Φέτος, ο καθηγητής μαθηματικών Πέτρος Δαμιανός είδε τον 28ο και τον 29ο μαθητή του να μπαίνουν στο πανεπιστήμιο. Ο άνθρωπος χάρη στον οποίο ιδρύθηκε το σχολείο των φυλακών Αυλώνα μιλάει στο «Κ» για το χρέος μας να δίνουμε δεύτερες ευκαιρίες.
Το 1994 χτύπησε για πρώτη φορά την πόρτα του Υπουργείου Δικαιοσύνης. Τι ήθελε ένας μαθηματικός φροντιστηρίων στις φυλακές ανηλίκων; «Να κάνω κάτι, να προσφέρω». Και έκανε. Είκοσι έξι χρόνια μετά, ο Πέτρος Δαμιανός, διευθυντής από το 2000 του σχολείου που ο ίδιος ίδρυσε στις φυλακές νέων Αυλώνα, είδε φέτος τον 28ο και τον 29ο μαθητή του να μπαίνουν στο πανεπιστήμιο. «Τα παιδιά τα δικά μας είναι τα παιδιά που το σχολείο έξω τα έχει διώξει. Δουλειά μας είναι να μετατρέψουμε τον κρατούμενο σε μαθητή και τον συγκρατούμενο σε συμμαθητή. Αν το καταφέρουμε, έχουμε πετύχει την ουσία». Όπως φαίνεται, το καταφέρνουν συχνά. Ενάντια στις πιθανότητες, ενάντια στις δυσχερείς συνθήκες, ενάντια σε όλους και σε όλα.
«Πάντα το ήθελα. Από φοιτητής και νέος δάσκαλος, έλεγα κάποια χρονιά θα βρω έστω μία μέρα να αφιερώσω κάπου». Ο κ. Δαμιανός μιλάει ήρεμα και χαμηλόφωνα, με μια πραότητα που θα ήθελες να έχει κάθε δάσκαλος. «Δεν είχα διοριστεί, οπότε δούλευα στην ιδιωτική εκπαίδευση, στα φροντιστήρια, ως μαθηματικός. Ήταν άπειρες οι ώρες, στο τέλος της χρονιάς κατέληγα αφυδατωμένος κι έλεγα πάντα του χρόνου θα κάνω κάτι άλλο. Κάποια Χριστούγεννα έρχεται μια συνάδελφος και μας περιγράφει μια σκηνή. Πήγαμε, λέει, στις φυλακές Κορυδαλλού –οι ανήλικοι ήταν εκεί ακόμα– και αφήσαμε πράγματα για τους κρατουμένους. Και καθώς περνούσαμε, τα παιδιά έβγαζαν τα χέρια από τα κάγκελα να μας χαιρετήσουν. Δεν ήθελαν πράγματα, ήθελαν να μας πουν χρόνια πολλά. Κάτι συνέβη μέσα μου με αυτό και είπα οπ, εκεί θα πάω. Με παρέπεμψαν σε μια γυναίκα πεφωτισμένη, την Κική Μπαρδάνη, που ήταν τότε τμηματάρχης σωφρονιστικής πολιτικής ανηλίκων. Όταν κατάλαβε τι θέλω να κάνω, έκλεισε την πόρτα, κατέβασε τα τηλέφωνα και άρχισε να μου μιλάει με τις ώρες.
»Ξεκίνησα πηγαίνοντας σε ιδρύματα που εποπτεύονταν από το Υπουργείο Δικαιοσύνης –ειδικής αγωγής, όπως έλεγαν τα παλιά αναμορφωτήρια– για να διδάξω εθελοντικά. Το πρώτο ήταν το ίδρυμα θηλέων Παπάγου. Τώρα δεν υπάρχει. Μας είπαν κάποια στιγμή ότι πρέπει να μεταφέρουμε τα κορίτσια σε άλλες δομές μέχρι να ανακατασκευάσουμε αυτήν. Βοήθησα κι εγώ για τη μεταφορά, αλλά τελικά δεν έκαναν τίποτα, βόλεψαν τα παιδιά σε άλλα ιδρύματα και η δομή εγκαταλείφθηκε, χάθηκαν και τα χρήματα. Αισθάνομαι ακόμα πολύ άσχημα γι’ αυτό. Ξέρετε, με αυτά τα παιδιά, τα ταλαιπωρημένα, θες δεν θες, μπλέκεσαι συναισθηματικά μαζί τους. Θυμάμαι την πρώτη μέρα που πήγα στο ίδρυμα θηλέων. Μου έφεραν στο γραφείο της διευθύντριας τα κορίτσια, να τους μιλήσω. Αυτά βαριούνταν φυσικά, ούτε ήξεραν γιατί είναι εκεί. Όταν κατάλαβαν ότι αυτός ο μουρλός απέναντί τους δεν θα πληρωθεί γι’ αυτό που κάνει, ήταν υπόθεση δευτερολέπτων να τις κερδίσω. Έκαναν, σαν τα κλωσόπουλα, έναν κύκλο γύρω από το γραφείο κι άρχισαν: “Κύριε, κύριε, εγώ δεν έχω καλή ορθογραφία”, “εγώ δεν κάνω καλά γράμματα”. Θυμάμαι ακόμα τη Στέλλα. Φαινόταν γυναίκα 30 χρονών όταν πρωτοήρθε. Όσο περνούσε ο καιρός στο ίδρυμα και χαλάρωνε, άρχισε να αλλάζει το πρόσωπό της, να γίνεται παιδικό. Ήταν 16 χρονών, μητέρα τριών παιδιών. Μου λέει “θέλω να μάθω να γράφω το όνομα της πεθεράς μου”. “Βρε Στέλλα, το δικό σου όνομα δεν θες να γράψεις;” “Όχι, της πεθεράς μου”. Όταν είπε και έγραψε για πρώτη φορά λου και α λα, μου έδωσε το μεγαλύτερο χαμόγελο που έχω δει στη ζωή μου.
Ο πρώτος υποψήφιος
»Στη συνέχεια προχώρησα σε άλλες δομές. Κάποια στιγμή λαμβάνω ένα τηλεφώνημα από την Μπαρδάνη. Μου λέει: “Κύριε Δαμιανέ, έχουμε ένα παιδί στον Κορυδαλλό (δεν υπήρχε ακόμα ο Αυλώνας) που θέλει να δώσει Πανελλήνιες. Μπορείτε να τον βοηθήσετε;”. Έτσι ξεκίνησε η ιστορία. Είχαμε μια εφημερίδα τότε στον σύλλογο φροντιστών και έβαλα ένα αρθράκι όπου ζητούσα από τους συναδέλφους να μου αφιερώσουν ένα πρωινό το δίμηνο ή το τρίμηνο. Ήταν Χριστούγεννα και το θεώρησα το δώρο μου, γιατί έρχονταν ένας ένας και έλεγαν βάλε κι εμένα. Οργανώσαμε μια ομάδα και πηγαίναμε στον Κορυδαλλό. Το παιδί έδωσε εξετάσεις, αλλά δεν πέρασε. Προσπαθήσαμε να τον βάλουμε στο Ανοιχτό Πανεπιστήμιο, δεν τον δέχτηκαν, μετά σε ένα δημόσιο ΙΕΚ, δεν τον πήραν, και τελικά τον δέχτηκε ένας ιδιώτης που δεν το διαφήμισε ποτέ, ο Κορέλας των ΙΕΚ Κορέλκο. Το αγόρι εκείνο τελείωσε τη σχολή, αποφυλακίστηκε, τώρα έχει παντρευτεί, έχει παιδιά, πήγαν όλα καλά. Ήταν ο πρώτος. Όταν ξεκινήσαμε, του είχα πει εσύ θα είσαι φάρος και για τους υπολοίπους, και έτσι έγινε. Την επόμενη χρονιά που οι ανήλικοι είχαν πάει στον Αυλώνα, με παίρνει ο διευθυντής και μου λέει “έχω 11 αιτήσεις παιδιών που θέλουν να πάνε σχολείο”. Την επόμενη χρονιά ήταν 23. Και κάπως έτσι, με πιέσεις από όλες τις πλευρές, το 2000 έγινε το σχολείο. Την πρώτη χρονιά είχε 20-30 παιδιά, στο σύνολο των περίπου 300. Θυμάμαι όμως ότι μετά τα Χριστούγεννα φτιάχναμε πάντα καινούργια τμήματα. Γιατί κάναμε μια μεγάλη γιορτή, την έβλεπαν και οι άλλοι και έρχονταν. Αυτή τη στιγμή νιώθω περήφανος, γιατί το 90-95% έρχονται σε κάποια δομή του σχολείου – δημοτικό, γυμνάσιο, λύκειο κι ένα τμήμα ΙΕΚ μαγειρικής.
«Σχολεία σε όλες τις φυλακές»
»Το να λειτουργήσει ένα σχολείο σε μια φυλακή και σιγά σιγά να κερδίσει τον κόσμο είναι το πρώτο πράγμα που πρέπει να κάνεις αν θέλεις να σωφρονίσεις. Σε αυτό συμφωνούν όλοι, αυτά δεν είναι ούτε δεξιά ούτε αριστερά, είναι ανθρώπινα δικαιώματα και είναι και προς το συμφέρον της κοινωνίας. Οι άνθρωποι αυτοί δεν θα είναι συνέχεια στη φυλακή, θα αποφυλακιστούν, θα έρθουν δίπλα σου, έχεις συμφέρον να βγουν καλύτεροι. Εμείς δεν στήσαμε το σχολείο για τις Πανελλήνιες, το στήσαμε για καθεμία τάξη. Η επιτυχία από τη μία τάξη στην άλλη είναι για μένα τεράστιο κέρδος στην κοινωνία, η οποία πρέπει να στήσει το μάτι και το αυτί της σε αυτά τα παιδιά, να καταλάβει ότι δεν είναι όλοι ίδιοι, υπάρχουν κάποιοι που προσπαθούν να φτιάξουν μια καλύτερη ζωή και πρέπει να σταθούμε δίπλα τους. Το όραμα είναι πια αυτό που συμβαίνει στον Αυλώνα να συμβεί σε όλες τις φυλακές. Το 2018 ψηφίστηκε ένας νόμος με τον οποίο ιδρύονται σε όλες τις φυλακές όλες οι δομές της εκπαίδευσης. Για να λειτουργήσουν, σε κάθε φυλακή πρέπει να υπάρξει ένας συντονιστής/σύμβουλος εκπαίδευσης που θα εκτελεί χρέη διευθυντή όλων των δομών. Έγινε η διαδικασία, τοποθετήθηκαν οι επτά πρώτοι, έγινε η προκήρυξη για τις υπόλοιπες 25, αλλά πέσαμε στις εκλογές. Η νέα πολιτική ηγεσία ή θα συμπληρώσει την επιτροπή ή θα την αλλάξει εντελώς, για να προχωρήσουμε. Έχουν κατατεθεί οι αιτήσεις και περιμένουν. Όμως δεν έχει γίνει ακόμα. Αυτό περιμένω.
Για καλό και για κακό
»Φέτος ήταν η πιο δύσκολη χρονιά. Τα προβλήματα άρχισαν πριν από τον κορωνοϊό. Ξεκίνησε ένα σπουδαίο έργο για το οποίο παλέψαμε από το 2015, για την ανακαίνιση της φυλακής. Τα πρώτα χρήματα ήρθαν από την Περιφέρεια για να βάλουμε ηλιακούς θερμοσίφωνες. Έως τότε υπήρχαν κάτι μπόιλερ που άλλοτε δούλευαν, άλλοτε όχι, ενώ το ζεστό νερό δεν έφτανε ποτέ στον δεύτερο όροφο. Μετά προέκυψαν προβλήματα με τα υδραυλικά, την αποχέτευση, τα ηλεκτρικά, τα βάλαμε όλα σε ένα έργο και το ανέλαβε η ΚΤΥΠ (Κτιριακές Υποδομές). Ξεκίνησε τον Σεπτέμβρη του 2019. Για να γίνει όμως, απομονώθηκε το μισό κτίριο για να φτιαχτεί και οι κρατούμενοι μεταφέρθηκαν στο άλλο μισό. Αποτέλεσμα: 110 κρεβάτια για 280 άτομα, κι όλα αυτά μέσα στον κορωνοϊό. Κάναμε τον Απρίλιο μια καταγγελία γι’ αυτό, αλλά δεν έγινε τίποτα. Αντιθέτως, συνέβησαν και τα γεγονότα στον Έβρο και έφεραν κι άλλους, κατέκλυσαν και τους χώρους που είχαμε προβλέψει σε περίπτωση κρούσματος. Για καλή μας τύχη, δεν είχαμε έως τώρα. Γιατί μέσα σε κάθε κελί με τέσσερα κρεβάτια μένουν επτά οκτώ άτομα, με στρώματα κάτω και δυο δυο στα κρεβάτια. Όταν τελειώσει το έργο, θα είναι πολύ καλύτερα, όμως τώρα έχουμε ένα κτίριο με μεγάλα προβλήματα. Βουλώνουν οι αποχετεύσεις, έχουμε ψείρες, κατσαρίδες, κοριούς. Ύστερα ήρθε κι ο κορωνοϊός και έκανε τον εγκλεισμό ακόμα μεγαλύτερο. Κομμένα τα επισκεπτήρια, άρα κομμένα τα καθαρά ρούχα, γιατί δεν έχουμε πλυντήρια και τα παιδιά βολεύονταν από τις επισκέψεις – τους έφερναν οι γονείς.
«Τους κινητοποιεί η θέληση»
»Πρόκειται για εξαιρετικά δυσμενείς συνθήκες για μαθητές, πόσω μάλλον για όσους δίνουν Πανελλήνιες. Ακούγεται άθλος να τα καταφέρει κάποιος εκεί, όμως αυτό που τους κινητοποιεί είναι η θέληση. Αυτή είναι η διέξοδός τους για μια καλύτερη ζωή. Κι έπειτα ξεχνιούνται, μαθαίνουν, διασκεδάζουν ενίοτε. Κάθε χρόνο οι εκπαιδευτικοί μας –αμισθί πλέον– στήνουν έξτρα προγράμματα, φέτος είχαμε σχεδιάσει 24, αλλά σταμάτησαν λόγω κορωνοϊού. Ζωγραφική, μουσική, χορός, γιόγκα, ψηφιδωτά, περιβαλλοντικά. Οτιδήποτε μπορεί να ζωντανέψει τα παιδιά από τη μελαγχολία στην οποία συχνά πέφτουν. Όμως το πόσο γλυκαίνει κι ομορφαίνει ένα σκληρό πρόσωπο από τον Σεπτέμβριο έως τον Μάιο είναι ο λόγος που είμαστε εκεί. Τα παιδιά τα δικά μας ποια είναι; Είναι τα παιδιά που, όταν ήταν έξω, το εκπαιδευτικό σύστημα τα απέρριψε. Τους έδωσε αλλαγή σχολικού περιβάλλοντος. Και έφυγαν από το ένα σχολείο να πάνε σε άλλο, και μετά σε άλλο, δεν στεριώνουν πουθενά. Είναι η μεγάλη μου έννοια όταν μιλάω σε ακροατήριο συναδέλφων. Τους λέω μην κάνετε αλλαγή σχολικού περιβάλλοντος. Πρέπει να βρείτε τον τρόπο να τα κρατήσετε μέσα στο σχολείο, να τα αγκαλιάσετε, να δείτε τι θα κάνετε με ειδικότητες που συχνά δεν έχετε. Το ξέρω, αλλά πρέπει να προσπαθήσετε. Ένα παιδί που έχει μια παραβατικότητα ελαφριάς μορφής και φεύγει από ένα σχολείο και μετά κι από το άλλο, κάποια στιγμή στο ενδιάμεσο μένει στον δρόμο, όπου η παραβατικότητα μεγαλώνει και κάποια στιγμή καταλήγει σ’ εμάς. Εμείς έχουμε τα παιδιά εκείνα που το σχολείο τα έχει διώξει. Δεν το θέλουν, δεν το αγαπάνε. Όμως σιγά σιγά βλέπουν ένα σχολείο διαφορετικό από αυτό που άφησαν. Γι’ αυτό το παλεύουν». ■