Για να πάρουμε τα πράγματα ανάποδα, αφού γεμάτη αναποδιές ήταν και η χρονιά που έφυγε, ας ξεκινήσουμε από το τέλος της συνέντευξής μας με τον Σάιμον Κρίτσλεϊ. Από το σπίτι του στο Μανχάταν ο καθηγητής φιλοσοφίας στο The New School for Social Research της Νέας Υόρκης θεωρεί ότι η νέα χρονιά θα είναι ένα, μάλλον μεγάλο, χανγκόβερ. Αλλά φυσικά δεν πιστεύει ότι το 2020 ήταν ένα μεγάλο πάρτι. Κάθε άλλο.
Αν ανατρέξει κανείς στον περσινό Ιανουάριο και στις προβλέψεις εκείνων των ημερών για τη νέα δεκαετία του 2020, είναι απίθανο να εντοπίσει οποιαδήποτε ανησυχητική πρόβλεψη για κάποιο θέμα δημόσιας υγείας, πόσω μάλλον για το ξέσπασμα μιας πανδημίας. Οι διαστημικές αποστολές στον Άρη, η επικράτηση της ηλεκτροκίνησης, οι Ολυμπιακοί του Τόκιο, τα ταξίδια με το τρένο, ακόμα και η νέα ταινία του Τζέιμς Μποντ ήταν ανάμεσα στα πράγματα που περίμενε η ανθρωπότητα από την περσινή χρονιά. Αυτό που έφερε όμως μαζί του το 2020 ήταν ένας μεγάλος κίνδυνος, μια πραγματική απειλή, που κανείς δεν μπόρεσε να προβλέψει. Πριν μιλήσουμε για το 2021 με τον Σάιμον Κρίτσλεϊ, του ζητήσαμε να μας πει πώς πιστεύει ότι θα περάσει στην ιστορία το 2020. Θα καταγραφεί ως ένα «έτος μηδέν»; Ήταν η χρονιά που άλλαξε τα πάντα;
«Κατά μία έννοια ήταν ένα έτος μηδέν, με την έννοια ότι ήταν το έτος που ξανασυναντηθήκαμε με την ιστορία, καθώς ο κορωνοϊός μπορεί να είναι καινούργιος αλλά η κατάσταση στην οποία βρεθήκαμε δεν είναι καθόλου καινούργια», μας λέει.
Τους τελευταίους μήνες, ο καθηγητής φιλοσοφίας καταφεύγει, ανάμεσα στα μαθήματα που παραδίδει διαδικτυακά, στη μελέτη της ιστορίας, προσπαθώντας να μάθει περισσότερα για τις πανδημίες και τον ρόλο που έπαιξαν στη διαμόρφωση του κόσμου. «Στην ιστορία φαίνεται καθαρά ότι οι επιδημίες είναι ένας μηχανισμός μετάβασης από τη μία αυτοκρατορική δομή σε μια άλλη ή από μια κοινωνική κατασκευή σε μια διαφορετική. Αυτό ίσως συμβαίνει και τώρα. Ίσως βλέπουμε να αργοσβήνει η κατανόηση που έχουμε για τον μεταπολεμικό κόσμο, όπου οι ΗΠΑ έχουν τον ηγετικό ρόλο, και να δημιουργείται ένας νέος συσχετισμός, με την Ευρώπη μόνη της, τον κόσμο γεμάτο από εθνικιστικά, λαϊκιστικά καθεστώτα και την Κίνα να έχει μεγαλύτερο ρόλο στα πράγματα απ’ ό,τι σχετικά πρόσφατα».
Αντλώντας από την αρχαία τραγωδία, λέει ότι η περασμένη χρονιά ήταν το έτος «που αντιληφθήκαμε την ύβρη». «Όταν σκέφτομαι την τραγωδία, σκέφτομαι ότι για όλα υπάρχει μια αιτία. Τα πράγματα συμβαίνουν επειδή τα προκαλούμε. Είναι μια μοίρα που προκαλούμε μόνοι μας στον εαυτό μας.
Ο ιός είναι πραγματικός, αλλά έχει επίσης αποκαλύψει τις επιλογές που κάναμε ελεύθερα για το πώς θα ζήσουμε τις ζωές μας. Τώρα που καταλαβαίνουμε τη μοίρα μας, θα κάνουμε κάτι γι’ αυτό; Αυτό είναι το ερώτημα για το 2021».
Ψυχική υγεία
Κάπως έτσι ο 60χρονος Κρίτσλεϊ βλέπει δύο μεγάλα θέματα να απασχολούν τη νέα χρονιά. Το ένα είναι η δημόσια υγεία και το άλλο, όσο τετριμμένο και αν ακούγεται, η αγάπη.
Σχετικά με την υγεία, αυτό που εντοπίζει ο Κρίτσλεϊ δεν αφορά τόσο τον ίδιο τον κορωνοϊό, αλλά τα σημάδια που θα αφήσει πίσω του στις ψυχές των ανθρώπων. «Μέσα στην πανδημία του κορωνοϊού υπάρχει μια δεύτερη, ψυχοσωματική πανδημία, η οποία είναι θέμα δημόσιας υγείας. Πιστεύω ότι η πανδημία του Covid-19 θα αλλάξει τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τη δημόσια υγεία. Συνεργάζομαι με το Ίδρυμα Ωνάση και ειδικά τον τελευταίο χρόνο έχουμε επικεντρωθεί στο θέμα της υγείας. Είναι μεγάλο ζήτημα επειδή η υγεία είναι πολύ ακριβή», μας λέει.
Ο ίδιος βλέπει και μια συσχέτιση μεταξύ των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και των ασθενειών της ψυχής, όπως το άγχος, η κατάθλιψη, αλλά και η αυτοκτονία. «Η ψηφιακή ζωή από τη μία μάς δίνει πρόσβαση, αλλά από την άλλη μάς κάνει και νιώθουμε χάλια. Η δημόσια υγεία πρέπει να συμπεριλάβει το πώς σκεφτόμαστε για τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τι κάνουμε με αυτά».
Στο θέμα της ψυχικής υγείας, προχωράει και σε μια δυσάρεστη πρόβλεψη για τη νέα χρονιά, αντιστρόφως ανάλογη με την έξοδο από την κρίση της πανδημίας. «Θεωρώ ότι το ποσοστό των αυτοκτονιών θα αυξηθεί το 2021, όπως και το ποσοστό των ψυχοσωματικών ασθενειών, της κατάθλιψης, των αλλαγών στη διάθεση, όσο τα πράγματα γενικότερα δείχνουν να πηγαίνουν καλύτερα. Αυτή θα είναι μια πολύ δύσκολη μετάβαση για να την κατανοήσουμε, διότι έχουμε μια υπεραπλουστευμένη κατανόηση της επιστήμης», μας λέει, που δεν είναι πρόβλημα όταν καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε κάτι όπως ένας ιός. Αναγνωρίζουμε το πρόβλημα, φτιάχνουμε το εμβόλιο, αντιμετωπίζουμε το πρόβλημα. Αλλά η επίδραση στον ψυχισμό μας φαίνεται πως είναι κάτι άλλο. «Πιστεύω ότι θα υπάρχει μια περίοδος μανίας, ίσως το καλοκαίρι του 2021 να είναι το καλοκαίρι του έρωτα, αλλά αυτό είναι μεταβατικό. Μετά όμως, ίσως τον Αύγουστο, αρκετοί άνθρωποι που ένιωθαν πριν μελαγχολία θα εμφανίσουν νέες κρίσεις».
Ψηφιακή οικειότητα
Η αγάπη, με την έννοια της σύνδεσης με τους άλλους ανθρώπους, της ανθρώπινης επαφής και της επικοινωνίας είναι για τον Κρίτσλεϊ επίσης κάτι που θα μας απασχολήσει τη νέα χρονιά.
Πολλοί προβλέπουν, σχολιάζω, ότι το 2021 αυτή η σύνδεση θα γίνεται κυρίως σε έναν μεγάλο εικονικό κόσμο. Ο Κρίτσλεϊ συμφωνεί. Αυτός άλλωστε, λέει, είναι ο τρόπος για να βλέπει τον γιο του που ζει στο Λονδίνο ή να μιλάει με φίλους του σε συζητήσεις που, ομολογεί, ότι διαρκούν περισσότερο καθώς οι άνθρωποι δεν είναι πια τόσο αμυντικοί. «Ο εικονικός κόσμος ενεργοποιεί εκφράσεις οικειότητας», λέει, «αλλά μας κάνει και καταλαβαίνουμε πόσο σημαντική είναι η ανθρώπινη επαφή». Έτσι, εμφανίζει και τα όριά του.
Υπάρχει όμως και ένα πρόβλημα όταν ζούμε ανάμεσα σε αλγόριθμους και ψηφία, μας λέει. Οι άνθρωποι γίνονται σκληροί και ανηλεείς. «Η απόσταση και η ανωνυμία, το ότι μπορείς να πεις τα πάντα, καταλήγει συνήθως στο να λες τρομερά πράγματα για άλλους ανθρώπους. Πιστεύω ότι οι άνθρωποι θα θεσπίσουν νέους κώδικες κοσμιότητας, είναι κάτι που όλοι θέλουν και έχουν ανάγκη, και το ερώτημα είναι πώς κάτι τέτοιο θα εφαρμοστεί».
Τον τελευταίο χρόνο εργάζεται και εκείνος εξ αποστάσεως και παραδίδει τα μαθήματά του μέσω διαδικτύου. Η τηλεργασία, συζητάμε, φαίνεται πως ήρθε για να μείνει, αλλά πώς, τον ρωτάω, μπορεί κανείς να νιώσει μέλος μιας ομάδας χωρίς ποτέ η ομάδα να συναντηθεί πραγματικά;
«Η διδασκαλία μέσω Zoom είναι η καλύτερη εμπειρία που είχα εδώ και είκοσι χρόνια ως καθηγητής», λέει και από τη σιωπή μου καταλαβαίνει την έκπληξή μου. «Μπορώ να πλησιάσω περισσότερο τους μαθητές μου, κάποιους τους είχα συναντήσει και πιο πριν, αλλά τώρα μπορώ να συνδεθώ μαζί τους. Είμαι ειλικρινής μαζί τους, ξέρουν ποιος είμαι και τι κάνω, βλέπουν το σπίτι μου» σημειώνει και προσθέτει ότι «οι μικρές ομάδες είναι αυτές που έχουν αποκτήσει σημασία. Μπορείς να έχεις στενές σχέσεις σε μια εικονική ζωή, αλλά χρειάζεται ένας βαθμός εμπιστοσύνης, μια ελευθερία έκφρασης, να ξέρεις ότι αυτό που θα πεις δεν θα χρησιμοποιηθεί εναντίον σου».
Το 2020 ήταν ένα χρήσιμο έτος για τη φιλοσοφία, λέει στο τέλος, καθώς ο κόσμος διερωτήθηκε για τα μεγάλα υπαρξιακά θέματα, όπως τη ζωή και τον θάνατο. «Ήταν καλό για το επάγγελμα», σημειώνει σκωπτικά. «Γίναμε πιο φιλοσοφικά πλάσματα, αλλά αυτό είχε ένα αντίτιμο».
Ο Σάιμον Κρίτσλεϊ εκτιμά ότι αναγκαστήκαμε να αξιολογήσουμε ξανά τις ζωές μας. «Ακόμη σε αυτή τη φάση είμαστε, αλλά θα αναδυθούμε από αυτό. Θα γίνουν πάρτι, χρειάζονται και αυτά, αλλά πρέπει να σκεφτούμε το χανγκόβερ. Όταν μεθάς, το ενδιαφέρον είναι το μετά, γιατί πάντα μπορείς να μάθεις κάτι από αυτό. Με αυτή την έννοια, το 2021 θα είναι το έτος του χανγκόβερ». ■