Ο καρδιολόγος που αγαπούσε τα βλέμματα

Ο καρδιολόγος που αγαπούσε τα βλέμματα

6' 46" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Ο καθηγητής του ΕΚΠΑ Χαράλαμπος Βλαχόπουλος μας ταξιδεύει στον μαγικό κόσμο άγνωστων φυλών του πλανήτη, με την ιδιότητα του παθιασμένου ερασιτέχνη φωτογράφου.

Η αφορμή ήταν το Ίνσταγκραμ. Εκεί, ανάμεσα στις στιλιζαρισμένες εικόνες της τέλειας ευτυχίας, ένας λογαριασμός γεμάτος αυθεντικά χαμόγελα σου τραβάει την προσοχή. Δημιουργός του ο Χαράλαμπος Βλαχόπουλος, καθηγητής Καρδιολογίας στο ΕΚΠΑ. Αν τον ρωτήσετε, θα σας πει ότι η φωτογραφία δεν αποτέλεσε ποτέ μια ερασιτεχνική απασχόληση, αλλά δομικό στοιχείο του χαρακτήρα και της ζωής του. Δεν ανήκει στην κατηγορία αυτών που διάλεξαν λάθος επάγγελμα, όχι. Στην Ιατρική είναι ταγμένος και την αγαπά με πάθος. Με την ίδια αφοσίωση αγαπά και τη φωτογραφία και τους ανθρώπους που απαθανατίζει. Οι άγνωστες φυλές ασκούσαν πάντα μια παράξενη γοητεία πάνω του, η αυθεντικότητά τους τον μαγεύει, όπως τον μαγεύουν και η «χαμένη στον δυτικό κόσμο ισορροπία με τη φύση και η αξιοπρέπεια στη ματιά των ανθρώπων των άλλων πολιτισμών».

Η συνάντηση μαζί του αποκάλυψε έναν άνθρωπο με το ίδιο ζεστό χαμόγελο που αποτυπώνει και στις φωτογραφίες του. Όχι τυχαία, καθώς, όπως λέει και ο ίδιος, «οι άνθρωποι θέλουν να επικοινωνούν. Και η έλλειψη κοινής γλώσσας δεν είναι ανυπέρβλητο εμπόδιο. Χρειάζεται χρόνος και χαμόγελο».

Πολλοί άνθρωποι σαν κι εσάς περιγράφουν μια κομβική στιγμή στη ζωή τους που καθόρισε τη μετέπειτα πορεία τους. Υπάρχει για εσάς μια αντίστοιχη στιγμή;

Αν αναφέρεστε στη σχέση μου με τη φωτογραφία, με τράβηξε αρχικά το πείσμα μου, ένα πυρηνικό μου χαρακτηριστικό: να μάθω να χειρίζομαι με αυτοματικό τρόπο την «αρχαία» Lubitel του πατέρα μου. Για να σκοπεύσεις με αυτό το ρωσικό αντίγραφο της θρυλικής Rolleiflex, έπρεπε να σκύψεις πάνω της αντί να τη φέρεις στο πρόσωπό σου. Περισσότερο δε, για να κεντράρεις το θέμα, έπρεπε να τη στρέφεις αντίθετα από εκεί που διαισθητικά νόμιζες, λόγω της αντιστροφής του ειδώλου από τον καθρέφτη της. Όχι πολύ αργότερα, αυτή η έλξη για το φωτογραφικό εργαλείο μετουσιώθηκε σε οριστική πάκτωση στη φωτογραφική τέχνη, όταν συνειδητοποίησα πώς μπορεί να αποτυπώσει τη μαγεία των πρώτων εφηβικών διακοπών.

Ο καρδιολόγος που αγαπούσε τα βλέμματα-1
Λίμνη Ίνλε, Μιανμάρ. © Χαράλαμπος Βλαχόπουλος

 

Θυμάστε την πρώτη φορά που μια δική σας φωτογραφία σάς χάρισε αυτή την ανάταση που δίνει πολλές φορές η τέχνη; 

Δεν θεωρώ τις φωτογραφίες μου έργα τέχνης. Αν βέβαια αρέσουν σε κάποιους και έχουν κάτι να τους μεταδώσουν, αυτό μου αρέσει. Οι φωτογραφίες μου είναι μέρος της αλληλεπίδρασης με το περιβάλλον μου, το εγγύτερο, αλλά και το ευρύτερο. Διαχρονικά με συγκλονίζει η μεταμόρφωση της κόρης μου από ένα εύθραυστο μωρό σε μια αξιολάτρευτη νέα γυναίκα. Παραμένω, ξέρετε, ο προσωπικός της φωτογράφος.

Σε πολλά από τα πορτρέτα σας όπου το μοντέλο κοιτά απευθείας τον φακό αποτυπώνεται μια οικειότητα και μια αποδοχή, η οποία γίνεται άμεσα αισθητή στον θεατή. Πώς καταφέρνετε να υπερκεράσετε τις διαφορές στη γλώσσα και την κουλτούρα;

Ο Ρόμπερτ Κάπα, ο θρυλικός φωτογράφος του Ισπανικού Εμφυλίου και της απόβασης στη Νορμανδία, είχε πει ότι, «αν η φωτογραφία δεν είναι καλή, δεν ήσουν αρκετά κοντά». Είμαι φύσει συνεσταλμένος άνθρωπος όταν βρίσκομαι μεταξύ αγνώστων. Ανακάλυψα, όμως, με τον καιρό ότι οι άνθρωποι θέλουν να επικοινωνούν. Και η έλλειψη κοινής γλώσσας δεν είναι ανυπέρβλητο εμπόδιο. Χρειάζεται χρόνος και χαμόγελο. Χρόνος για να ωσμωθείς μαζί τους. Χαμόγελο για να καταλάβουν τις προθέσεις σου. Πιστεύω ότι διαισθητικά οι άνθρωποι «διαβάζουμε» ο ένας τον άλλο με τη στάση, τις κινήσεις, τον τόνο της φωνής. Φαίνεται πως εκπέμπω το ότι δεν είμαι εισβολέας, αλλά κάποιος που με σεβασμό θέλει να τους γνωρίσει. Με τα παιδιά, βέβαια, είναι μια μαγική διαδικασία. Δεν θα ξεχάσω τη μικρή Wiwa στη ζούγκλα της Κολομβίας, που από την αρχική απόσταση και την επιφυλακτικότητα φτάσαμε να ανταλλάσσουμε γκριμάτσες αστειότητας και χειροποίητα βραχιόλια.

ΠΟΛΥΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ

Ο καρδιολόγος που αγαπούσε τα βλέμματα-2
 © Χαράλαμπος Βλαχόπουλος

 

Τα περισσότερα φωτογραφικά σας πρότζεκτ αφορούν φυλές μακρινών πολιτισμών. Τι σας οδήγησε εκεί;

Η τέχνη των ιθαγενών πληθυσμών μού ασκούσε πάντα μια απροσδιόριστη έλξη, δεν ξέρω γιατί. Έχω επισκεφτεί το μουσείο Branly, στην άλλη μεριά του Σηκουάνα, όσες φορές και το Λούβρο. Η «συνειδητοποίησή» μου, όμως, ήλθε όταν ως μέρος της μετεκπαίδευσής μου μαθήτευσα δίπλα στον φημισμένο φυσιολόγο του κυκλοφορικού συστήματος, τον καθηγητή Μάικλ Ο’Ρουρκ, στο Σίδνεϊ. Εκεί ήρθα σε επαφή με τους Αβορίγινες. Ξέρετε, πολλοί θα θεωρούσαν τους ιθαγενείς αυτούς υπανάπτυκτους. Δεν έχουν γραφή, μόνο προφορική παράδοση, ούτε έχουν «ανακαλύψει» ακόμα τον τροχό. Όμως στις σκληρές συνθήκες της απέραντης αυστραλιανής ερήμου, κανείς «πολιτισμένος» και «εξοπλισμένος», αλλά επεκτατικός και ακόρεστος για υλικά αγαθά Δυτικός δεν μπορεί να επιβιώσει. Μόνο αυτοί, με γνώση της οικονομίας της φύσης και σεβασμό προς αυτήν, μπορούν να εκμεταλλευτούν με φειδώ τους διαθέσιμους πόρους. Και η ιστορική τους μνήμη μέσω των μύθων τους και των ονειρικών αφηγήσεών τους αξίζει μόνο τον σεβασμό μας. Αυτό επιβεβαιώνω σε κάθε τέτοιο μου ταξίδι και αυτό προσπαθώ να αποτυπώσω· τη χαμένη στον δυτικό κόσμο ισορροπία με τη φύση και την αξιοπρέπεια στη ματιά των ανθρώπων των άλλων πολιτισμών. Γιατί οι πολιτισμοί δεν πρέπει να τοποθετούνται σε ένα αξιολογικό σύστημα «δίκην πυραμίδος», με κάποιους ψηλότερα και άλλους χαμηλότερα. Αυτό, πέρα από το ότι είναι επιστημονικό λάθος, μπορεί και να εργαλειοποιηθεί επικίνδυνα. Έχουμε ακόμα και πρόσφατα οδυνηρά ιστορικά παραδείγματα. Αντιλαμβάνεστε λοιπόν πόσο γοητεύτηκα όταν ήρθα σε επαφή με τις αντιλήψεις των θεμελιωτών της σύγχρονης ανθρωπολογίας, του Κλοντ Λεβί-Στρος και του Φραντς Μποάζ. Ο πολιτισμικός σχετικισμός τους πρεσβεύει ότι κάθε πολιτισμός πρέπει να κρίνεται με βάση τις δικές του αξίες και πρότυπα συμπεριφοράς και όχι βάσει των αξιών ή των προτύπων συμπεριφοράς ενός άλλου πολιτισμού. Στην παρούσα χρονική συγκυρία οι αντιλήψεις αυτές είναι πιο επίκαιρες παρά ποτέ. Και η φωτογραφία μπορεί να τις υπηρετήσει. Όπως είπε και ο Ισπανός ποιητής Μιγκέλ ντε Ουναμούνο, «ο φασισμός θεραπεύεται με το διάβασμα και ο ρατσισμός με τα ταξίδια». Και με την πολυπολιτισμική φωτογραφία, θα πρόσθετα.

Ο καρδιολόγος που αγαπούσε τα βλέμματα-3
Όρτσα, Ινδία. © Χαράλαμπος Βλαχόπουλος

 

Τι είναι αυτό που κατά τη γνώμη σας είναι πιο σημαντικό για να δημιουργηθεί μια καλή φωτογραφία; Η συγκυρία όλων των παραμέτρων μπροστά στον φακό ή η καλλιεργημένη και καταρτισμένη ματιά πίσω από αυτόν;

Θα κάνω μια αναλογία με την έρευνα στην Ιατρική. Δεν είναι μόνο η συγκυρία· το να βρεθείς στη δράση είναι πρωτίστως επιλογή σου και αναμφίβολα απαιτεί προετοιμασία. Αλλά χρειάζονται και ψήγματα τύχης σε όσα συμβαίνουν μπροστά από τον φακό για να κάνουν τη φωτογραφία ξεχωριστή. Και τότε λέω μέσα μου πόσο ευλογημένος ήμουν που οι χωροχρονικές παράμετροι συντονίστηκαν και το έζησα αυτό. Θέλω να προσθέσω και κάτι ακόμα: η εκπαίδευση και η προετοιμασία είναι πολύτιμες. Κάποιες φορές όμως χρειάζεται μια εντελώς διαφορετική, φρέσκια, αυτενεργητική ματιά. Είναι πολύ λίγο γνωστό ότι μία από τις μεγαλύτερες ανακαλύψεις του 20ού αιώνα για την αρχαία ελληνική ιστορία έγινε το 1956 από τον 34χρονο Μάικλ Βέντρις, όταν αυτός αποκρυπτογράφησε τη Γραμμική Β. Η ανακάλυψη αυτή «απώθησε» για επτά αιώνες πίσω την έναρξη του ελληνικού πολιτισμού και επιμήκυνε την ιστορία μας, καθότι αποδείχθηκε ότι οι Μυκηναίοι και Μινωίτες πρόγονοί μας μιλούσαν και έγραφαν ελληνικά και όχι μια ξεχωριστή γλώσσα. Αν ίσχυε το δεύτερο, θα κατατάσσονταν σε έναν διαφορετικό πολιτισμό, όπως άλλωστε ήδη υποστηριζόταν από πολλούς ακαδημαϊκούς, αλλά και τον Άρθουρ Έβανς. Και ο Βέντρις, αρχιτέκτονας ο ίδιος, το πέτυχε ξεκινώντας από tabula rasa και αδιαφορώντας για την πεπατημένη οδό των γλωσσολόγων της εποχής του. Αυτή την ιστορία τη λέω συχνά στους φοιτητές μου για να τονίσω την ευρηματικότητα της νεανικής σκέψης.

Ο καρδιολόγος που αγαπούσε τα βλέμματα-4
Σιγκιρίγια, Σρι Λάνκα. © Χαράλαμπος Βλαχόπουλος

ΤΑ «ΦΑΡΜΑΚΑ» ΤΗΣ ΚΑΡΔΙΑΣ

Τι θα συνιστούσατε ως εναλλακτικό φάρμακο για την καρδιά; Την τέχνη ή τα ταξίδια;

Η τέχνη ωφελεί την υγεία, είναι αποδεδειγμένο. Σε μια παλαιότερη μελέτη μας δείξαμε ότι η μουσική χαλαρώνει τις αρτηρίες μας, και αυτό το κάνει τόσο η ροκ όσο και η κλασική, αρκεί να ακούς το είδος που σου αρέσει. Σήμερα, στη θεραπευτική του καρδιαγγειακού συστήματος είναι επίκαιρες οι συνδυαστικές προσεγγίσεις, οι αποκαλούμενες υβριδικές. Γιατί, λοιπόν, να μη συνδυάσουμε ένα ταξίδι με την τέχνη;

Αν και ακόμη βρίσκεται σε εξέλιξη η πανδημία, έχετε σκεφτεί πώς θα απεικονίζατε φωτογραφικά αυτό που ζούμε σήμερα;

Θα διάλεγα δύο φωτογραφίες. Η πρώτη θα απεικόνιζε έναν γιατρό ή νοσηλευτή με τη, σχεδόν διαστημική, στολή προστασίας. Αυτή συμβολίζει τις συνθήκες που ζούμε, τις βγαλμένες από δυστοπικό μελλοντολογικό θρίλερ. Συμβολίζει επίσης την τεχνολογία και τη γνώση που επιστρατεύουμε στη μάχη και πάνω από όλα τον αξιοθαύμαστο αγώνα των μαχητών. Η άλλη φωτογραφία που θα διάλεγα θα ήταν το πρόσωπο ενός ασθενούς με δύσπνοια. Δεν υπάρχει πιο αγωνιώδες σύμπτωμα από τη δύσπνοια. Πιστέψτε με.■

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή