Φωτογραφία ιστορικής αναβίωσης: μια φωτογραφία στο παρόν που αναπαριστά ένα γεγονός που έχει καταγραφεί στα κιτάπια της εθνικής ιστορίας. Η επιτυχία της καθορίζεται από την ιστορική της αλήθεια και το συναίσθημα που μεταδίδει σε όσους την αντικρίσουν, αλλά όλα ξεκινούν από την ικανότητα του φωτογράφου να μεταφέρει το όραμα και την έμπνευσή του στους φωτογραφιζόμενους.
Εδώ και δέκα χρόνια, στην πόλη της Σπάρτης, ο Ηλίας Περγαντής έχει ως χόμπι τη φωτογραφία και την ιστορία. Το 2017 είδε τη φωτογραφία ενός φουστανελοφόρου στα Μετέωρα και εμπνεύστηκε έναν τρόπο να συνδυάσει τα δύο χόμπι του. Πρώτα ταξίδεψε ο ίδιος μέχρι την Καλαμπάκα, για να φωτογραφίσει τον ίδιο άνθρωπο με τον δικό του τρόπο.
«Το βασικό ερέθισμα ήταν οι κλασικοί πίνακες για το 1821, αλλά το θέμα με τη φωτογραφία ήταν κάτι άλλο, κάτι μοναδικό. Στο είδος της φωτογραφίας που ασχολούμαι, κινήθηκα με βάση τους πίνακες και προσπάθησα να τους προσεγγίσω φωτογραφικά. Πάντα μου άρεσε η ιστορία, δεν είχα σκεφτεί ποτέ να τα συνδυάσω. Τότε (σ.σ. στα Μετέωρα), μου ήρθε η ιδέα, με αφορμή τα 200 χρόνια της Επανάστασης, να ετοιμάσω κι εγώ 200 φωτογραφίες. Βέβαια, τώρα βρίσκομαι πιο κοντά στις 1.821 παρά στις 200», διηγείται στο «Κ» ο Ηλίας Περγαντής.
Τα θετικά σχόλια που απέσπασε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης τον κινητοποίησαν για μια πιο συστηματική δουλειά, που συνεχίζει ακόμα και μετά τους εορτασμούς για τα 200 χρόνια από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης. Στη Σπάρτη, όπου εργάζεται ως λογιστής, είκοσι από τις φωτογραφίες ιστορικής αναβίωσης που επιμελήθηκε κοσμούν την κεντρική λεωφόρο της Κωνσταντίνου Παλαιολόγου.
Υπερπαραγωγή
Τα γεγονότα που καλύπτει ξεκινούν από τον Ιερό Λόχο και την Έξοδο του Μεσολογγίου, συνεχίζουν με τις εμφύλιες διαμάχες, τις μάχες στη Θεσσαλία και τις σχέσεις Μανιατών-Κρητικών και καταλήγουν στη δολοφονία του Καποδίστρια. «Είναι άλλο να κάνεις μια φωτογράφιση με ένα κινητό και άλλο το να φροντίσεις τους φωτισμούς, να αναδείξεις το τοπίο και τη φορεσιά. Ξεκίνησα από έναν φουστανελά στα Μετέωρα και έχω φτάσει να κάνω μια φωτογράφιση με 120 άτομα, όπως η Έξοδος του Μεσολογγίου». Η φωτογραφία του Περγαντή βασίζεται στον πίνακα του Εμίλ ντε Λανζάκ «Επεισόδιο από την πολιορκία του Μεσολογγίου» (1827), που εκτίθεται στο Μουσείο Ιστορίας και Τέχνης της «Ιεράς Πόλεως». Κεντρικό πρόσωπο είναι η μητέρα που στρέφει ένα μαχαίρι στον εαυτό της, ενώ γύρω της κείτονται νεκροί πολεμιστές και ένα παιδί στην αγκαλιά της.
«Εκεί χρειάστηκε χρόνος, για να με εμπιστευτούν όλοι οι σύλλογοι και να συμμετάσχουν σε μια ομαδική φωτογράφιση, που όμοιά της δεν έχει ξαναγίνει στην Ελλάδα. Δέχτηκαν να λερώσουν τα ρούχα τους, τα οποία έχουν μόνο για επιδείξεις, να τα ματώσουν, να τα σκίσουν, για να δείχνει πιο ρεαλιστική η εικόνα· να αποτυπώσουμε ένα τοπίο καταστροφής. Αν μου το έλεγε κανείς ότι θα κάνω κάτι τέτοιο πριν από τρία χρόνια, δεν θα το πίστευα, ούτε και οι συμμετέχοντες».
Για τις ανάγκες του φωτογραφικού του έργου που υπάρχει στη σελίδα στο Facebook «Η Ελλάδα του χθες», ο Περγαντής συνεργάστηκε με λαογραφικούς και χορευτικούς συλλόγους απ’ όλη την Ελλάδα, καθώς και με ομάδες ιστορικής αναβίωσης γεγονότων στο Αίγιο, στην Αθήνα και στη Νάουσα.
«Ο σκοπός αυτών των ομάδων είναι η ανάδειξη των τοπικών, ιστορικών γεγονότων, η επίδειξη των παραδοσιακών φορεσιών και η παρουσίαση των κειμηλίων. Ουσιαστικά, συμπορευθήκαμε και εξελιχθήκαμε παράλληλα με αυτές. Ξεκινήσαμε με απλά πράγματα και τώρα στοχεύουμε σε όλο και πιο δύσκολα. Κατά τη διάρκεια της φωτογράφισης, την ώρα που όλοι βάζουν τη φορεσιά, υπάρχει μια διαφορετική ενέργεια· όταν υπάρχει αυτό το συναίσθημα, έχεις πετύχει».
Το… casting
Στη συνομιλία που είχαμε μέσω Ζoom, αναρωτιέμαι για το πώς προετοιμάζεται για την έρευνα και την παραγωγή μιας φωτογράφισης, καθώς και για το πόσο δύσκολη ή εύκολη είναι η τεχνική επεξεργασία. «Το βασικότερο για τη φωτογραφική αξία ενός έργου ιστορικής αναβίωσης είναι η ιστορική αλήθεια, τι έγινε ακριβώς, προκειμένου να επιτευχθεί μια όσο πιο πιστή αναπαράσταση. Μετά ακολουθούν τα τεχνικά στοιχεία, που είναι πιο εύκολα. Το βασικό είναι να αντέχει στον χρόνο και να μην είναι μια φωτογραφία που θα σου προσφέρει κάποια παροδικά likes. Γι’ αυτόν τον λόγο, στοχεύει στο να έχει μια αλήθεια, μια ιστορία που θα έχει να διηγηθεί από πίσω, ένα συναίσθημα».
Σημαντικό κριτήριο στο έργο του έπαιξε η απόφαση να μην ασχοληθεί με γεγονότα που δεν έχουν ξεκαθαριστεί ιστορικά, καθώς και με διφορούμενες προσωπικότητες. Η πανδημία όμως έβαλε ένα μικρό φρένο στα σχέδιά του.
«Το 2020 δεν βοήθησε. Ήμασταν (σ.σ. μαζί με τις ομάδες και τους συλλόγους) στο δημιουργικό μας αποκορύφωμα, αλλά δεν μπορούσαμε να βρεθούμε. Ευτυχώς προϋπήρχε υλικό. Με τα διακόσια χρόνια, περιμέναμε το άνοιγμα, αλλά δεν βοήθησε η κατάσταση. Έχουμε όμως το καλοκαίρι».
Από το 2017, ο Περγαντής αποφάσισε να μην επικεντρώσει το έργο του μόνο στην Πελοπόννησο και στη Στερεά Ελλάδα. Η ύπαρξη επαναστατικών κινημάτων στη Βόρεια Ελλάδα και στη νησιωτική χώρα τον κινητοποίησαν να ταξιδέψει σε όλη τη χώρα και να δώσει ένα πανελλαδικό εκτόπισμα στο έργο του, κάνοντας ταυτόχρονα και καινούργιους φίλους στις συνοικίες της Καστοριάς, στην Κάλυμνο και στην Κρήτη. Τα θέματά του επομένως δεν είναι αποκλειστικά πολεμικά, αλλά καταγράφουν και σκηνές της καθημερινότητας στον υπόλοιπο ελλαδικό χώρο στις αρχές του 19ου αιώνα.
«Τη στιγμή που στην Πελοπόννησο πολεμούσαν εξαντλημένοι, ξυπόλυτοι και πάμφτωχοι, την ίδια στιγμή στην Καστοριά μπορεί να ασχολούνταν με την επεξεργασία γούνας. Για τη φωτογραφία που τραβήξαμε στη συνοικία Ντολτσό στην Καστοριά, πήραμε άδεια από το λαογραφικό μουσείο που στεγάζεται σε ένα αρχοντικό και το ενισχύσαμε με αντικείμενα καθημερινής χρήσης. Δεν γνώριζα τα άτομα, αλλά μετά τις φωτογραφίσεις αποκτώ διαρκώς φιλικές σχέσεις. Μετά από ένα σημείο, βέβαια, είναι δύσκολο να συντονίσεις τόσο πολλά άτομα για μια φωτογράφιση».
Στις φωτογραφίες του θα αντικρίσει κανείς καλοραμμένες παραδοσιακές στολές από ελληνοράπτες, καρυοφύλλια, σπαθιά, έναν γνήσιο εξοπλισμό που αναβαθμίζει το φωτογραφικό αποτέλεσμα. Ο Περγαντής εξηγεί πως επωμίζεται ο ίδιος το κόστος για κάθε φωτογράφιση, αλλά στα έξοδα δεν περιλαμβάνονται ο εξοπλισμός και οι φορεσιές.
«Ο κόσμος έχει ανάγκη την επαφή με τις ρίζες»
«Συνήθως, οι φωτογραφιζόμενοι έχουν τις φορεσιές. Όσο για τα κειμήλια, αν δεν υπάρχουν, συνεργάζομαι με συλλέκτες. Έχουμε καλή συνεργασία, γνωρίζουν πως δεν θα τα ταλαιπωρήσω. Βέβαια, έχει συμβεί να ταξιδεύω στη Βόρεια Ελλάδα για μια φωτογράφιση και να έχω ένα πορτμπαγκάζ γεμάτο καρυοφύλλια, τεχνητό αίμα, σπαθιά και καπνογόνα. Ευχόμουν να μη με σταματήσει η τροχαία, αν και η μεταφορά τους ήταν νόμιμη».
Προτού κλείσουμε τη συνομιλία, ο Περγαντής παραμένει προσγειωμένος για τη δουλειά του. Χαρακτηρίζει τον εαυτό του ως έναν μέτριο φωτογράφο που είχε μια καλή έμπνευση. Με τα λάθη και τις ατέλειες ενός ερασιτέχνη. Ωστόσο, εντοπίζει την ανάγκη του κόσμου για ένα καλύτερο καλλιτεχνικό αποτέλεσμα, που θα ξεπερνάει κάποιες φορές τους επαναλαμβανόμενους εορτασμούς με τα χορευτικά και φαγοπότια. «Ο κόσμος βλέπω ότι διψάει για τέτοιες εικόνες, του λείπει μια επαφή με τις ρίζες, ειδικότερα με την κρίση της πανδημίας, και αυτό προσπαθώ να προσφέρω. Γιατί το μήνυμα της Επανάστασης για την ελευθερία, είτε είναι εθνική είτε ατομική, πρέπει να είναι διαχρονικό και πάντα επίκαιρο». ■