Ποια ζώα μπορούν να είναι κατοικίδια;
Έχω έναν φίλο συγγραφέα που πιστεύει ότι «όλα τα ζώα πρέπει να ζουν ελεύθερα». Η τελευταία κουβέντα που είχαμε για τα αδέσποτα κατέληξε σε πλήρη διαφωνία. Προεκτείνοντας τη λογική του Νίκου Δήμου, μέγα λάτρη των αιλουροειδών, που έγραφε κάποτε ότι «αν έχεις γάτα, πρέπει να συμφιλιωθείς με το ενδεχόμενο κάποια στιγμή να τη βρεις νεκρή στο δρόμο», ο φίλος μου λέει ότι σκυλιά και γάτες περνάνε καλύτερα σαν αδέσποτα, γιατί «ο εγκλεισμός δεν είναι στη φύση τους, και τίποτα, ακόμα και οι μεγαλύτερες ανέσεις που μπορεί να τους προσφέρει ο ανθρώπινος δεσπότης τους, δεν μπορεί να συναγωνιστεί αυτήν τη φυσική τους προδιάθεση». Είναι επίσης φανατικά κατά της στείρωσης. Ο φίλος μου μένει σε μια παλιά μονοκατοικία στην Καστέλλα. Με κήπο. Στον κήπο του έχει δύο καναρίνια. Σε κλουβιά.
Είναι πολύ δύσκολο να κατανικήσεις τις ανθρώπινες προκαταλήψεις. Όσο πιο βαθιά διεισδύουμε στην ανθρώπινη ψυχοσύνθεση, τόσο ανακαλύπτουμε ότι οι άνθρωποι ακούνε προσεκτικά μόνο εκείνους που επιβεβαιώνουν την παγιωμένη κοσμοθεωρία τους. Οι υπόλοιποι είναι γι’ αυτούς απλός θόρυβος. Το στερεότυπο είναι, για την ανθρώπινη φύση, μηχανισμός ένταξης και επιβίωσης. Η επιτυχία των ηλεκτρονικών μέσων κοινωνικής δικτύωσης στηρίζεται ακριβώς σε αυτή την εγγενή ιδιότητά μας.
Ξέρω ακτιβιστές οικολόγους που έχουν κλουβιά με πουλιά. Φιλόζωους, διαπρύσιους κήρυκες της ελευθερίας, με ενυδρεία. Βίγκαν με τεράριουμ (κήπος μέσα σε γυαλί). Όλοι όσοι όμως γνωρίζω όντως, στενά και προσωπικά, έχουν μια δικαιολογία για τη δική τους παρέκκλιση από το απόλυτο δόγμα της ελευθερίας. Ο σκύλος του καναπέ είναι ένα «καταπιεσμένο, ευνουχισμένο πλάσμα, που υπάρχει μόνο για να ικανοποιεί τα βίτσια του αφεντικού του». Το καναρίνι στο κλουβί, όμως, δεν είναι ένα πλάσμα που στερείται της πιο βασικής ιδιότητάς του, αυτής που προσδιορίζει ολόκληρη την ύπαρξή του: να πετάει! Το ψάρι στο ενυδρείο δεν είναι ένα πλάσμα που δεν θα αναπαραχθεί ποτέ – και έτσι δεν θα εκπληρώσει τον πιο βασικό, φυσικό προορισμό του. Είναι κάτι σαν «κομμάτια του ντεκόρ». Και πάει λέγοντας.
Ειδικά για τα ερπετά, αποκλείεται να μην έχει πάρει το αυτί σας μία από τις εκατοντάδες περιπτώσεις κατάσχεσης ελληνικών κρασπεδοχελώνων στα σύνορα της χώρας μας από «φιλόζωους» τουρίστες που δηλώνουν άγνοια για την απαγόρευση της αιχμαλωσίας τους. Και που, ακόμα κι αν είναι ειλικρινείς στον ισχυρισμό τους, δεν φαίνεται να έχουν κανένα πρόβλημα με το να πάρουν ένα ζώο από τη φύση -ακόμα κι αν δεν απαγορευόταν- και να το περιορίσουν σε ένα μπαλκόνι, ώστε να το βασανίζουν συστηματικά για τα επόμενα 150 χρόνια.
Μια απλοποιημένη απάντηση σε αυτό το φιλοσοφικό δίλημμα θα μπορούσε να είναι η ακόλουθη: είτε όλα τα ζώα μπορούν να είναι και κατοικίδια είτε κανένα. Είναι μια πρόταση που θα μπορούσε κάλλιστα να εφαρμοστεί και στο ζήτημα της κρεατοφαγίας (και όσων φρίττουν με τη σκέψη ότι σε κάποια μέρη του πλανήτη τρώνε πιθήκους, καγκουρό, φάλαινες και σκυλιά): ή όλα τα ζώα τρώγονται ή κανένα!
Μου φαίνεται ως η πιο τίμια στάση στη διαδραστική σχέση του ανθρώπου με την πανίδα που τον περιβάλλει. Όμως ο άνθρωπος είναι, πάνω απ’ όλα, ένα ακόμη ζώο. Και ως τέτοιο δεν θα προτάξει ποτέ την τετράγωνη λογική, αν αυτή πρόκειται να θίξει τα κοινωνικά στερεότυπά του.
Παρεμπιπτόντως, το φυλακισμένο πουλί αντιπροσωπεύει για μένα την πιο σκληρή μοίρα που μπορεί να επιβάλει ο άνθρωπος σε ένα άλλο ζωντανό πλάσμα.■