Τον Δεκέμβριο του 2017 δημοσιεύτηκε στο National Geographic ένα σοκαριστικό βίντεο: μια ενήλικη πολική αρκούδα, αποστεωμένη, εμφανώς στα όρια της λιμοκτονίας, με τα κόκαλά της να διαγράφονται κάτω από το κάποτε πάλλευκο, αλλά πια βρόμικο και ταλαιπωρημένο τρίχωμά της, να περιπλανιέται με αβέβαια, επίπονα βήματα στη νήσο Σόμερσετ, στο Καναδικό Αρκτικό Αρχιπέλαγος. Στους υπότιτλους του βίντεο μπορούσε να διαβάσει κανείς «έτσι είναι μια πολική αρκούδα που λιμοκτονεί». Πρόθεση του οργανισμού ήταν να ευαισθητοποιήσει το κοινό για τον κίνδυνο εξαφάνισης που αντιμετωπίζει ο πληθυσμός των πολικών αρκούδων εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής. Οι φωτογράφοι Πολ Νίκλεν και Κριστίνα Μίτερμαϊερ, που κατέγραψαν τις κινήσεις της, διευκρίνισαν ότι δεν ήταν σε θέση να γνωρίζουν τους λόγους για τους οποίους το ζώο είχε φτάσει στα πρόθυρα της εξάντλησης και ίσως του θανάτου, αλλά θεώρησαν ότι ήταν μια εικόνα από το μέλλον, όταν μεγάλο μέρος του πληθυσμού του είδους θα αντιμετωπίσει τον κίνδυνο λιμοκτονίας εξαιτίας της συρρίκνωσης των πάγων. Εδώ και περισσότερο από μία δεκαετία, άλλωστε, οι επιστήμονες προειδοποιούν ότι η υπερθέρμανση του πλανήτη απειλεί την επιβίωση του εμβληματικού ζώου του Αρκτικού Κύκλου.
Πιο πρόσφατα, πριν από λίγες εβδομάδες, έρευνα που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Nature Climate Change προειδοποιεί ότι οι πολικές αρκούδες σχεδόν θα εξαφανιστούν από τον πλανήτη έως το τέλος του αιώνα, αν δεν ληφθούν μέτρα ανάσχεσης της κλιματικής αλλαγής. «Είναι πολύ μικρή η πιθανότητα οι πολικές αρκούδες να επιβιώσουν οπουδήποτε στον κόσμο, εκτός ίσως από τις πολύ βόρειες περιοχές του Αρκτικού Κύκλου, ως μέρος ενός μικρού υπο-πληθυσμού», σημείωσε ο Πίτερ Κ. Μόλναρ, ερευνητής του πανεπιστημίου Σκάρμποροου του Τορόντο και επικεφαλής συγγραφέας της μελέτης. Επισήμανε επίσης ότι, ακόμη κι αν οι εκπομπές των αερίων του θερμοκηπίου περιοριστούν, αλλά σε μέτριο βαθμό, «δυστυχώς θα χάσουμε κάποιους πληθυσμούς, κυρίως αυτούς που ενδημούν στις νότιες περιοχές, λόγω της μείωσης του πάγου». Παρότι τις τελευταίες δεκαετίες όλοι εξοικειωνόμαστε ολοένα και περισσότερο με τους κινδύνους που φέρνει μαζί της η υπερθέρμανση του πλανήτη και διαβάζουμε δυσοίωνες προβλέψεις για διάφορα είδη του ζωικού βασιλείου και της παγκόσμιας χλωρίδας, προκαλεί ωστόσο σοκ η είδηση ότι η κλιματική αλλαγή μπορεί να οδηγήσει στον θάνατο τον φαινομενικά παντοδύναμο λευκό βασιλιά του Αρκτικού Κύκλου, σύμβολο ρώμης και ελευθερίας, που προκαλεί δέος, αλλά και τρυφερότητα.
©alamy/visualhellas.gr
Ο βασιλιάς της Αρκτικής
Υπολογίζεται ότι αυτή τη στιγμή υπάρχουν από 22.000 έως 31.000 πολικές αρκούδες (στοιχεία του WWF), που ζουν χωρισμένες σε δεκαεννέα πληθυσμούς. Ενδημούν στον Αρκτικό Ωκεανό, σε περιοχές του Καναδά, της Αλάσκας, της Ρωσίας, της Γροιλανδίας και της Νορβηγίας. Είναι τα μεγαλύτερα σαρκοφάγα ζώα της ξηράς, παρότι περνούν το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους πάνω στον πάγο ή μέσα στο νερό. Οι πολικές αρκούδες βασίζονται στην ύπαρξη των πάγων για να εξασφαλίσουν την τροφή τους, για να μετακινηθούν από τη μία περιοχή στην άλλη, για να ζευγαρώσουν, να αναπαυθούν, αλλά και να φροντίσουν τα παιδιά τους. Τρέφονται κυρίως με φώκιες, τις οποίες εντοπίζουν μέσω της εξαιρετικής τους όσφρησης – μπορούν να μυριστούν μια φώκια μέσα στο νερό, κάτω από ένα μέτρο συμπαγούς πάγου και από σχεδόν ένα χιλιόμετρο μακριά. Καραδοκούν μέχρις ότου η φώκια βγάλει το κεφάλι της στην επιφάνεια και τότε τη σκοτώνουν με τα μπροστινά τους πόδια και την τραβούν με τα δόντια τους έξω από το νερό. Περνούν περισσότερο από το 50% του χρόνου τους κυνηγώντας, ενώ είναι δεινοί κολυμβητές και μπορούν να διανύσουν αρκετά χιλιόμετρα κολυμπώντας για να μεταβούν από τη μία περιοχή πάγου σε μια άλλη προκειμένου να εξασφαλίσουν την τροφή τους. Κυνηγούν κυρίως κατά τους χειμερινούς μήνες, όταν οι πάγοι καλύπτουν το μεγαλύτερο μέρος του Αρκτικού Κύκλου, οπότε και συσσωρεύουν λίπος, από το οποίο «τρέφονται» τις περιόδους που αδυνατούν να εξασφαλίσουν επαρκή τροφή. Αυτό συμβαίνει την περίοδο του καλοκαιριού, όταν οι πάγοι λιώνουν, οπότε δυσκολεύονται να εντοπίσουν τα θηράματά τους – τότε συχνά αναγκάζονται να «μετακομίσουν» στη στεριά, προς αναζήτηση άλλου είδους τροφής.
Το λιώσιμο των πάγων έχει ως συνέπεια τον περιορισμό της διαθέσιμης περιοχής κυνηγιού, αλλά και των θηραμάτων για τις πολικές αρκούδες. Το πρόβλημα εντείνεται και εξαιτίας του γεγονότος ότι, λόγω της ανόδου της θερμοκρασίας στον πλανήτη, οι πάγοι λιώνουν νωρίτερα την άνοιξη και σχηματίζονται και πάλι αργότερα το φθινόπωρο. Οι πολικές αρκούδες λοιπόν μένουν για μεγαλύτερες χρονικές περιόδους με περιορισμένη ή και χωρίς καθόλου τροφή, με συνέπεια να χάνουν μεγαλύτερο μέρος του βάρους τους από ό,τι τις περασμένες δεκαετίες. Έχει υπολογιστεί ότι για κάθε εβδομάδα που λιώνει νωρίτερα ο πάγος στην περιοχή του Κόλπου του Χάντσον στον Καναδά, μια αρκούδα χάνει σχεδόν 10 κιλά από το βάρος της. Πρόκειται δε για έναν οργανισμό που καταναλώνει πολλή ενέργεια. Καίνε περίπου 12.300 θερμίδες την ημέρα, σύμφωνα με έρευνα του 2018 που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Science, δηλαδή 60% περισσότερες θερμίδες από ό,τι πίστευαν έως τότε οι επιστήμονες. Στη διάρκεια της έρευνας διαπιστώθηκε ότι μια ενήλικη αρκούδα μπορούσε να διανύσει έως και 250 χιλιόμετρα σε μία εβδομάδα προς αναζήτηση τροφής, ενώ κατά το ίδιο χρονικό διάστημα αρκούδες που δεν κατάφεραν να τραφούν έχασαν έως και το 10% του βάρους τους. Επίσης, όσο μακρύτερα χρειάζεται να ταξιδέψουν τόσο μεγαλύτερη ενέργεια καταναλώνουν και άρα τόσο περισσότερο βάρος χάνουν. Τα νέα αυτά στοιχεία ήρθαν να επιβεβαιώσουν την απόλυτη εξάρτηση των πολικών αρκούδων από τις φώκιες και άρα από τους πάγους, και να εντείνουν την ανησυχία για τις πιθανότητες επιβίωσής τους σε έναν πλανήτη με συρρικνούμενους πάγους – υπολογίζεται ότι οι πάγοι μειώνονται κατά 14% κάθε δεκαετία που περνάει. Ήδη έχει καταγραφεί μείωση του πληθυσμού που ζει στη Θάλασσα Μποφόρ, δυτικά του Καναδικού Αρκτικού Αρχιπελάγους, κατά 40% την τελευταία δεκαετία – πέντε ακόμη από τους πληθυσμούς της πολικής αρκούδας είναι σταθεροί, ενώ για τους υπόλοιπους δεκατρείς δεν υπάρχουν αρκετά διαθέσιμα στοιχεία.
Ως κυρίαρχο σαρκοφάγο στις περιοχές του Αρκτικού Κύκλου, οι πολικές αρκούδες είναι βασικοί ρυθμιστές του οικοσυστήματος, διαδραματίζοντας καίριο ρόλο στην ισορροπία του. Η προστασία τους σημαίνει ταυτόχρονα την εξασφάλιση της βιωσιμότητας και της υγείας της τροφικής αλυσίδας στην περιοχή. Πρόκειται επίσης για ένα ζώο που έχει τεράστια συμβολική και πολιτιστική σημασία για τους πληθυσμούς της Αρκτικής. Επίσης, είναι προς το συμφέρον του τοπικού πληθυσμού να παραμείνουν οι πολικές αρκούδες στα λημέρια τους, καθώς, αν τα ζώα αναγκαστούν, θα αναζητήσουν τροφή ακόμη και σε κατοικημένες περιοχές. ■