Η διαμάχη συνεχίζεται και είναι μεγάλη. Δίνεται στις παρέες, στα οικογενειακά τραπέζια και κυρίως στα… χαρακώματα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Στο επίκεντρο, η στάση της Εκκλησίας στη διάρκεια της πανδημίας και τώρα το θέμα των κλειστών ναών ενόψει των Χριστουγέννων. Κάποιοι μίλησαν για το σύμβολο ενός ανεύθυνου συντηρητισμού, που είχε ως αποτέλεσμα εξοργιστικές εικόνες συνωστισμού μπροστά από ναούς και το αντάρτικο ιερέων. Κάποιοι ένιωσαν τους κλειστούς ναούς ως πληγή· τα αρχικά μέτρα θεωρήθηκαν υπερβολικά αυστηρά. Αλλά η συζήτηση που άνοιξε δεν κλείνει εύκολα. Ο λόγος σε ανθρώπους που έχουν στιβαρή άποψη περί των εκκλησιαστικών και το χάρισμα να την εκφράζουν με ψυχραιμία και ενσυναίσθηση.
Σταύρος Ζουμπουλάκης: Η Εκκλησία θα βγει λαβωμένη από την κρίση
Πολυγραφότατος, ο Σταύρος Ζουμπουλάκης, παρότι εκφράζεται πάντα ανοιχτά για τη χριστιανική του πίστη, δεν διστάζει, όταν χρειαστεί, να καυτηριάσει συμπεριφορές της επίσημης Εκκλησίας. Αυτό κάνει και στην περίπτωση της πανδημίας: «Θεωρώ ότι η Εκκλησία έκανε λάθος στην πρώτη φάση της πανδημίας, γιατί δεν θέλησε να συμμορφωθεί με τα περιοριστικά μέτρα. Έκανε έναν κλεφτοπόλεμο παραβίασής τους διαρκώς. Σε πολλές ενορίες έγινε αυτό. Στη δεύτερη φάση νομίζω ότι ήταν περισσότερο συνετή η στάση της». Μιλώντας συγκεκριμένα για τη Θεία Κοινωνία, ο κ. Ζουμπουλάκης πιστεύει πως η Εκκλησία θα μπορούσε να είχε χειριστεί διαφορετικά το ζήτημα αυτό, φέρνοντας μάλιστα ως παράδειγμα ενορίες της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Αμερικής, όπου οι πιστοί κοινωνούν ο καθένας με ξεχωριστή λαβίδα. «Υπάρχει θεολογική δυνατότητα, θεολογική βάση να αλλάξει ο τρόπος μετάδοσης της Θείας Κοινωνίας. Το ψωμί και το κρασί κατά τη μεταβολή τους σε Σώμα και Αίμα Χριστού δεν αφθαρτοποιούνται, άρα μπορούν να μεταδώσουν και νόσημα», υποστηρίζει. Ο τρόπος μετάδοσης της Θείας Κοινωνίας σε συνδυασμό με την παραβίαση των μέτρων σε αρκετές περιπτώσεις είναι οι δύο λόγοι που κατά τον ίδιο οδήγησαν στη δυσπιστία που έδειξε η Πολιτεία προς την Εκκλησία, μια δυσπιστία που μεταφράστηκε σε μέτρα «δυσανάλογα αυστηρά». «Τα μέτρα που ανακοινώθηκαν αρχικά ήταν άδικα», υπογράμμισε ο διανοητής, παραβάλλοντας τις πρακτικές ευρωπαϊκών χωρών, όπως η Γαλλία, όπου οι εκκλησίες λειτουργούν κανονικά, με τήρηση αποστάσεων μεταξύ των πιστών. Συζητώντας για την επόμενη ημέρα της Εκκλησία,ς μετά το τέλος της πανδημίας, προβλέπει πως αυτή θα βρει την Εκκλησία λαβωμένη, έχοντας χάσει «τη συγκατάθεση ενός μεγάλου αριθμού των συνανθρώπων μας, οι οποίοι, παρότι δεν ήταν πιστοί με την πλήρη έννοια, δεν ήταν αρνητικά διατεθειμένοι απέναντί της». Η πληγή αυτή θα φέρει αλλαγές σε ζητήματα που απασχόλησαν τη συζήτηση γύρω από την Εκκλησία; Ο κ. Ζουμπουλάκης δεν είναι πολύ αισιόδοξος. «Δεν βλέπω μέσα στον κόσμο της ιεραρχίας να υπάρχουν δυνάμεις ικανές για μια τέτοια αναθεώρηση».
Χρυσόστομος Σταμούλης: Έγιναν λάθη από όλους
Ανάμεσα σε δύο βάρκες ισορροπεί μέχρι και σήμερα η Ορθόδοξη Εκκλησία, η οποία στη διάρκεια της πανδημίας εκδήλωσε αμφίσημες αντιδράσεις. «Από τη μία πλευρά προσπάθησε να σταθεί στο πλευρό της Πολιτείας και από την άλλη υπήρξαν και εκδηλώθηκαν εντός της ακραίες φωνές, που θεώρησαν ότι προσβάλλεται η πίστη», παρατηρεί ο καθηγητής Θεολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου, Χρυσόστομος Σταμούλης. Κορυφαίος θεολόγος, ο κ. Σταμούλης αναγνώρισε πως η πρωτόγνωρη αυτή κρίση, παρότι ξάφνιασε την Εκκλησία, της έδωσε και μια μεγάλη ευκαιρία. «Θα μπορούσε η Εκκλησία ρωμαλέα να βρεθεί στην πρωτοπορία της σύγχρονης κοινωνίας», σημειώνει, προσθέτοντας πως, στη διάρκεια της ιστορίας της, στόχος της Εκκλησίας ήταν πάντα να διευκολύνει τη σχέση και τον διάλογο Θεού και ανθρώπου. Στην περίπτωση της πανδημίας, αυτό θα μπορούσε να γίνει με τη μεταβολή του τρόπου μετάδοσης της Θείας Ευχαριστίας.
Ο ίδιος υπενθυμίζει μάλιστα ότι η λαβίδα που χρησιμοποιείται σήμερα στη Θεία Κοινωνία εισέρχεται μόλις τον 9ο αιώνα, και αυτό για λόγους πρακτικούς. «Η Εκκλησία θα μπορούσε για λόγους ποιμαντικούς, στο πλαίσιο της εκκλησιαστικής της οικονομίας, να προχωρήσει σε μια διαφοροποίηση του τρόπου μετάδοσης της Θείας Ευχαριστίας». Τα λάθη που έγιναν στη διάρκεια της πανδημίας δεν ήρθαν μόνο από την Εκκλησία, κατά τη γνώμη του. Ο κ. Σταμούλης αναφέρει πως υπήρξαν μέλη της πολιτικής σκηνής αλλά και της ευρύτερης κοινωνίας που στράφηκαν μονομερώς εναντίον της Εκκλησίας, την ώρα που υπήρχαν άλλοι χώροι οι οποίοι λειτουργούσαν με πολύ μεγάλη άνεση. «Αυτό που ζητήθηκε και από την Εκκλησία είναι η κατάβαση σε μια ασκητική πορεία», παραδέχεται, λέγοντας πως η απώλεια της εκκλησιαστικής ζωής στοίχισε πολύ στα μέλη του εκκλησιαστικού σώματος. «Αυτό που συμβαίνει τώρα για τους πιστούς, τα μέλη της εκκλησίας, είναι μια άσκηση, άσκηση αγάπης. Είναι όμως μείζον ζήτημα αυτή η άσκηση αγάπης παρά η άσκηση θρησκευτικών τελετών. Η Εκκλησία του Χριστού δεν ζει από τον τύπο, αλλά στοχεύει στην αλήθεια των πραγμάτων». Την αλήθεια αυτή ελπίζει ο ίδιος να δει να κυριαρχεί σε μια νέα θεολογία, που θέλει να πιστεύει πως θα φέρει η επόμενη ημέρα της πανδημίας για την Εκκλησία.
Μητροπολίτης Αργολίδος Νεκτάριος: Ευκαιρία για μια γνήσια αυτοκριτική
«Για έναν άνθρωπο που δεν έχει σχέση με την εκκλησία, του είναι αδιάφορο το κλείσιμο των ναών. Για τον πιστό όμως είναι αβάσταχτο»: Με τα λόγια αυτά περιγράφει ο Μητροπολίτης Αργολίδος Νεκτάριος το τίμημα των κλειστών εκκλησιών στην πανδημία. Η κοινωνία είχε να βιώσει κάτι αντίστοιχο από την εποχή των διωγμών και, όπως αναφέρει ο Μητροπολίτης, ήταν επόμενο αυτό να δημιουργήσει διχασμό στο σώμα των πιστών. Όχι όμως και ακραίες αντιδράσεις. Ο Μητροπολίτης Νεκτάριος δεν δικαιολογεί ακρότητες, ούτε συμμερίζεται επιχειρήματα που υποστηρίζουν πως οι ναοί λειτουργούν ως αντιμικροβιακοί κλωβοί ή ότι οι χριστιανοί δεν νοσούν. Στο ζήτημα της Θείας Κοινωνίας κρατάει διαφορετική στάση: «Από προσωπική εμπειρία έχω να καταθέσω ότι δεν μολύνθηκα από αρρώστους που κοινώνησα. Από την άλλη πλευρά υπάρχουν και οι άνθρωποι που έχουν τις αμφιβολίες και τις φοβίες τους. Το σέβομαι. Η Εκκλησία θα πρέπει και σε αυτούς τους ανθρώπους να δείξει κατανόηση». Η Θεία Ευχαριστία είναι, όπως περιγράφει, το κέντρο της ζωής της Ορθόδοξης Εκκλησίας, κάτι που αισθάνεται ότι δεν μπορούν να καταλάβουν ούτε οι εκτός εκκλησίας ούτε οι κρατούντες. Αναφέρεται συγκεκριμένα στα Χριστούγεννα: «Αναγνωρίζω την επικινδυνότητα του συγχρωτισμού, αλλά θεωρώ τα μέτρα άδικα και υπερβολικά». Ο Μητροπολίτης ελπίζει η επόμενη ημέρα της πανδημίας να επουλώσει τις πληγές που άνοιξε αυτή η κρίση. Τα λάθη βαραίνουν και την Εκκλησία. «Σε κάποιες περιπτώσεις, κληρικοί αλλά και πιστοί έδειξαν μια αναλγησία και επιπολαιότητα. Θα πρόσθετα και μια ανικανότητα να προβούν σε έναν διάλογο με τις προκλήσεις της εποχής μας. Ίσως κάποιοι να έγιναν αιτία να νοσήσουν, ακόμα και να πεθάνουν, κάποιοι συνάνθρωποί μας. Όλη αυτή η στάση είναι επόμενο να δημιουργήσει μια οργή στο ευρύτερο σώμα της κοινωνίας. Είναι κάτι που θα το βρούμε μπροστά μας. Εύχομαι η πανδημία να μας δώσει την ευκαιρία να κάνουμε μια γνήσια και ειλικρινή αυτοκριτική».
Μητροπολίτης Ν. Ιωνίας και Φιλαδελφείας Γαβριήλ: Μαζί Εκκλησία και Επιστήμη μπορούν
Αξιολογώντας το διάστημα από την αρχή της πανδημίας, ο Μητροπολίτης Ν. Ιωνίας και Φιλαδελφείας Γαβριήλ αναγνωρίζει ότι η Εκκλησία μπορεί αρχικά να αιφνιδιάστηκε, αλλά εν τω μεταξύ απέκτησε την εμπειρία ώστε περισσότερο να ενώσει παρά να διχάσει. Το πρόβλημα, κατά τον ίδιο, είναι ότι μεγάλη μερίδα των ΜΜΕ επέλεξε να προβάλει μεμονωμένες φωνές ακραίων ανθρώπων που δεν εκφράζουν την επίσημη φωνή της Εκκλησίας. «Μέχρι σήμερα η Εκκλησία συνεργάστηκε και συνεργάζεται ακριβώς γιατί πιστεύει ότι μπορούν μαζί Εκκλησία και Επιστήμη να βοηθήσουν να προστατευτεί ο άνθρωπος. Εξάλλου υπάρχουν αρκετοί ιερείς που είναι γιατροί». Μια αντίστοιχη συνεργασία, Εκκλησίας και Πολιτείας, πιστεύει ο Μητροπολίτης πως θα βοηθούσε περισσότερο και στην αντιμετώπιση της πανδημίας. «Εγώ θα ήθελα σε κάθε δυνατότητα διαλόγου να είναι παρών και εκπρόσωπος της Εκκλησίας, διότι γνωρίζει καλύτερα πώς να περιορίσει κάποια πράγματα που προσπάθησε να κάνει η Πολιτεία». Στο επίκεντρο της προσπάθειας όλων πρέπει να βρίσκεται η ανθρώπινη ζωή, που, όπως όμως επισημαίνει ο ίδιος, δεν είναι μόνο σώμα αλλά και ψυχή. Για τους πιστούς, περιγράφει ο Μητροπολίτης, η ενίσχυση της ψυχής τους γίνεται με τη συμμετοχή τους στις Ιερές Ακολουθίες και στα Μυστήρια της Εκκλησίας. Κέντρο όλων, η Θεία Ευχαριστία. «Η Θεία Ευχαριστία δεν είναι ένας τρόπος που μεταδίδονται μικρόβια, αλλά ένας τρόπος που αγιάζονται οι άνθρωποι». Το λάθος που εντοπίζει ο Μητροπολίτης είναι στον τρόπο που η Εκκλησία μίλησε για όλα αυτά. «Λάθος δικό μας είναι που δεν έχουμε ακόμα καταφέρει με ξεκάθαρο τρόπο να δείξουμε στον κόσμο ποια η αποστολή της Εκκλησίας. Νομίζω ότι θα επιδοθούμε μετά την πανδημία πολύ περισσότερο στο πώς μπορεί η Εκκλησία να συμβάλει στην κοινωνική πρόοδο, στην κοινωνική συνοχή, στην ουσιαστική χαρά των ανθρώπων». Η έννοια της Εκκλησίας, αναφέρει, δεν μπορεί να χωριστεί από την έννοια της σωτηρίας. «Η Εκκλησία είναι το “σώμα του Χριστού” που αγκαλιάζει τον άνθρωπο με μοναδικό σκοπό τη σωτηρία του». ■