Κομίστες, μεταφραστές, εικαστικοί, συγγραφείς, στιχουργοί. Δημιουργοί που εδώ και χρόνια έχουν μετατρέψει το σπίτι τους σε γραφείο ή εργαστήριο μιλούν στο «Κ» για τις αλλαγές που έφερε η πανδημία στις συνήθειες και στη σκέψη τους, αλλά και για την πρόκληση της μοναχικής εργασίας που αντιμετωπίσαμε όλοι μας τον τελευταίο καιρό.
Μαργαρίτα Ζαχαριάδου, μεταφράστρια
Μια γυναίκα γράφει στον φορητό της υπολογιστή, κλεισμένη σε μια οικιακή αποθήκη, ενώ από πάνω της κρέμονται βαλίτσες, κατσαρόλες και λούτρινα παιχνίδια. Σε άλλη εικόνα, η ίδια γυναίκα κάνει γυμναστική κρατώντας το προστατευτικό κάγκελο ενός παιδικού κρεβατιού και την ίδια στιγμή ρίχνει κλεφτές ματιές στα emails της. Τα σχέδια ανήκουν στην αρχιτέκτονα και εικαστικό Χαρά Μαραντίδου, που αποφάσισε να εικονογραφήσει στιγμές του εργασιακού μας βίου από την περίοδο της καραντίνας. «Για μένα το να δουλεύω από το σπίτι ήταν μια οικεία κατάσταση, το έκανα για πολλά χρόνια, και έπειτα από τόσα χρόνια εμπειρίας διαπιστώνω ότι η δουλειά από το σπίτι είναι θέμα αρχιτεκτονικής. Εννοώ το πώς θα κατορθώσεις να απομονώσεις το μυαλό σου από όσα συμβαίνουν γύρω σου. Δεν ισχυρίζομαι πως είναι εύκολο, ιδίως όταν το σπίτι λειτουργεί την ίδια στιγμή σαν σχολείο, γυμναστήριο, χώρος εργασίας, φούρνος και οτιδήποτε άλλο». Της έλλειψε η ανθρώπινη επαφή τον προηγούμενο καιρό και την κούρασαν οι διαδικτυακές συναντήσεις, οι οποίες στην αρχή τής φαίνονταν να έχουν λίγη πλάκα. «Ήταν και χρήσιμη, όμως, η απόσταση. Ήταν σαν να έκανε reboot ο εγκέφαλος, βρέθηκε χώρος και χρόνος να οργανωθούν στο μυαλό μου ιδέες και επαγγελματικά σχέδια, μπόρεσα να αξιολογήσω σχέσεις και ανθρώπους».
Χαρά Μαραντίδου, αρχιτέκτονας-εικαστικός
Ο κομίστας Ηλίας Κυριαζής εργαζόταν κι αυτός από το σπίτι πολύ πριν από την έλευση της πανδημίας. «Υπάρχει μια σημαντική διαφορά», μου λέει. «Είναι άλλο να μη θέλεις να βγεις από το διαμέρισμά σου και άλλο να μην πρέπει. Από την άλλη, όμως, ο κόσμος διαπίστωσε ότι τόσα χρόνια ξόδευε τον χρόνο και την ενέργειά του σε άσκοπα επαγγελματικά ραντεβού. Πολύωρες μετακινήσεις για θέματα που μπορούν να λυθούν μέσα από ένα τηλεφώνημα σε 15 λεπτά. Η επόμενη μέρα μπορεί να βοηθήσει ώστε να αναδυθεί ο πιο πρακτικός εαυτός μας».
Η καραντίνα, βέβαια, ανέδειξε και πολλά πρακτικά προβλήματα που αντιμετώπισαν οι πρωτάρηδες της κατ’ οίκον εργασίας και έδωσε περιθώριο για κοινωνιολογικές αναλύσεις. «Πώς θα έγραφα αν δεν είχα μια πόρτα να κλείνει;» αναρωτιέται η συγγραφέας και σκηνοθέτις Ελισάβετ Χρονοπούλου. Το «βασίλειό» της, απομονωμένο σε μια γωνιά του διαμερίσματός της, επιτρέπει και στα άλλα μέλη της οικογένειάς της να κινηθούν ελεύθερα στον χώρο. «Δεν υπάρχει σε κάθε σπίτι αυτή η “πολυτέλεια”», μου λέει. Υποστηρίζει ότι η κοινωνική ανισότητα αναδείχθηκε πολύ έντονα μέσα από αυτή τη συνθήκη, γιατί ο περιορισμός ήταν ασύμμετρος. «Είναι πολύ διαφορετικό το “μένουμε σπίτι” για κάποιον που ζει σε ένα ρετιρέ με μεγάλη βεράντα από ό,τι για μια οικογένεια που ζει σε ένα ισόγειο διαμέρισμα 40 τ.μ. Εκεί ανεβαίνει κατακόρυφα ο βαθμός δυσκολίας, θα πρέπει να το έχουμε στον νου μας, ώστε να είμαστε εφεξής περισσότερο επιεικείς στις κρίσεις μας και αλληλέγγυοι. Και, επίσης, να είμαστε λιγότερο κυνικοί και σκληροί με τους ηλικιωμένους. Έχουν κάνει πολλά για εμάς αυτές οι γενιές για να τους μεταχειριζόμαστε σαν να έχουν χάσει την πνευματική τους στιβαρότητα».
Ηλίας Κυριαζής, κομίστας
Ανησυχία και μοναχικότητα
Η απουσία επαφής με τον έξω κόσμο για μεγάλα χρονικά διαστήματα και η συγκέντρωση στον χώρο του σπιτιού της ήταν από πριν μια απαραίτητη προϋπόθεση για να φέρει σε πέρας τη δουλειά της η μεταφράστρια Μαργαρίτα Ζαχαριάδου. «Εκ πρώτης όψεως δεν φάνηκε να αλλάζει κάτι, στην πραγματικότητα όμως άλλαξαν τα πάντα», μου λέει. «Όπως και να το κάνουμε, είναι δύσκολο να συνεχίσεις την καθημερινότητά σου όταν ξέρεις ότι δίπλα σου πεθαίνουν άνθρωποι». Τονίζει ότι αυτή η απειλή δημιουργεί μια μεγαλύτερη αίσθηση της κοινότητας, σε βγάζει –αντίθετα από ό,τι θα πίστευε κανείς– από την απομόνωσή σου. «Με πιάνω, συχνά, να κοιτάζω το κενό, να διακόπτω τη δουλειά μου και να διαβάζω ειδήσεις ή να ψάχνω πίνακες που αφορούν την καταγραφή των θυμάτων». Σχολιάζει πως εκείνο που τη φόβισε περισσότερο δεν ήταν ο θανατηφόρος ιός, αλλά οι επιπτώσεις που θα φέρει η επόμενη μέρα. «Ανάλογα με τη διάθεσή μου, κλίνω προς μια αισιόδοξη ή απαισιόδοξη οπτική. Τις κακές μέρες πιστεύω πως θα περάσουμε πολύ δύσκολα. Βλέπετε, η λογοτεχνία έχει ασχοληθεί με κάθε λογής δυστοπίες, αλλά κανείς δεν έχει καταπιαστεί με την πιο πεζή εκδοχή της, όπως το να μην έχεις να πληρώσεις τους λογαριασμούς σου».
Με τον εαυτό της έχει μάθει να συμβιώνει άνετα και η γλύπτρια Αλεξάνδρα Αθανασιάδη, που διατηρεί το εργαστήριό της στον χώρο του σπιτιού. «Η μοναχικότητά μου είναι γνώριμη λόγω της φύσης της δουλειάς μου, όπως και τα ελαστικά ωράρια, το να εκτείνεται η δουλειά σε όλο το εικοσιτετράωρο. Ωστόσο, αυτός ο εγκλεισμός με δυσκόλεψε αρκετά. Ο κορωνοϊός μάς υποχρέωσε όλους να κάνουμε μικρότερους ή μεγαλύτερους απολογισμούς και μας υπενθύμισε πόσο λίγα είναι τα σημαντικά πράγματα στη ζωή». Μολονότι της έλειψαν η θάλασσα και η επαφή με τη φύση, μπόρεσε να συγκεντρωθεί και να πειραματιστεί με τη δημιουργία ενός αρχέτυπου τοπίου σε εσωτερικό χώρο. Ενώ σε ανθρώπινο επίπεδο σχολιάζει ότι πλέον «υπάρχει οπτική επαφή, κοιταζόμαστε στα μάτια και μακάρι να συνεχίσουμε να το κάνουμε».
Αλεξάνδρα Αθανασιάδη, γλύπτρια
Ήταν μια δημιουργική περίοδος;
Για τον ζωγράφο Ηλία Παπαηλιάκη η πρωτόγνωρη κατάσταση που ζήσαμε ήταν μια θετική εμπειρία. «Μακάρι να ήμασταν έτσι δέκα μήνες τον χρόνο», υποστηρίζει. «Κόπηκαν τα πολλά πολλά, είχα λιγότερα τηλέφωνα, δεν υπήρχαν εκκρεμότητες με εκθέσεις, που σε κάθε άλλη περίπτωση θα μου αποσπούσαν την προσοχή, και μπόρεσα να εστιάσω σε αυτά που με ενδιαφέρουν. Βίωσα πολύ δημιουργικά αυτή την περίοδο. Είμαι σε μια ήσυχη πόλη, με καθαρό ουρανό και πολύ φως. Δουλεύω, λοιπόν, πάνω σε σχέδια που θα τροφοδοτήσουν τη δουλειά μου για τα επόμενα πέντε χρόνια». Υποστηρίζει πως δεν θα μείνει μόνο ο φόβος. «Οντολογικά αυτή η κατάσταση παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον. Ένα πρωί ξυπνήσαμε και καταλάβαμε ότι δεν μπορούσαμε να κάνουμε όλα όσα μέχρι εκείνη τη στιγμή θεωρούσαμε δεδομένα. Κάθε φορά που οι βεβαιότητες ανατρέπονται και ο άνθρωπος καλείται από τις περιστάσεις να πλοηγηθεί σε μια νέα πραγματικότητα, είναι χρήσιμο. Μπορεί να πονάει, αλλά είναι χρήσιμο».
Ηλίας Παπαηλιάκης, ζωγράφος
Αντίθετα, για τον στιχουργό Γεράσιμο Ευαγγελάτο η περίοδος αυτή δεν υπήρξε ιδιαίτερα δημιουργική και περιγράφει πώς δυσκολεύτηκε με τα μέτρα «περιστολής» της ελευθερίας του. Ανήκει στους δημιουργούς που θεωρητικά εργάζονται από το σπίτι και, όπως λέει, «υπό αυτή την έννοια, θα έλεγε κανείς ότι δεν μου επιβλήθηκε καμία νέα συνθήκη, ωστόσο η δουλειά που κάνω έγκλειστος δεν είναι παρά ένα –ίσως και το μικρότερο– μέρος της δημιουργικής διαδικασίας. Ο κύριος όγκος της δουλειάς μου συντελείται έξω στον δρόμο, στους τεράστιους περιπάτους που κάνω καθημερινά από το πρωί και οι οποίοι κάποιες φορές διαρκούν έως αργά το βράδυ. Οι σκέψεις της διαδρομής, η αποτύπωση μιας εικόνας, μιας φευγαλέας ματιάς ανάμεσα σε ανυποψίαστους περαστικούς είναι όσα θα επεξεργαστώ στη συνέχεια από την ασφάλεια του σπιτιού μου. Και αυτή την αναγκαία, για μένα, πολυτέλεια τη στερήθηκα σε μεγάλο βαθμό». Υποστηρίζει ότι η πρωτοφανής αυτή κατάσταση μας προκαλεί να επανεξετάσουμε τι είναι ουσιαστικό και να αναζητήσουμε νέους τρόπους και νέες αξίες. «Κάποιος αισιόδοξος μπορεί να αναγνωρίσει σε αυτά τα δεδομένα μια νέα πρόκληση, μια αναζωογονητική νέα συνθήκη επαναπροσδιορισμού της ύπαρξής του. Κάποιος λιγότερο αισιόδοξος ίσως πελαγώσει και νιώσει να ασφυκτιά. Σε κάθε περίπτωση, θα πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι ξημερώνει μια νέα εποχή, στην οποία –ακόμα κι αν φαινομενικά ομαλοποιηθεί αργά ή γρήγορα– το είδος μας θα έχει ενηλικιωθεί με έναν βάναυσο και βίαιο τρόπο». ■