Στις αρχές της δεκαετίας του ’90, μία από τις λαϊκιστικές εφημερίδες της εποχής βγάζει ένα πρωτοσέλιδο που κάνει αίσθηση: Ο τότε πρόεδρος του ΔΣ του Συνδέσμου Ελληνικών Βιομηχανιών, Στέλιος Αργυρός, φιγουράρει μαζί με τον προκάτοχό του Θεόδωρο Παπαλεξόπουλο πάνω από τη λεζάντα στην οποία αναφέρεται ότι θα είναι οι επόμενοι στόχοι της «17Ν». Η τρομοκρατική οργάνωση μεσουρανούσε τότε με επιθέσεις με ρουκέτες, ενώ είχε ήδη σκοτώσει μεταξύ άλλων τον εκδότη Νικόλαο Μομφερράτο, τους επιχειρηματίες Αλέξανδρο Αθανασιάδη και Δημήτρη Αγγελόπουλο της Χαλυβουργικής, καθώς και τον Παύλο Μπακογιάννη. Ήταν η περίοδος κατά την οποία η αστυνομία βρισκόταν πολύ μακριά από την εξιχνίαση των τρομοκρατικών εκτελέσεων, αλλά και από την αποτελεσματική φύλαξη σημαντικών προσώπων.
«Χτύπησε το τηλέφωνο εκείνο το πρωί και ήταν ο Θεόδωρος», θυμάται ο Αργυρός. «“Νομίζω ότι σου έβαλαν και πιο ωραία φωτογραφία από τη δική μου στην εφημερίδα”, μου είπε επιστρατεύοντας το χιούμορ του και μετά από λίγο: “Να αφήσουμε τα αστεία στην άκρη, να προσέχεις σε παρακαλώ”. Ήταν ένα περιστατικό που έδειχνε τον μοναδικό του χαρακτήρα», λέει ο συνομιλητής μας για τον μέντορά του στον ΣΕΒ, που άφησε τη σφραγίδα του στο ελληνικό επιχειρείν, αλλά και στους θεσμούς της κοινωνίας των πολιτών. Φτιαγμένος από αντιθετικά ζεύγη χαρισμάτων, ο Παπαλεξόπουλος κατάφερνε σε όλη του τη ζωή να βρίσκει τη χρυσή τομή του μέτρου, λένε όσοι είχαν το προνόμιο να τον γνωρίσουν από κοντά.
Δεν θα ύψωνε ποτέ τον τόνο της φωνής του, αλλά δεν υπήρχε περίπτωση να μην περιέγραφε με σαφήνεια ό,τι ήθελε να πει. Ήταν μαλακός, απλός και προσηνής, αλλά ενέπνεε σεβασμό. Θα χρησιμοποιούσε ένα ανέκδοτο προτού ή αφότου είχε πει κάτι πολύ σοβαρό. Μιλούσε με την ίδια ευγένεια στον θυρωρό του «Τιτάνα» και στον πρωθυπουργό της Ελλάδος. Με την ίδια λεπτότητα στα στελέχη και στα τρία του παιδιά. Δεν έχανε ποτέ την ψυχραιμία του, δεν εξέφραζε ιδιωτικές διαφωνίες δημόσια, αλλά ούτε έκανε πίσω στους στόχους που είχε θέσει. Το κυριότερο: ενώ αποτελούσε απόλυτα μέλος της παλαιάς αστικής τάξης, της κυρίως ειπείν οικονομικής και κοινωνικής ελίτ, τον ενδιέφερε η προκοπή του συνόλου των πολιτών της χώρας. Και πίστευε ότι η υποχρέωση να συμμετάσχει κανείς στον ιερό αγώνα της αναβάθμισης του τόπου αυξανόταν ανάλογα με τα προνόμια και την ισχύ που διέθετε.
Άνθρωπος των λύσεων
Ίσως βέβαια το μεγαλύτερό του προσόν να ήταν το ταλέντο να κάνει μια ταχύτατη διάγνωση μιας δυσκολίας και η ευελιξία στην προσέγγιση της λύσης. Ο επί 70 έτη επιστήθιος φίλος του και κουμπάρος του Γιάννης Αντωνόπουλος, που χρημάτισε καθηγητής στη Σχολή Πολιτικών Μηχανικών του ΕΜΠ, θυμάται ένα τέτοιο περιστατικό: «Ο ναύαρχος πατέρας του ήταν φίλος του Ελευθέριου Βενιζέλου και η μητέρα του ήταν το γένος Ηλιάδη (της οικογένειας της Μαρίκας Ηλιάδη, από την οποία πήρε το όνομα το μαιευτήριο). Ο Θεόδωρος είχε γεννηθεί στη Λωζάνη και είχε περάσει τα παιδικά του χρόνια σε ευρωπαϊκές πόλεις, ενώ είχε συναναστραφεί τη βρετανική αριστοκρατία. Γνωριστήκαμε στο Ναυτικό το 1952, όπου υπηρετούσαμε μαζί στα Δημόσια Ναυτικά Εργα. Μόλις είχε τελειώσει το Πολυτεχνείο της Ζυρίχης».
«Τότε λοιπόν μας ανατέθηκε μια δύσκολη αποστολή. Ο βασιλεύς Παύλος θα επισκεπτόταν την Κωνσταντινούπολη με το αντιτορπιλικό “Έλλη”, τον Ιούνιο του 1952, που ήταν ελλιμενισμένο στον ναύσταθμο της Σαλαμίνας. Καθώς όμως φορτώθηκε με εξοπλισμό και ναύτες, αυξήθηκε το βύθισμα του πλοίου και δεν μπορούσε να περάσει ένα σημείο του διαύλου που ήταν ρηχό. Κληθήκαμε οι δυο μας ως μηχανικοί να βρούμε τη λύση που θα απεγκλώβιζε το πλοίο. Στο τέλος, ο Θεόδωρος σκαρφίστηκε να αδειάσουμε τον εξοπλισμό και το πλήρωμα στη Σαλαμίνα, που φορτώθηκαν πια στο καταδρομικό στο λιμάνι του Πειραιά. Ο βασιλικός πλους έγινε… Είμαι υπερήφανος που ήμασταν φίλοι τόσα χρόνια και που μου εμπιστεύτηκε όσο ήταν εν ζωή τον σχεδιασμό του τάφου του στο Α΄ Νεκροταφείο, για τον οποίο βέβαια είχαμε συζητήσει όλες τις λεπτομέρειες», λέει στο «Κ».
Ο Ανδρέας, ο «Τιτάν» και η τελειομανία του
Με τον ίδιο μαγικό τρόπο, ξεφορτώνοντας αυτή τη φορά «έρμα» δογματικών αντιλήψεων, ο Παπαλεξόπουλος μπορούσε να διαπραγματευτεί αποτελεσματικά ως επικεφαλής του ΣΕΒ από το 1982 και μετά με τους –αφιονισμένους εναντίον της επιχειρηματικότητας– εκπροσώπους των πρώτων σοσιαλιστικών κυβερνήσεων. «Ήξερε πως το καλό της πατρίδας ήταν να μη χαθεί το κανάλι της επικοινωνίας με την άλλη πλευρά. Άλλωστε είχε καταλάβει από κάποια στιγμή και ύστερα τη διγλωσσία του ίδιου του Ανδρέα, που άλλα έλεγε στους ψηφοφόρους και άλλα στους βιομηχάνους», λέει κάποιος που τον γνώριζε καλά. Θυμήθηκε μάλιστα ότι στην περίπτωση της ίδρυσης της πρώτης ιδιωτικής σχολής στη χώρα που θα έβγαζε στελέχη επιχειρήσεων, το περίφημο ΑLBA, που ήταν μια ιδέα του Παπαλεξόπουλου, ο τότε πρωθυπουργός τούς είχε πει ιδιωτικά: «Το ΠΑΣΟΚ θα σας πολεμήσει, αλλά μην κάνετε πίσω!».
Μετά τη Ζυρίχη και το Ναυτικό, ο Παπαλεξόπουλος εργάστηκε για λίγο στην υφαντουργία. Έπιασε δουλειά στον «Τιτάνα» μετά τον γάμο του με τη Μαριλένη Κανελλοπούλου, την οποία γνώρισε ως εθελόντρια νοσοκόμα του Ερυθρού Σταυρού σε ένα πάρτι. Ο πεθερός του, Λεωνίδας Κανελλόπουλος, τον έβαλε για λίγο καιρό να εργαστεί σε όλα τα πόστα: στο φυλάκιο της επιχείρησης, στην αποθήκη, στο λογιστήριο, στο τμήμα δημοσίων σχέσεων, στο εμπορικό. Απεδείχθη εργασιομανής, με ακαταπόνητους ρυθμούς και τελειομανία σε ό,τι έκανε. Ο πιστός του συνεργάτης Ηλίας Πανιάρας θυμάται ότι πολλές αναφορές που του υπέβαλλαν τα στελέχη επιστρέφονταν με σχόλια από πράσινο στιλό, ανάμεσα στα οποία υπήρχαν διορθώσεις σε ορθογραφικά και εκφραστικά λάθη, από κάποιον που δεν είχε ποτέ του φοιτήσει σε ελληνικό σχολείο, αλλά είχε πάθος με την ορθή χρήση της ελληνικής γλώσσας. «Ήταν ενήμερος του παντός, δεν άφηνε τα πράγματα ποτέ στην τύχη, αλλά ήξερε να διαλέγει και να εμπιστεύεται τα στελέχη του», συμπληρώνει.
Το πάθος του για το περιβάλλον και τον πολιτισμό
Πηγαίνοντας στην Ελευσίνα, άρχισε να τον απασχολεί το ζήτημα της προστασίας του περιβάλλοντος από τα βιομηχανικά απόβλητα, όπως και η πρόληψη των εργατικών ατυχημάτων. Μαζί με την ανάδειξη της ελληνικής πολιτιστικής κληρονομιάς, ήταν δύο ζητήματα με τα οποία καταπιάστηκε με πολλή σοβαρότητα σε ολόκληρη τη ζωή του. Όμως ο παρονομαστής όλης της πορείας του ήταν το πώς η Ελλάδα θα πήγαινε μπροστά. Ήταν πεπεισμένος ότι η ιδιωτική πρωτοβουλία πρέπει να κάνει τα πάντα για να αλλάξει μια χώρα στην οποία το Δημόσιο ήταν η ιερή αγελάδα. Όταν του επεσήμαναν ότι τα πράγματα δύσκολα αλλάζουν, έλεγε: «Δεν πρέπει ποτέ να το βάζουμε κάτω. Αν δεν αξίζει να παλέψουμε γι’ αυτό, τότε για τι άλλο;».
Έδινε το πρόταγμα στους ενεργούς πολίτες και σε θεσμούς που θα αφύπνιζαν τις υπνώττουσες δυνάμεις της ελληνικής κοινωνίας. Υπήρξε ιδρυτικό μέλος της Κίνησης Πολιτών για μια Ανοικτή Κοινωνία μαζί με τον Λεωνίδα Κύρκο (παρότι τους χώριζε ιδεολογικό χάσμα), ιδρυτικό μέλος και πρώτος αντιπρόεδρος του σωματείου Διεθνής Διαφάνεια – Ελλάς και πρωτοστάτησε στα βραβεία συλλογικής δράσης «Νησίδες Ποιότητας». Παράλληλα είχε στηρίξει με μεγάλη αφοσίωση το έργο του Διαζώματος, αλλά και το έργο του αρχαιολόγου Στίβεν Μίλερ για την ανάδειξη του αρχαιολογικού χώρου της Νεμέας.
Οι βιομήχανοι και η αίσθηση του χρέους
Στη διάρκεια της οικονομικής κρίσης, την οποία είχε δει να έρχεται, είχε αναφερθεί στον ρόλο του καθενός για την ανόρθωση της χώρας: «Μη ζητάς εγγύηση επιτυχίας για να δράσεις: όταν ο αγρότης οργώνει το χωράφι του και μετά σπέρνει τον σπόρο, έχει καμιά εγγύηση ότι θα καρποφορήσει; Έτσι λοιπόν έχουμε όλοι χρέος σποράς». Παρακολουθώντας την επιχειρηματικότητα να αλλάζει από το 1950 μέχρι σήμερα και ορισμένους βιομηχάνους να ενδιαφέρονται μόνο για το προσωπικό τους κέρδος, ξεχνώντας την αίσθηση της οφειλής προς την κοινωνία, ήξερε να κρατάει τις αποστάσεις με τον δικό του κομψό τρόπο. Στον Κυριάκο Βανέζη, του Συλλόγου Ελληνικών Βιομηχανιών Θεσσαλίας και Στερεάς Ελλάδας, έλεγε για κάποιον μεγάλο επιχειρηματία που δεν είχε σε υπόληψη: «Τον συναντώ από δω και από εκεί. Τον χαιρετώ κουνώντας το κεφάλι μου. Ευτυχώς μέχρι σήμερα έχω γλιτώσει τις χειραψίες. Μεγάλο πράγμα αυτό».
«Αν θέλουμε να ψάξουμε το πρότυπο του Έλληνα, θα το βρούμε στο πρόσωπο του Παπαλεξόπουλου», λέει ο Θεοδόσης Τάσιος. «Ήταν μια ηγετική μορφή στις επιχειρήσεις. Και επειδή εδώ στην Ελλάδα μάς διακατέχουν ακόμα αυτές οι ψευδομαρξιστικές αντιλήψεις, τόσο αντιεπιστημονικές και εξωεμπειρικές, για το πώς οι βιομήχανοι πίνουν το αίμα του λαού, αξίζει να μάθει κανείς πώς έζησε αυτός ο άνθρωπος που αγαπούσε τον τόπο του, ήταν καλλιεργημένος, μορφωμένος, εργατικός και χαμογελούσε και από πάνω. Γιατί, ξέρετε, καμιά φορά αυτοί που τα έχουν όλα αυτά είναι στρυφνοί».