Η Φ. είναι 29 ετών. Πριν από περίπου τρία χρόνια άρχισε να την προβληματίζει το γεγονός ότι δεν ένιωθε την επιθυμία για κάποια ερωτική σχέση, σε αντίθεση με άτομα από τον φιλικό και κοινωνικό περίγυρό της που συζητούσαν συχνά για την ερωτική ή σεξουαλική τους ζωή. «Στην αρχή πίστευα ότι δεν με ενδιέφεραν οι σχέσεις επειδή σπούδαζα, ότι ήθελα να επικεντρωθώ στις σπουδές μου, στη μελέτη μου, χωρίς μια σχέση να με αποσπά. Περνούσαν όμως τα χρόνια και συνέχιζα να μην αποζητώ τη σχέση, οπότε σκέφτηκα ότι κάτι άλλο συνέβαινε. Έψαξα στο Internet για εμπειρίες ανάλογες με τη δική μου και βρήκα αφηγήσεις άλλων ανθρώπων που ένιωθαν όπως εγώ. Τυχαία τότε συνάντησα τη λέξη “ασεξουαλικότητα”. Σκέφτηκα: “Α, αυτό είμαι”». Αρχικά ένιωσε μια ανακούφιση, σύντομα όμως άρχισε να αναρωτιέται τι θα έπρεπε να πει στον περίγυρό της. «Η μητέρα μου στην αρχή, επειδή δεν κατάλαβε καλά τι ήταν, προσπαθούσε να βρει κάποια αιτία, για παράδειγμα μήπως, επειδή εκείνη είχε ατυχήσει στον γάμο της, επηρεάστηκα. Όταν όμως της το εξήγησα με απλά λόγια, το κατάλαβε. Θυμάμαι ότι μου είπε: “Α, αυτό είναι; Εντάξει, κι εγώ περίπου έτσι ένιωθα, περίπου έτσι είμαι”. Τότε κατάλαβα ότι δεν είμαι μόνο εγώ. Οι πολύ στενοί μου φίλοι είπαν ότι με αποδέχονται όπως και αν είμαι και όπως και αν αισθάνομαι. Κάποιοι μου είπαν ότι δεν μπορώ να ξέρω, επειδή δεν το έχω δοκιμάσει, και να αφήσω το ενδεχόμενο ανοιχτό, να μη βάλω τον εαυτό μου σε αυτή την ταυτότητα».
Ο ωκεανός των ορισμών
Τι είναι όμως ασεξουαλικότητα, τι είναι ασεξουαλικός; Ως ασεξουαλικοί –ή αces, από την αγγλική λέξη «asexuals»– προσδιορίζονται οι άνθρωποι που έχουν λίγη έως καμία επιθυμία για σεξουαλική επαφή. «Υπάρχουν όμως διαφορετικές εμπειρίες ασεξουαλικότητας, διαφορετικοί τρόποι να είναι κανείς ασεξουαλικός», μου εξηγεί η δημοσιογράφος Άντζελα Τσεν, συγγραφέας του μπεστ σέλερ βιβλίου «Ace» (www.angelachen.org/ace.html), στο οποίο συγκέντρωσε ιστορίες ασεξουαλικών ανθρώπων και φώτισε διαφορετικές πλευρές της ασεξουαλικότητας. «Υπάρχουν άνθρωποι που δεν τους αρέσει το σεξ και είναι άγαμοι, κάποιοι που απωθούνται από το σεξ, αλλά και εκείνοι που είναι αδιάφοροι ως προς το σεξ, όμως δεν είναι άγαμοι, έρχονται σε σεξουαλική επαφή», διευκρινίζει. «Υπάρχει επίσης ο παράγοντας της ρομαντικής έλξης. Οι ασεξουαλικοί δεν νιώθουν σεξουαλική έλξη, αλλά κάποιοι από αυτούς νιώθουν ρομαντική έλξη, άρα μπορεί να είσαι ασεξουαλικός, αλλά ομορομαντικός ή ετερορομαντικός». Προσοχή όμως, πολλοί θεωρούν ότι το να είναι κανείς ασεξουαλικός σημαίνει ότι αηδιάζει με το σεξ. «Αυτό δεν είναι απαραίτητα έτσι», διευκρινίζει η Τσεν. «Μπορεί να τους αρέσει η σεξουαλική επαφή για συναισθηματικούς λόγους». Η ίδια είναι ασεξουαλική ετερορομαντική, βρίσκεται μάλιστα σε μακροχρόνια σχέση και έχει ερωτική επαφή με τον σύντροφό της. Επίσης, οι ασεξουαλικοί δεν απωθούνται από τη σωματική οικειότητα, κάποιοι μπορεί να την αποζητούν, χωρίς όμως αυτή να καταλήγει στην ερωτική πράξη. Η Φ. παραδέχεται ότι έχει νιώσει ερωτικά συναισθήματα, «αλλά δεν έμοιαζε καθόλου με τον έρωτα όπως απεικονίζεται στις ταινίες. Γενικά δεν βιώνω σεξουαλική έλξη, αλλά βιώνω ρομαντική έλξη προς το αντίθετο φύλο, οπότε είμαι στην κατηγορία “ετερορομαντική ασεξουαλική”».
«Δεν υπάρχει τεστ ασεξουαλικότητας»
Πώς όμως μπορεί κάποιος να καταλάβει αν όντως είναι ασεξουαλικός ή περνάει μια φάση μείωσης της σεξουαλικής επιθυμίας που σχετίζεται με οργανικά ή ψυχολογικά αίτια; Με μια πρόχειρη αναζήτηση στο Διαδίκτυο θα βρούμε δεκάδες τεστ ασεξουαλικότητας, η Τσεν όμως είναι κατηγορηματική: «Δεν υπάρχει τεστ, δεν υπάρχει ένας εύκολος, απλός τρόπος να ξέρει κανείς. Νομίζω ότι ο καθένας πρέπει να το αποφασίσει για τον εαυτό του, και ο πιο εύκολος τρόπος να το κάνει είναι να διαβάσει τις εμπειρίες άλλων ανθρώπων και να δει αν είναι κάποιες παρόμοιες με τη δική του. Καλύτερα να μη χαθεί μέσα σε ορισμούς της σεξουαλικότητας ή της ασεξουαλικότητας. Υπάρχουν πολλές παρανοήσεις. Όταν εξέδωσα το βιβλίο, με πλησίασαν πολλοί άνθρωποι και μου είπαν πως δεν πίστευαν ότι είναι ασεξουαλικοί, γιατί είναι παντρεμένοι και κάνουν σεξ, και νόμιζαν ότι η ασεξουαλικότητα σημαίνει να βρίσκει κανείς το σεξ απωθητικό».
Το διάστημα που η Φ. αναζητούσε πληροφορίες για την ασεξουαλικότητα και εμπειρίες αντίστοιχες με τη δική της, συνειδητοποίησε ότι σε όλο τον κόσμο υπήρχαν πολλές κοινότητες ασεξουαλικών. Η μεγαλύτερη πλατφόρμα αυτή τη στιγμή παγκοσμίως είναι το Asexual Visibility and Education Network (AVEN), το οποίο μετράει 120.000 μέλη. Στην Ελλάδα η Φ. αποφάσισε να ξεκινήσει με μια σελίδα στο Facebook. «Στην αρχή δεν προσδιόρισα ότι αφορούσε την Ελλάδα και την Κύπρο, δεν πίστευα ότι θα βρω άλλον Έλληνα ή Κύπριο ασεξουαλικό», ομολογεί. «Επικοινώνησαν όμως αρκετοί άνθρωποι μαζί μου, οι οποίοι θεωρούσαν ότι μπορεί να έχουν αυτόν τον προσανατολισμό και ζητούσαν την άποψή μου». Σήμερα η σελίδα Ace and Proud-Greek Aces έχει 126 ακολούθους και η ίδια έχει προσωπική επικοινωνία με κάποιους από αυτούς. Συμμετείχε επίσης στη φετινή, πρώτη Διεθνή Ημέρα Ασεξουαλικότητας, που διοργανώθηκε στις 6 Απριλίου από ακτιβιστικές ομάδες και συλλογικότητες από όλο τον κόσμο.
Ακτιβισμός και στίγμα
Η γνωστότερη ασεξουαλική ακτιβίστρια αυτή τη στιγμή στον πλανήτη είναι το 24χρονο μοντέλο Γιασμίν Μπενουά. «Συνειδητοποίησα ότι είμαι ασεξουαλική περίπου στην ηλικία των 9 ετών, όταν όλοι οι άλλοι άρχισαν να αντιλαμβάνονται ότι δεν είναι. Ήταν η εποχή που όλοι μιλούσαν για το σεξ, με όλες τις ορμόνες της εφηβείας να κυριαρχούν. Έμαθα τον όρο “ασεξουαλικότητα” στα 15 μου και έκτοτε ζω με αυτή την ταυτότητα», μου λέει. Η κακή σύνδεση αλλοιώνει τον ήχο στη βιντεοκλήση, η φωνή της όμως φτάνει στο ακουστικό μου από το Λονδίνο γεμάτη σιγουριά και αυτοπεποίθηση. Όταν άρχισε να μιλάει για τον προσανατολισμό της, όσοι την άκουγαν, λέει, «δεν με πίστευαν ή προσπαθούσαν να μου εξηγήσουν πώς αισθανόμουν και να μου πουν ότι δεν είναι αυτό που νόμιζα. Άλλοι θεωρούσαν ότι κάτι δεν πήγαινε καλά μ’ εμένα, ότι δεν ήξερα τι έλεγα, ότι ήμουν πολύ μικρή για να ξέρω». Αλλά η ίδια πάντα γνώριζε: «Είμαι ασεξουαλική και δεν νιώθω ούτε ρομαντική έλξη».
Για πολλούς ανθρώπους που έχουν ενδείξεις ότι είναι ασεξουαλικοί, όμως, η παραδοχή του προσανατολισμού τους παραμένει μια πρόκληση. «Υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που ταιριάζουν με αυτόν τον προσανατολισμό, αλλά δεν γνωρίζουν ότι είναι ασεξουαλικοί και συχνά νιώθουν ότι κάτι πάει στραβά με τον εαυτό τους. Γι’ αυτό και πηγαίνουν σε γιατρούς ή ψυχολόγους, που τους λένε να το διορθώσουν, να πάρουν ορμόνες, να δοκιμάσουν διάφορες θεραπείες για να κάνουν σεξ και να νιώσουν σεξουαλική έλξη», λέει η Τσεν. Επίσης, ο φόβος να μη στιγματιστούν οδηγεί πολλούς ασεξουαλικούς στο να αποφεύγουν να συνειδητοποιήσουν την ταυτότητά τους. «Ένιωθαν το στίγμα και δεν ήθελαν να το αντιμετωπίσουν, και αυτό δείχνει πόσο σημαντικό είναι να το συζητάμε», τονίζει η Άντζελα Τσεν. «Αν οι άνθρωποι δεν θέλουν να είναι κάτι επειδή αυτή η γνώση συχνά έρχεται με επίκριση και ντροπή, είναι σημαντικό πιστεύω να αντιμετωπίσουμε αυτές τις προκαταλήψεις, ώστε οι άνθρωποι να νιώθουν λιγότερη ντροπή. Έτσι, όλοι θα νιώθουν μεγαλύτερη ελευθερία να είναι αυτοί που θέλουν να είναι σεξουαλικά ή όχι σεξουαλικά. Δεν θα νιώθουν ότι για να είναι ευτυχείς και υγιείς πρέπει να είναι σεξουαλικοί με συγκεκριμένο τρόπο», προσθέτει.
Ακόμη, όμως, και όσοι έχουν φτάσει στη συνειδητοποίηση της ταυτότητάς τους διστάζουν να την αποκαλύψουν. «Οι περισσότεροι που έχω γνωρίσει θέλουν να μείνουν ανώνυμοι, όπως κι εγώ», παραδέχεται η Φ. «Η αλήθεια είναι ότι η ασεξουαλικότητα είναι κάτι τόσο άγνωστο ακόμα, που υπάρχει το άγχος ότι ο περίγυρος ή μια μικρή κλειστή κοινωνία δεν θα καταλάβει τι είναι και, όταν αρχίσει να διαδίδεται, δεν μπορεί κανείς να ξέρει τι θα λέγεται».
Τα συναισθήματα δεν φαίνεται να απέχουν πολύ από αυτά ανθρώπων άλλων σεξουαλικών προσανατολισμών που επί δεκαετίες συνοδεύονται από ετικέτες όπως «λάθος», «μη φυσιολογικός», «απορριπτέος». Η συμπεριφορά που αντιμετωπίζουν –αρκεί να δει κάποιος μερικά από τα σχόλια στη σελίδα Ace and Proud-Greek Aces– είναι καχύποπτη, χλευαστική, κάποιες φορές εχθρική. Η εμπειρία της Γιασμίν Μπενουά έχει δείξει ότι «υπάρχει φοβία γι’ αυτόν τον προσανατολισμό, όπως και προς τους γκέι, για παράδειγμα. Σε κάποιους ανθρώπους δεν αρέσει όταν οι άλλοι δεν είναι στρέιτ».
Ενοχές και ο λάθος δρόμος
«Υπάρχει στην κοινωνία η ισχυρή πεποίθηση ότι όλοι οι φυσιολογικοί, υγιείς άνθρωποι νιώθουν σεξουαλική έλξη», λέει η Άντζελα Τσεν. «Άνθρωποι μου έχουν πει ότι ένιωθαν καταρρακωμένοι, προβληματικοί. Μια κοπέλα μού εξομολογήθηκε ότι έκανε εξετάσεις αίματος, γιατί νόμιζε ότι ήταν άρρωστη. Άλλοι μου είπαν ότι είχαν προβλήματα με τις σχέσεις τους, επειδή ο σύντροφος ή η σύντροφός τους επέμενε ότι κάτι δεν πήγαινε καλά με αυτούς και θεωρούσε ότι ήταν υποχρεωμένοι να το διορθώσουν. Και στα μίντια το να μη νιώθει κανείς σεξουαλική έλξη απεικονίζεται σαν να είναι σεμνότυφος. Υπάρχουν πολύ αρνητικά στερεότυπα και οι άνθρωποι αυτού του προσανατολισμού νιώθουν ότι δεν μπορούν να μιλήσουν γι’ αυτό». Η ασεξουαλικότητα ως προσανατολισμός απορρίπτεται ή παραβλέπεται και για μια σειρά άλλους λόγους, επισημαίνει η Τσεν: «Ένας είναι ότι οι άνθρωποι τείνουν να πιστεύουν ότι η ασεξουαλικότητα είναι το αποτέλεσμα κάποιας κατάστασης, δεν δέχονται ότι μπορεί να είναι μέρος της φυσιολογικής ανθρώπινης ποικιλομορφίας. Νομίζουν ότι είναι ιατρικό θέμα, κάτι με τις ορμόνες, ή είναι ψυχολογική διαταραχή. Επίσης, οι περισσότεροι άνθρωποι είχαν αγωνίες και ανησυχίες για το σεξ και τις αντιμετώπισαν και τις έλυσαν, και είναι πολύ συνηθισμένο να λένε “κι εγώ είχα αγωνία γι’ αυτό και το έλυσα και τώρα μου αρέσει, άρα έτσι θα γίνει και για σένα”. Και είναι αλήθεια ότι η αγωνία και το άγχος κάποιες φορές δημιουργούν τέτοια προβλήματα, αλλά οι ασεξουαλικοί δεν είναι αυτό. Τέλος, επειδή το κίνημα είναι νέο και έχει αναπτυχθεί την εποχή του Internet, οι άνθρωποι είναι απορριπτικοί, λένε ότι είναι μια επινόηση, κάτι για τους νέους. Αυτό δεν είναι αλήθεια και ξέρω επιστήμονες που μελετούν την ασεξουαλικότητα στην Αναγέννηση».
«Η ασεξουαλικότητα είναι αποκλεισμένη από την κυρίαρχη σεξουαλική κουλτούρα», λέει χωρίς περιστροφές η Γιασμίν Μπενουά και είναι κατηγορηματική στο ότι χρειάζεται να αναπτυχθεί ένα δυναμικό κίνημα ενημέρωσης και αφύπνισης σχετικά με την ασεξουαλικότητα. Τη βεβαιότητα ότι είναι σημαντικό να συζητιέται το θέμα εκφράζει και η Τσεν: «Πολλοί ασεξουαλικοί έρχονται αντιμέτωποι με το ερώτημα γιατί αισθάνονται ότι χρειάζεται να μιλήσουν για τον προσανατολισμό τους, γιατί απλώς δεν σιωπούν. Η απάντηση είναι ότι η πίεση να νιώσουν σεξουαλική έλξη μπορεί να γίνει πολύ έντονη. Μιλώντας γι’ αυτή την πίεση, ελπίζουμε ότι μπορούμε να εργαστούμε για έναν κόσμο όπου υπάρχει μεγαλύτερη ποικιλία σεξουαλικής έκφρασης: αν θέλεις να κάνεις πολύ σεξ, είναι ΟΚ, όπως είναι ΟΚ και αν δεν θέλεις να κάνεις σεξ ή δεν νιώθεις σεξουαλική έλξη», λέει η Άντζελα Τσεν. «Γι’ αυτόν τον λόγο είναι σημαντικό να υπάρξει ένα κίνημα αφύπνισης, επειδή, άσχετα με το αν είσαι ασεξουαλικός ή όχι, θα επηρεαστείς από αυτή την ιδέα ότι οι φυσιολογικοί και υγιείς άνθρωποι είναι αυτοί που θέλουν να κάνουν σεξ. Ακόμη λοιπόν και κάποιος που δεν είναι ασεξουαλικός μπορεί να αναρωτηθεί αν έχει τη σωστή ποσότητα σεξουαλικής επιθυμίας, αν είναι υγιής ή άρρωστος ή τι λέει το μέγεθος της σεξουαλικής του επιθυμίας για τον ίδιο. Αν είσαι γυναίκα, μπορεί να αναρωτηθείς αν το γεγονός ότι δεν θέλεις να κάνεις ευκαιριακό σεξ σημαίνει ότι δεν είσαι φεμινίστρια ή αν πρέπει να κάνεις πολύ σεξ για να είσαι προοδευτική», σημειώνει η Άντζελα Τσεν.
«Μη νοιάζεστε για τους άλλους, ζήστε!»
Η Γιασμίν Μπενουά με το παράδειγμά της θέλει να εμπνεύσει και άλλους να μιλήσουν ελεύθερα για τον προσανατολισμό τους: «Δεν βοηθάει κανέναν να ζει τη ζωή του στα κρυφά. Πιστεύω ότι κανένας δεν θα έπρεπε να λέει ψέματα για τον σεξουαλικό του προσανατολισμό». Είναι δύσκολο παρ’ όλα αυτά, επισημαίνει η Άντζελα Τσεν: «Οι ασεξουαλικοί δεν ζουν σε έναν κόσμο όπου όλοι έχουμε την άδεια να είμαστε ο εαυτός μας. Ο κόσμος μάς λέει: “Πρέπει να αλλάξεις τον εαυτό σου κάπως, ώστε να είσαι υγιής, θα είσαι για πάντα μόνος, κανείς δεν θα θέλει να είναι μαζί σου, κάτι είναι λάθος μ’ εσένα”. Συμφωνώ ότι απλώς πρέπει να είσαι ο εαυτός σου, αλλά επίσης να συνειδητοποιήσεις ότι, αν μάχεσαι για να είσαι ο εαυτός σου, υπάρχει λόγος γι’ αυτό. Mπορεί να είναι δύσκολο να είσαι ο εαυτός σου, όχι γιατί κάτι πάει στραβά μ’ εσένα, αλλά εξαιτίας των μηνυμάτων που λαμβάνεις». Η Μπενουά δεν κάνει εκπτώσεις στο μήνυμά της: «Τους λέω ότι έχουμε μόνο μια ζωή σίγουρη, οπότε φροντίστε να κάνετε το καλύτερο για εσάς, δεχτείτε ποιοι είστε, μη νοιάζεστε για το τι λένε οι άλλοι και ζήστε!».