Σώμα με σώμα

Η κορυφαία χορεύτρια της Λυρικής Σκηνής Μαρία Κουσουνή και η μαθήτριά της και σήμερα συνάδελφός της στο μπαλέτο της ΕΛΣ, Μαρίτα Νικολίτσα, μιλούν για τον διαρκή αγώνα για την τελειότητα αλλά και το κόστος της ομορφιάς. 

9' 41" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Οι μπαλαρίνες δουλεύουν σκληρά για να μετατρέψουν μια κίνηση σε τέχνη, και μάλιστα με τέτοιο τρόπο ώστε το αποτέλεσμα να μοιάζει φυσικό και εύκολο. Συζητώντας με τη Μαρία Κουσουνή και τη Μαρίτα Νικολίτσα, σκεφτόμουν ότι οι βασικές αρετές αλλά και τα «αγκάθια» που συνοδεύουν τον κλασικό χορό ταυτίζονται κατά μία έννοια με τα αντίστοιχα που συναντά κάθε γυναίκα στη ζωή της, όπως τουλάχιστον αυτή διαμορφώνεται στις σύγχρονες κοινωνίες. Η συνεχής μάχη με το σώμα και τον χρόνο, η εσωτερική δύναμη και η ομορφιά, η αξία της στήριξης και της έμπνευσης. Πεδία οικεία σε όλες μας, μπαλαρίνες και μη.

Μαρίτα, πώς ήταν η Μαρία ως δασκάλα;
Μ. Ν.: Τη λάτρευα. Μου έδωσε το κίνητρο να προσπαθήσω πιο πολύ. Με ενέπνεε, γινόμουν καλύτερη, γιατί ήθελα να την ικανοποιήσω. 

Μαρία, πώς θέλεις να είσαι ως δασκάλα;
Μ. Κ.: Θα σ’ το πω αντίστροφα: Μέσα από τη διδασκαλία βλέπω ποια πραγματικά είμαι. Αισθάνομαι έντονα την ευθύνη απέναντι στην ξεχωριστή οντότητα του κάθε μαθητή. Είμαι σε διαρκή αναζήτηση για το πώς θα περάσω στον καθένα ξεχωριστά όσα θέλω να προσφέρω. 

Το μπαλέτο είναι μια συνεχής μάχη με το σώμα;
Μ. Κ.: Εννοείται! Δύσκολα κατακτιέται, εύκολα σου φεύγει από τα χέρια. Είναι αυτό που λένε για το μπαλέτο ότι, αν δεν κάνεις μάθημα μία μέρα, το καταλαβαίνεις εσύ, αν δεν κάνεις μάθημα τρεις-τέσσερις μέρες, το καταλαβαίνουν όλοι. Οπότε είναι όπως η διαδρομή του ήλιου: η μπαλαρίνα κάθε μέρα ξυπνάει και ξεκινάει από την αρχή.
Μ. Ν.: Ναι, κάθε μέρα που ξυπνάς έχεις διαφορετική αίσθηση του σώματός σου. Κι εφόσον είναι το εργαλείο σου, πρέπει να το δουλεύεις όπως είναι κάθε φορά. Είναι σκληρό γιατί δεν είναι κάθε μέρα καλή, ειδικά για τη γυναίκα, που το σώμα της επηρεάζεται από τόσους παράγοντες.
Μ. Κ.: Και πέρα από το στοίχημα που βάζεις με το σώμα σου καθημερινά, το μπαλέτο είναι και τέχνη. Μια κίνηση για να γίνει τέχνη δεν θέλει μόνο σωματική δύναμη, θέλει και ψυχή. Και για να βάλεις ψυχή, πρέπει να μεταφράζεις διαρκώς τα συναισθήματά σου. 

Σώμα με σώμα-1

Συνδέει με έναν τρόπο τη σκληρότητα με την ομορφιά; 
Μ. Ν.: Κατά τη γνώμη μου, ναι, γιατί όταν βλέπεις μια χορεύτρια στη σκηνή με το «κάλλος» που συνοδεύει την τέχνη της, δεν σου περνάει καν από το μυαλό τι έχει περάσει για να είναι λυρική και «μαλακή», να μοιάζει η κίνησή της εύκολη. Ναι, είναι σκληρό αυτό που έχει προηγηθεί. 
Μ. Κ.: Ο τελικός στόχος όντως είναι η αρμονία, η τελειότητα, η ομορφιά, ο χρυσός αριθμός Φ. Οπότε, για να συμβεί αυτό, πρέπει να παλέψεις με τον εαυτό σου. 

Ποια είναι η μεγαλύτερη θυσία που έχετε κάνει για το μπαλέτο;
Μ. Ν.: Από το ότι δεν έχω πάει διακοπές με τους φίλους μου μέχρι το να μην προλαβαίνω να ξεκουραστώ ή να μην μπορώ να βγω έξω να διασκεδάσω. Η μεγαλύτερη θυσία όμως είναι ότι, όταν οι συνομήλικοί μου κατέκτησαν την ανεξαρτησία της εξόδου, εγώ έπρεπε να δουλέψω. Σκεφτόμουν ότι δεν μπορώ να σπαταλήσω τα χρόνια που προσφέρονται στο να επενδύσω σε αυτό που αγαπάω. Έχασα τις ελευθερίες της ηλικίας μου. Δεν είναι εύκολο. 
Μ. Κ.: Δεν αισθάνθηκα ποτέ ότι θυσίασα κάτι. Ήταν σαν να μπήκα σε τροχιά. Όλη αυτή η πειθαρχία είχε και απόλαυση. Αργότερα, όταν άρχισα να αισθάνομαι ότι έχω τον έλεγχο ως επαγγελματίας, μπόρεσα να βάλω στη ζωή μου και τη διασκέδαση. Έχω βρεθεί άυπνη σε πρόβες αρκετές φορές! Σήμερα όμως, μετά από χρόνια, βλέπω ότι τελικά αυτό που πραγματικά θυσιάζουν οι χορευτές είναι το ίδιο τους το σώμα. Οι τραυματισμοί και ο σωματικός πόνος σού θυμίζουν τα λάθη που έχεις κάνει στην πορεία σου. 

Αξίζει αυτός ο «πόνος»; Ποιο είναι το αντίβαρο;
Μ. Κ.: Ο πόνος είναι μέρος του κλασικού χορού. Χωρίς αυτόν δεν γίνεται. Τώρα, αυτό που σου επιστρέφει είναι αληθινά δύσκολο να το εξηγήσεις. Είναι αυτή η έμπνευση που μπορεί να αισθανθεί κάποιος. Είναι μια αίσθηση ότι ζεις πολύ έντονα τη ζωή. Αυτό είναι ένα τεράστιο δώρο. Δεν ξέρω πώς είναι η ζωή των ανθρώπων που δεν βιώνουν κάτι ανάλογο. Είναι όλη η έννοια της έμπνευσης και του έρωτα αυτό που εισπράττεις ως ανταμοιβή. 
Μ. Ν.: Απαντώ σε αυτό το ερώτημα κάθε φορά που απέχω από τον χορό. Αν είμαι θεατής σε μια παράσταση, αποκλείεται να μη σκεφτώ γιατί να μην είμαι πάνω στη σκηνή να το κάνω εγώ. Όταν απομακρύνομαι από τον χορό, συνειδητοποιώ ότι δεν μπορώ χωρίς αυτόν. 

Ο χορευτής είναι πιο κοντά στον αθλητισμό ή στην τέχνη;
Μ. Ν.: Νομίζω ότι εξαρτάται από το έργο, το concept, τον χορογράφο. 
Μ. Κ.: Μπορείς να φανταστείς τον εαυτό σου να χορεύει χωρίς να βάζει ψυχή; Χωρίς να θέλεις να δημιουργήσεις ατμόσφαιρα; Απευθύνω την ερώτηση στη Μαρίτα. Ακόμη και σε κάτι το οποίο δεν έχει θέμα, είναι απλώς κίνηση, ένα τρέξιμο ας πούμε. Πες ότι ένας χορογράφος σε βάζει να τρέχεις δέκα λεπτά πάνω στη σκηνή. Θα μπορούσες να κάνεις αυτό το τρέξιμο χωρίς να δώσεις υπόσταση και λόγο στην κίνηση; Όχι. Και για να απαντήσω ευθέως στην ερώτηση, ο χορευτής είναι πιο κοντά στην τέχνη. 

Το μπαλέτο είναι συνδεδεμένο με έναν ροζ κόσμο, με λεπτεπίλεπτες και εύθραυστες μορφές. Αυτό είναι ένα στερεότυπο που ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα έως έναν βαθμό; 
Μ. Ν.: Αν ρωτήσεις έναν άνθρωπο πώς μοιάζει μια μπαλαρίνα, θα κάνει μια χαρακτηριστική κίνηση με τα χέρια ψηλά και θα πάρει ένα ύφος μάλλον γλυκανάλατο. Αλλά είναι κάτι πέρα από αυτό. 
Μ. Κ.: Το μπαλέτο είναι συνδεδεμένο με την αρμονία, τον ρομαντισμό, τη χάρη. Όπως επίσης η εξάσκηση στο μπαλέτο γίνεται βίωμα στο σώμα και γι’ αυτό, ακόμη και μετά από χρόνια, μπορείς να ξεχωρίσεις μια μπαλαρίνα από μακριά. Φαίνεται «εύθραυστη» η μπαλαρίνα, αλλά κάθε άλλο παρά εύθραυστη είναι. Κρατάει μέσα της τον ρομαντισμό και την κομψότητα για να ισοσταθμίζουν την καθημερινή μάχη, που μόνο «ροζ» δεν είναι. 

Σώμα με σώμα-2

Ένας χορευτής έχει αναγκαστικά πολύ στενή σχέση με τον καθρέφτη. Τι σημαίνει αυτό για την ψυχολογία του;
Μ. Ν.: Αχ! Το γεγονός ότι κάθε μέρα αντιμετωπίζουμε τον εαυτό μας με ένα κορμάκι κι ένα καλσόν είναι κάτι πολύ δύσκολο. Εγώ γίνομαι πολύ αυστηρή με τον εαυτό μου. Πολλές φορές κοιτάζω τον καθρέφτη και είμαι πιο σκληρή από όσο θέλω. Ο καθρέφτης σε βοηθάει να βρεις τις γραμμές σου και να διορθωθείς, αλλά δεν είναι το παν. Το σημαντικό είναι η αίσθηση. 
Μ. Κ.: Υπάρχουν βέβαια και οι στιγμές που ο καθρέφτης σού προσφέρει χαρά και επιβεβαίωση. Είναι και φίλος και εχθρός. Εξαρτάται από τον κάθε χορευτή. Είναι σημαντικό να τα πηγαίνεις καλά με τον εαυτό σου και να έχεις στήριξη. 

Έτσι προκύπτουν και οι διατροφικές διαταραχές;
Μ. Ν.: Ναι. Κάποια στιγμή που πήρα λίγα κιλά ή όταν μου ήρθε περίοδος, θυμάμαι ότι παρατήρησα πόσο πιο εύκολο ήταν να τραυματιστώ. Εκεί κατάλαβα τον περιορισμό που μου επιβάλλεται. Προσωπικά αποφάσισα να ακολουθήσω την οδό του μέτρου. Το σώμα πρέπει να το έχεις με το μέρος σου, γιατί, αν δεν το σέβεσαι, αντιδρά. Τώρα, ότι υπάρχει η μάχη με τα κιλά στο μπαλέτο, υπάρχει. Και εδώ δεν έχει να κάνει με τα πρότυπα ή με την εικόνα μόνο, έχει να κάνει με το πώς θα έχεις καλύτερο έλεγχο στις κινήσεις σου, πώς θα είσαι ελαφρύς για να μπορείς να ανταποκριθείς.
Μ. Κ.: Χρειάζεται ισορροπία του νου. Αν μπεις σε πόλεμο με το σώμα σου, θα δημιουργήσεις πρόβλημα ενδεχομένως εκεί που δεν υπάρχει. Βλέπουμε όμως, στην Αμερική κυρίως, ότι έχουν πάψει να μιλάνε στα παιδιά που κάνουν μπαλέτο για τα κιλά τους. Έχουν αλλάξει λίγο τα πρότυπα και ευτυχώς έχουν εμφανιστεί και χορεύτριες με διαφορετικούς σωματότυπους. 

Διαφέρει η ψυχολογία ή και το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα από ηλικία σε ηλικία;
Μ. Ν.: Δεν ξέρω ακριβώς να απαντήσω, αλλά στην πρώτη αυτή φάση μου ως επαγγελματίας χορεύτρια έχω ακόμη το φτερούγισμα. Την αδημονία να γίνω καλύτερη, να δημιουργήσω. 
Μ. Κ.: Με τη διαχείριση του άγχους πώς τα πας;
Μ. Ν.: Η αλήθεια είναι ότι αντιμετωπίζω πολλά θέματα με το άγχος. Τώρα πιο πολύ από ό,τι όταν σπούδαζα.
Μ. Κ.: Μπορείς να σκεφτείς γιατί;
Μ. Ν.: Ίσως επειδή θέλω να δείξω τον καλύτερό μου εαυτό;
Μ. Κ.: Θυμάμαι τον εαυτό μου όταν ξεκινούσα, που ξαφνικά έπρεπε να χορέψω σ’ αυτές τις τεράστιες σκηνές όπου έχουν χορέψει σπουδαίοι χορευτές, και μου κόβονταν τα πόδια. Αυτό με τα χρόνια άλλαξε. Απέκτησα περισσότερες γνώσεις και μπορούσα να ελέγχω τον εαυτό μου. Όσο αυξάνονται οι γνώσεις, τόσο μειώνεται το άγχος. Με τα χρόνια γίνεται δικό σου και αρχίζεις να το απολαμβάνεις. Ένας νέος χορευτής καρδιοχτυπά. Μεγαλώνοντας, το φτερούγισμα και ο ενθουσιασμός μετατρέπονται σε αυτοέλεγχο και ικανοποίηση. 

Αν και από μια άποψη ο χρόνος είναι αντίπαλος για μια μπαλαρίνα. Δεδομένου ότι δεν μπορείς να είσαι ενεργή χορεύτρια για πάντα. Οι γυναίκες βρίσκουν τον χρόνο απέναντί τους σε πολλά ζητήματα, εσείς έχετε και αυτό. 
Μ. Ν.: Το σκέφτομαι ήδη αυτό από τώρα, στα 22 μου, αλλά γνωρίζω ότι επέλεξα να κάνω κάτι που κάποια στιγμή θα με αναγκάσει να σταματήσω, να σεβαστώ τον χρόνο, να μην ταλαιπωρήσω άλλο το σώμα μου και να επενδύσω σε κάτι άλλο. Αν και συνειδητοποιώ ότι όσο μεγαλώνει η γυναίκα, είναι πιο δυνατή. 
Μ. Κ.: Είναι προσωπικό θέμα. Βλέπεις ότι κάποιοι σταματάνε πολύ νωρίς, κάποιοι το πηγαίνουν μέχρι το τέρμα. Μεγαλώνοντας φτιάχνεις έναν αλγόριθμο που αν τον χρησιμοποιήσεις υπέρ σου, δεν ξοδεύεσαι και παρατείνεις τον χρόνο. Πλέον μπορώ να χορέψω χωρίς μεγάλη προσπάθεια, ενώ στα 22 μου έβαζα τρομακτική δύναμη. Φυσικά, στις αρχές σκεφτόμουν ότι μια μέρα θα πρέπει να σταματήσω και δάκρυζα. Τώρα όμως που περνάει ο καιρός, βλέπω ότι η ζωή έχει τόση ομορφιά, που μπορείς μια μέρα να έχεις την ικανοποίηση ότι έκανες αυτό που ήθελες και μετά να βρεις κάτι άλλο εξίσου όμορφο, όπως η διδασκαλία, η χορογραφία και πολλά άλλα πράγματα.

Να μιλήσουμε λίγο για τον διάλογο μεταξύ των δύο φύλων στο μπαλέτο. Αρχικά, υπάρχει ακόμη στην κοινωνία μας κάποιο ταμπού προς τα αγόρια που θέλουν να κάνουν κλασικό χορό; Ένας σιωπηλός αποκλεισμός;
Μ. Κ.: Είναι θέμα παιδείας. Τα χρόνια που έζησα έξω, όταν έλεγα ότι είμαι κλασική χορεύτρια, με θαύμαζαν. Εδώ –παλιά τουλάχιστον– δεν ήταν έτσι. 
Μ. Ν.: Εγώ που είμαι από την επαρχία, πάντως, τον βλέπω αυτόν τον αποκλεισμό προς τα αγόρια. Υπάρχει ένα ταμπού. Μια σύνδεση του μπαλέτου με την ομοφυλοφιλία, που ακολουθείται από ομοφοβία. 

Σώμα με σώμα-3

Ενώ, αν έχεις δει μπαλέτο, ξέρεις ότι το pas de deux είναι από τα ομορφότερα θεάματα… Αλήθεια, ποιοι είναι οι «κανόνες» μεταξύ γυναίκας και άνδρα χορευτή;
Μ. Κ.: Είναι μια σχέση αγάπης και εμπιστοσύνης. Αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει οι χορευτές να γνωρίζονται και να κάνουν παρέα. Είναι όμως απαραίτητο να έχουν χημεία. Ο χρυσός κανόνας του pas de deux είναι ότι ο παρτενέρ πρέπει να ακούσει τις ανάγκες της μπαλαρίνας, γιατί, αν εκείνη δεν αισθάνεται άνετα, δεν βρίσκει τον άξονά της, είναι αδύνατον να υπάρξει ωραίο αποτέλεσμα. Από κει προκύπτει και το μότο του κλασικού χορού ότι «η μπαλαρίνα έχει πάντα δίκιο»! 

Υπάρχει το κεφάλαιο «χορός» στο ελληνικό #ΜeΤoo; Συναντά κανείς στον χώρο σας εκφοβισμό, κακοποίηση, εκμετάλλευση της εξουσίας;
Μ. Κ.: Ό,τι ισχύει σε όλους τους χώρους ισχύει και εδώ. Δεν θα μπορούσε να είναι διαφορετικά. Μάλιστα, αυτό είναι πολύ ευαίσθητο κομμάτι στον χορό. Συμβαίνει πολύ συχνά και πολύ εύκολα. Έχει να κάνει με την ιδιοσυγκρασία των ανθρώπων και, ναι, συναντάς πολλές τέτοιες κακές περιπτώσεις. 
Μ. Ν.: Με τρομάζει και μόνο η ιδέα. Μια χορεύτρια στο ξεκίνημά της, που έχει αυτή την αγνότητα και τη λαχτάρα να χορέψει, να πέσει πάνω σε κάτι τέτοιο; Δεν  μπορώ καν να το συζητήσω. 

Μαρίτα, τι σκέψεις κάνεις κοιτάζοντας τη Μαρία; Πώς φαντάζεσαι τη δική σου πορεία;
Κοιτάζοντας τη Μαρία, βλέπω μια ηρωίδα. Γενικά θεωρώ ηρωίδες τις χορεύτριες που φτάνουν μέχρι αυτό το σημείο. Με εμπνέει, γιατί φαντάζομαι τι έχει περάσει και ξέρω ότι δεν είναι εύκολη η πορεία. Με συγκινεί που αφουγκράζεται τους μαθητές της. Κυρίως όμως αισθάνομαι θαυμασμό.  

Μαρία, αν έδινες μια συμβουλή στη Μαρίτα, ποια θα ήταν αυτή;
Οτιδήποτε και να συμβεί στην πορεία, να μη χάσει ποτέ τον εαυτό της. Όσα «όχι» και να ακούσει, όσα εμπόδια κι αν συναντήσει, εκείνη να συνεχίσει να δουλεύει και να κάνει όνειρα. ■

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή