Η ζωή αρχίζει στα 78

Με αφορμή την ορκωμοσία του γηραιότερου Αμερικανού προέδρου στην ιστορία των ΗΠΑ, ρωτήσαμε πέντε Έλληνες και Ελληνίδες που ανήκουν στην ίδια γενιά με τον Τζο Μπάιντεν τι ελπίζουν, τι φοβούνται και τι τους δίδαξε η δική τους πορεία προς την ωριμότητα.

7' 14" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

«Φοβάμαι ότι θα σας απογοητεύσω. Η άποψή μου για τους ανθρώπους βασίζεται μόνο στις πράξεις τους. Όλα τα άλλα δεδομένα παραπέμπουν σε ελπίδες ή σε φόβους μας. Περιμένω λοιπόν να δω πώς θα κινηθεί ο νεοεκλεγείς. Προσωπικά εύχομαι η πείρα ζωής να του είναι χρήσιμη». 

Η Άννα Ποταμιάνου, διδάκτωρ Φιλοσοφίας και διδάσκουσα ψυχαναλύτρια της Ψυχαναλυτικής Εταιρείας Παρισίων και της Ελληνικής Ψυχαναλυτικής Εταιρείας, χωρίς να έχει τίποτα να αποδείξει στα 90 της, μοιράζεται μαζί μας τη σοφία της ηλικίας της αλλά και μιας μακράς επαγγελματικής διαδρομής που είχε στο κέντρο της το αίνιγμα της ανθρώπινης ψυχής. Ξέρει από πρώτο χέρι ότι η ηλικία είναι μία ακόμα βιολογική παράμετρος. Καθόλου ασήμαντη, αλλά όχι και η μόνη. Αν όμως εστιάσουμε στα δημογραφικά δεδομένα, είναι μάλλον εντυπωσιακά. Στην απογραφή του 1991 είχαν καταγραφεί 310.322 Έλληνες και Ελληνίδες άνω των 80 ετών. Είκοσι χρόνια μετά (2011), ο ίδιος αριθμός έχει εκτοξευθεί στους 583.334. Φέτος θα δούμε πόσο ακόμα πιο μακριά έχουμε φτάσει.

Συνομήλικος της Άννας Ποταμιάνου, ο Γιάννης Μαρίνος, ο διαπρεπής αρθρογράφος του «Βήματος» (και διευθυντής του ιστορικού τίτλου  «Οικονομικός Ταχυδρόμος»), πρώην ευρωβουλευτής και αντιπρόεδρος του Οργανισμού του Μεγάρου Μουσικής, κρίνει την περίπτωση Μπάιντεν με… γενναιοδωρία: «Η ιστορική εμπειρία είναι γεμάτη με προσωπικότητες της πολιτικής, αλλά όχι μόνο, που διέπρεψαν σε μεγάλη ηλικία». Αναφέρει πρόχειρα τα ονόματα του Γερμανού καγκελάριου Κόνραντ Αντενάουερ, του Ουίνστον Τσόρτσιλ, ο οποίος έμεινε στην Ντάουνινγκ Στριτ μέχρι τα 81 του (κι έφτασε τα 90 παρά τις διαβόητες καταχρήσεις του), αλλά και του «δικού μας», του Θεμιστοκλή Σοφούλη, ο οποίος ορκίστηκε για τρίτη φορά πρωθυπουργός σε ηλικία 87 ετών. Και ο Αντενάουερ, όταν ανέλαβε τα ηνία του νεοσύστατου δυτικογερμανικού κράτους, το 1949, ήταν ήδη 73 ετών, γεγονός που του προσέδωσε το προσωνύμιο «Ο γέρος» (Der Alte). Σε πείσμα, ωστόσο, των προβλέψεων και των δεδομένων του προσδόκιμου ζωής εκείνης της εποχής, ηγήθηκε της χώρας για 14 ολόκληρα χρόνια κι έγινε ο γηραιότερος καγκελάριος στη γερμανική ιστορία.

Πέγκυ Ζουμπουλάκη
«Τι θα λέγαμε αν βλέπαμε έναν 28χρονο στο τιμόνι της υπερδύναμης;»

Η ζωή αρχίζει στα 78-1
© ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΒΛΑΪΚΟΣ

Μίλησα με την Πέγκυ Ζουμπουλάκη, την πιο αναγνωρισμένη γκαλερίστα της Αθήνας, μία μέρα πριν κάνει το πρώτο της εμβόλιο για τον κορωνοϊό. Δεν έβλεπε την ώρα. Η συζήτηση για την ηλικία του νέου προέδρου των ΗΠΑ της αρέσει. «Δεν μπορούμε να πούμε ότι δεν υπάρχει θέμα και να πάμε παρακάτω», μου λέει. «Ας πάρουμε το ανάποδο σενάριο: να βλέπαμε έναν 28χρονο στο τιμόνι της υπερδύναμης. Δεν θα λέγαμε κάτι; Δεν θα το συζητούσαμε; Εγώ θα πάω να κάνω το εμβόλιο κατά προτεραιότητα, γιατί ακριβώς λόγω της ηλικίας μου ανήκω στις λεγόμενες “ευπαθείς ομάδες”. Για κάποιον λόγο οι επιστήμονες πιστεύουν ότι η ηλικία μου παίζει τόσο σημαντικό ρόλο, ώστε να προηγηθώ στη σειρά των εμβολιασμών. Και ο Τζο Μπάιντεν ανήκει στις ευπαθείς ομάδες, σωστά;». Παρ’ όλα αυτά αισθάνεται ανακουφισμένη. «Νομίζω ότι θέλαμε τόσο πολύ να απαλλαγούμε από τον Τραμπ, που ήμασταν έτοιμοι να δεχθούμε τα πάντα». Δεν το εννοεί έτσι ακριβώς. «Έχουμε τόση ανάγκη να μας εκπλήξει κάτι ευχάριστα, που θέλω πραγματικά ο Μπάιντεν να είναι μια έκπληξη για το καλό του κόσμου και της ανθρωπότητας».

Μου κάνει εντύπωση η καλοπροαίρετη αμφιθυμία της, γιατί είναι μια γυναίκα που στην πραγματικότητα δεν «πήγε ποτέ σπίτι της». Η ενέργειά της είναι ακατάβλητη, έχει τύχει να τη δω στους δρόμους της Αθήνας και σχεδόν ζήλεψα. Ξεχείλιζε κέφι και χαρά της ζωής. Αλήθεια, σκέφτηκε ποτέ να «αποσυρθεί»; Την ώρα που της κάνω την ερώτηση, καταλαβαίνω το λάθος. Έχω ξεχάσει σε ποια μιλάω. «Θα σας πω. Το έχω πει άπειρες φορές, αλλά το πρόβλημα είναι ότι το λέω μόνο από μέσα μου, ποτέ στους άλλους». Και ξεσπάει σε δυνατά γέλια. «Έχω μια τρέλα κι έχω και αίσθηση του χιούμορ. Το χιούμορ σε σώζει από πολλά. Και κάτι άλλο», βιάζεται να προσθέσει, «η τεχνολογία! Μεγάλο δώρο. Δεν σε αφήνει να τα παρατήσεις, να ξεχαστείς».


Παναγής Βουρλούμης
«Από μια ηλικία και μετά, δεν έχεις χρόνο για χάσιμο» 

Η ζωή αρχίζει στα 78-2

Ο Παναγής Βουρλούμης ανέλαβε τον ΟΤΕ σε ηλικία 67 ετών. Με τα κριτήρια εκείνης της εποχής ήταν μάλλον «μεγάλος». «Αν αυτό συνέβαινε σήμερα, κανείς δεν θα έδινε σημασία. Και ξέρετε κάτι: ούτε σήμερα νιώθω κουρασμένος. Το αντίθετο, αισθάνομαι ετοιμοπόλεμος». Η ηλικία του Μπάιντεν δεν τον προβληματίζει. «Εξαρτάται από την υποδομή που υπάρχει γύρω από έναν πρόεδρο. Σε μια χώρα με οργανωμένη γραφειοκρατία και συστήματα εξουσίας με βάθος όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες, η ηλικία δεν είναι ζήτημα. Αντίθετα, σε μια χώρα όπου όλα πρέπει να τα κάνει ένας, τότε ναι, μπορεί να υπάρχει θέμα». «Μα πού αναφέρεστε;» τον ρωτάω και γελάμε δυνατά μαζί. «Ένα πράγμα που είδα όταν ήμουν διοικητής στην Εμπορική Τράπεζα ήταν η κατάρρευση που υφίσταντο οι υπάλληλοι όταν έπαιρναν το εφάπαξ και αποχωρούσαν. Τότε συνειδητοποίησα την τεράστια σημασία που έχει να βρεις ενδιαφέροντα αφήνοντας πίσω το βασικό κεφάλαιο της επαγγελματικής σου ενασχόλησης. Αν δεν το έχεις αυτό, χάνεις το ενδιαφέρον για τη ζωή». Ο ίδιος το βρήκε, ανάμεσα σε άλλες δραστηριότητες, ανακαλύπτοντας τα οφέλη του εθελοντισμού ως πρόεδρος της Τράπεζας Τροφίμων. «Είναι σημαντικό αυτό που κάνεις να έχει θετικό αντίκτυπο και σε άλλους, όχι μόνο σε έναν στενό προσωπικό ή οικογενειακό κύκλο». Έχοντας πει όλα αυτά, ο Παναγής Βουρλούμης δεν θέλει να εξωραΐσει την εικόνα: «Με το πέρασμα του χρόνου υπάρχει κόπωση, δεν μπορείς να παριστάνεις το… τζόβενο. Έχει σημασία λοιπόν να μετράς τις δυνάμεις σου, κυρίως τις ψυχικές, και να τις κατανέμεις με σοφία. Επίσης πρέπει να πω ότι μεγαλώνοντας μπορείς να διακρίνεις το πραγματικά σημαντικό, αλλά επίσης χάνεις ευκολότερα την υπομονή σου με την ανοησία και την κουταμάρα. Δεν έχεις χρόνο για χάσιμο».


Στέφανος Μάνος
«Η Αμερική έχει θεσμικό βάθος. Εμείς;»

Η ζωή αρχίζει στα 78-3
©ΑΠΕ-ΜΠΕ

Ο Στέφανος Μάνος έκανε αίσθηση πριν από λίγες εβδομάδες, όταν έγραψε στην «Καθημερινή της Κυριακής» άρθρο του οποίου ο τίτλος ήταν αρκετός για να κινήσει το ενδιαφέρον κάθε φιλοπερίεργου αναγνώστη: «Ο νέος πρόεδρος των ΗΠΑ είναι 78 ετών, εγώ μόνο 81». Σημείωνε ανάμεσα σε άλλα ο πρώην υπουργός: «Φαντάζομαι ότι σήμερα πια θεωρούμαι γέρος, ξεπερασμένος. Αλλά δεν το νιώθω για τον εαυτό μου. Ενισχύθηκε το ηθικό μου από την εκλογή Μπάιντεν στην προεδρία των ΗΠΑ. Σε τρία χρόνια, στη διάρκεια της θητείας του, ο πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών θα έχει την ηλικία που έχω σήμερα. Για σκεφτείτε, 81 ετών κατάλληλος για την ηγεσία της υπερδύναμης!».  

Όμως, ο Στέφανος Μάνος δεν είναι υπέρ των γενικεύσεων. Κάθε περίπτωση είναι ξεχωριστή. Για μένα εκεί που θα παιχτεί το παιχνίδι είναι αν ο Μπάιντεν θα αντέξει την πίεση του καθήκοντος». Ο πρώην υπουργός δεν αναφέρεται τόσο στη σωματική κόπωση που συνεπάγονται τα ταξίδια, οι συνεχείς μετακινήσεις, οι διαρκείς επίσημες και ανεπίσημες υποχρεώσεις, όσο στην ψυχική. «Διανοείστε σε τι ψυχική δοκιμασία υποβάλλεται ο πρόεδρος της υπερδύναμης;» αναρωτιέται. 

Υποστηρίζει ότι η τάση των τελευταίων ετών («χώρος στους νέους») δεν επαληθεύεται πάντα. «Αν είσαι ανόητος, συνήθως είσαι στα νιάτα σου. Ένας ανόητος νέος έχει ελπίδες να αλλάξει με τον χρόνο, να τον αλλάξουν οι εμπειρίες και οι δυσκολίες της ζωής. Φυσικά υπάρχουν και οι ανόητοι που επιμένουν μέχρι τέλους», λέει σαρκαστικά και τον ακούω να γελάει από την άλλη άκρη της γραμμής. «Αλλά, επαναλαμβάνω, αυτό το θέμα δεν υπόκειται σε γενικεύσεις. Στη δική μας κυβέρνηση, για παράδειγμα, ο κατά τεκμήριο πιο επιτυχημένος υπουργός είναι ένας πολύ νέος άνθρωπος, ο Κυριάκος Πιερρακάκης». Ο Στέφανος Μάνος συμφωνεί ότι έχει αλλάξει σημαντικά η πρόσληψη των ογδοντάρηδων από την κοινωνία, αλλά την ίδια στιγμή η κοινωνία είναι πολύ καχύποπτη απέναντι σε έναν εβδομηντάρη πολιτικό που παραμένει ενεργός.

Όσο για τις Ηνωμένες Πολιτείες, δεν ανησυχεί. «Εκεί υπάρχει “πάγκος”, αν συμβεί κάτι στον πρόεδρο, υπάρχει ακαριαία αντικαταστάτης, και αυτό το γνωρίζουν οι πάντες. Μπορεί ο Τραμπ να επιχείρησε να ξεχαρβαλώσει το σύμπαν, αλλά υπάρχει τέτοιος πλούτος ανθρώπινου δυναμικού και θεσμικού βάθους, που κάθε ανησυχία εξατμίζεται πολύ γρήγορα. Αντίθετα, στην Ελλάδα ισχύει το ακριβώς αντίθετο. Αλίμονο αν πάθει κάτι ο εκάστοτε πρωθυπουργός».


Γιάννης Μαρίνος
«Στα 90 μου κάνω ό,τι έκανα και πριν από δέκα χρόνια»

Η ζωή αρχίζει στα 78-4

«Η αλυσίδα αξίων και ωρίμων δεν περιορίζεται στην πολιτική», υπογραμμίζει ο Γιάννης Μαρίνος, «αλλά επεκτείνεται και σε άλλους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας, όπως είναι η επιστήμη». Αλήθεια, ο ίδιος πώς αποτυπώνει το πέρασμα του χρόνου μέσα από το φίλτρο της προσωπικής του εμπειρίας; «Πέραν μιας δυσκολίας στην κίνηση λόγω της ηλικίας, στα 90 μου δεν αισθάνομαι ότι διαφέρω σε σχέση με πριν από κάποια χρόνια: αρθρογραφώ, γράφω βιβλία, μετέχω στην κοινωνική ζωή του τόπου με την ιδιότητα του αντιπροέδρου του Οργανισμού του Μεγάρου Μουσικής, αλλά και ως γενικός γραμματέας των Φίλων της Μουσικής. Όπως βλέπετε, είμαι πολυπράγμων και η ηλικία δεν με εμποδίζει να καταπιάνομαι με όσα με ευχαριστούν». Υπάρχει κάποιο «μυστικό» για την ακμαία πνευματική κατάσταση πέρα ίσως από τα καλά γονίδια; «Νομίζω εκείνο που έχει σημασία είναι να συνεχίσεις να δραστηριοποιείσαι, να μην παραιτείσαι από τα ενδιαφέροντά σου επειδή απλώς μεγαλώνεις. Αν πεις στον εαυτό σου αποσύρομαι και περιμένω το μοιραίο σε μια πολυθρόνα στη γωνία, το μοιραίο θα επέλθει, να είστε σίγουροι». ■

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή