίγο αφότου είχε πάρει το πτυχίο της κοινωνικής λειτουργού· μια ανακοίνωση για την έναρξη μαθημάτων νοηματικής γλώσσας· η περιέργειά της να εξερευνήσει έναν άγνωστο κόσμο: κάπως έτσι η Ροζαλία Φουντά μετράει ήδη σχεδόν είκοσι χρόνια ως διερμηνέας της νοηματικής γλώσσας. Τέσσερα χρόνια σπουδών, συν άλλα δύο για τη διερμηνεία, αλλά η μαθητεία δεν σταματά ποτέ. «Η ελληνική νοηματική γλώσσα είναι μια πλήρης οπτικο-κινησιακή γλώσσα, με δική της σύνταξη και δομή. Έχει μεγάλο βαθμό δυσκολίας και ποτέ δεν την κατέχεις πλήρως: καθημερινά εξελίσσεται, με ζυμώσεις, με νέα νοήματα που προκύπτουν, με νέες ανάγκες που πρέπει να καλυφθούν – άρα πρέπει συνεχώς να την εμπλουτίζεις, όπως συμβαίνει με κάθε ομιλούμενη γλώσσα. Μέσα από το διαδίκτυο, για παράδειγμα, γεννιούνται καινούργιοι όροι. Να, τώρα που το σκέφτομαι, τη λέξη “τρολ” δεν έχει τύχει ποτέ να τη χρησιμοποιήσω και δεν ξέρω πώς να την περιγράψω…» μου εξηγεί γελώντας.
Πολλά έχουν αλλάξει στις δύο δεκαετίες της επαγγελματικής της πορείας. «Όταν ξεκίνησα, οι κωφοί διακατέχονταν από εσωστρέφεια, λόγω των προκαταλήψεων και της δυσκολίας τους να επικοινωνήσουν με τους ακούοντες, η κοινότητά τους ήταν κλειστή. Με υποδέχτηκαν, όμως, με συγκινητική ζεστασιά, καταλαβαίνοντας ότι ήθελα να τους βοηθήσω». Αλλά και πολλά μένουν, δυστυχώς, ίδια. «Η ανάγκη τους για ενημέρωση, για παράδειγμα, δεν μπορεί να καλυφθεί από τα επτάλεπτα δελτία ειδήσεων που, σύμφωνα με τον νόμο, οφείλουν να περιλαμβάνουν στο πρόγραμμά τους οι τηλεοπτικοί σταθμοί. Το ίδιο ισχύει και στις δημόσιες υπηρεσίες, όπου οι κωφοί εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν τεράστια προβλήματα προσβασιμότητας. Στο Εθνικό Ίδρυμα Κωφών, όπου εργάζομαι, λειτουργεί η υπηρεσία εξ αποστάσεως διερμηνείας μέσω του προγράμματος Iris – παρέχεται δωρεάν 24 ώρες το 24ωρο, 365 μέρες τον χρόνο. Μέσω βιντεοκλήσεων, δηλαδή, βοηθάμε τους κωφούς να ανταποκριθούν σε διάφορες συνθήκες: στις συναλλαγές τους σε κάποιο κατάστημα ή εστιατόριο, σε ιατρική επίσκεψη, ακόμα και σε καταγγελίες για κλοπή ή βιαιοπραγία. Στην Ευρώπη αυτό το πρόγραμμα, που καλύπτει βασικές ανάγκες, “τρέχει” εδώ και τριάντα χρόνια. Εμείς μόλις πέρυσι το αποκτήσαμε, κι επειδή χρηματοδοτείται από το Yπουργείο Εργασίας, δεν ξέρουμε αν θα υπάρχουν τα απαραίτητα κονδύλια ώστε να συνεχιστεί και του χρόνου…»
Τους τελευταίους μήνες στη ζωή (και) των περίπου 30.000 Ελλήνων κωφών μπήκε ο κορωνοϊός. Η Ροζαλία Φουντά έχει ήδη μεταγλωττίσει στη νοηματική έξι τηλεοπτικά σποτ με χρήσιμες οδηγίες προστασίας από την COVID-19. «Όταν όλοι οι Έλληνες “διψούν” για έγκυρη ενημέρωση και προσπαθούν, μέσω της τηλεόρασης και του ραδιοφώνου, να ακούσουν τους ειδικούς επιστήμονες ώστε να μην παρασύρονται από τα fake news, καταλαβαίνετε πόσο δύσκολη είναι αυτή η περίοδος για τους κωφούς συμπολίτες μας. Νιώθουν ότι κινούνται στο σκοτάδι. Και σαν να μην έφτανε αυτό, ήρθε και η μάσκα. Κανείς δεν σκέφτηκε ότι κρύβοντας το πρόσωπο ουσιαστικά αχρηστεύεται ένα πολύ βασικό κομμάτι της νοηματικής γλώσσας. Ό,τι είναι για τους ακούοντες το ηχόχρωμα της φωνής και ο επιτονισμός –από τον τρόπο που λέω, δηλαδή, κάτι μπορείτε να καταλάβετε αν είναι αστείο ή σοβαρό, αν είμαι χαρούμενη, στενοχωρημένη ή θυμωμένη–, είναι για τους κωφούς και τους βαρήκοους το πρόσωπο και οι εκφράσεις του. Μόνο οι κινήσεις των χεριών δεν αρκούν. Ευτυχώς άρχισε και στη χώρα μας η παραγωγή μασκών με διαφάνεια…»
Της ζητώ να θυμηθεί μια πολύ ευχάριστη και μια πολύ δυσάρεστη στιγμή από την επαγγελματική της πορεία. «Ήταν δύσκολο και στενόχωρο όταν, σε μια δημόσια υπηρεσία, ένας υπάλληλος αντιμετώπισε τον κωφό τον οποίο συνόδευα με τρόπο απαράδεκτο: του μιλούσε άσχημα, τον ειρωνευόταν, τον πίεζε να μιλήσει – “πες μου πώς σε λένε!” του φώναζε. Δυστυχώς, συμβαίνουν ακόμα τέτοια φαινόμενα. Αρκετοί δημόσιοι υπάλληλοι δεν γνωρίζουν τι είναι κώφωση ούτε τι κάνει ένας διερμηνέας. Από την άλλη, έχω και όμορφες εμπειρίες. Όπως όταν συνόδευσα μια έγκυο και τον σύζυγό της –κωφοί και οι δύο–στον γυναικολόγο όπου θα γινόταν το υπερηχογράφημα για να δουν το φύλο του μωρού τους. Δεν θα ξεχάσω ποτέ τη χαρά τους…»
Η Ροζαλία έχει δύο παιδιά: έναν γιο επτάμισι ετών και μια κόρη που κοντεύει τα δύο. «Θα τους μάθεις τη νοηματική γλώσσα;» τη ρωτώ. «Θα τους μάθω να σέβονται καθετί διαφορετικό», απαντά. «Αυτό είναι το πιο σημαντικό απ’ όλα». ■