Όπως σε όλες τις μεγάλες θάλασσες, έτσι και στον ωκεανό που είναι το σύγχρονο Διαδίκτυο μπορεί κανείς να συναντήσει και… τέρατα. Πώς αλλιώς να χαρακτηρίσει κανείς ενήλικες 50-60 ετών οι οποίοι «ψαρεύουν» δωδεκάχρονα κορίτσια στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αδιαφορώντας για τα τραύματα που μπορεί να προκαλέσουν στον ψυχισμό τους; Σε κάποιες χώρες πάντως –μέχρι πρόσφατα ανάμεσά τους βρισκόταν και η Ελλάδα– το θέμα συζητιέται ελάχιστα, σαν να το ξορκίζουμε ως κάτι που δεν συμβαίνει σε δημόσια θέα και επομένως δεν αξίζει να ταράζει τον τακτοποιημένο μικρόκοσμό μας.
Στην Τσεχία, από την άλλη, δύο τολμηροί ντοκιμαντερίστες αποφάσισαν να πάνε κόντρα στην κουλτούρα της συνενοχής και των ταμπού και να γίνουν ντετέκτιβ-ακτιβιστές, προκειμένου να αποκαλύψουν την «Παγίδα στο Διαδίκτυο», όπως τιτλοφορείται το φιλμ, που είναι διαθέσιμο εδώ και μερικές ημέρες στην πλατφόρμα του Cinobo.
«Η ιστορία της ταινίας μας ξεκινά το φθινόπωρο του 2017, όταν ένας μεγάλος εγχώριος διαδικτυακός πάροχος μας ζήτησε να φτιάξουμε ένα σύντομο βίντεο 10 λεπτών γύρω από την κακοποίηση στο Internet. Εμείς δημιουργήσαμε ένα ψεύτικο προφίλ ενός δωδεκάχρονου κοριτσιού και αφήσαμε ένα μήνυμα: “Βαριέμαι…”. Μέσα στις επόμενες πέντε ώρες είχαν έρθει σε επαφή μαζί μας 86 διαφορετικά προφίλ ανδρών ηλικίας 26-68 ετών, η μεγάλη πλειονότητα των οποίων είχε καθαρά σεξουαλικές διαθέσεις. Ήταν φανερό πια πως το δεκάλεπτο φιλμ δεν θα ήταν αρκετό», μας λένε οι σκηνοθέτες του φιλμ, Μπαρμπόρα Χαλούποβα και Βιτ Κλουσάκ.
Οι δυο τους, μαζί με τους συνεργάτες τους, αποφάσισαν τελικά να οργανώσουν και να κινηματογραφήσουν ένα πρωτότυπο κοινωνικό πείραμα: τρεις νεαρές ηθοποιοί (ενήλικες) που δείχνουν μικρότερες από τα χρόνια τους επιλέχθηκαν για να υποδυθούν 12χρονα κορίτσια, φτιάχνοντας και τα σχετικά ψεύτικα προφίλ στις διάφορες ψηφιακές πλατφόρμες (Facebook, Instagram κ.ο.κ.). Η παραγωγή από την πλευρά της κατασκεύασε μέσα στο στούντιο, πειστικά και με κάθε λεπτομέρεια, το παιδικό δωμάτιο καθεμιάς, από όπου εκείνες ξεκίνησαν μέσω του υπολογιστή να βουτούν στη θάλασσα των διαδικτυακών επαφών με αγνώστους. Οι κανόνες της επικοινωνίας ήταν απλοί: δεν προκαλούμε, δεν ενθαρρύνουμε και ξεκαθαρίζουμε πως πρόκειται για 12χρονα κορίτσια. Δώδεκα ώρες την ημέρα επί δέκα ημέρες, οι κάμερες του ντοκιμαντέρ κατέγραφαν τα πάντα.
«Ήμασταν πολύ προσεκτικοί με τις κοπέλες. Τους εξηγήσαμε αναλυτικά τι έπρεπε να προσέξουν και πριν ξεκινήσουν τα γυρίσματα, κάναμε και δοκιμαστικές διαδικτυακές συνομιλίες στα γραφεία μας. Επιπλέον, καθ’ όλη τη διάρκεια του “πειράματος” ήταν παρόντες επιστήμονες, ψυχολόγοι και ειδικοί που μπορείτε να δείτε στο φιλμ, παρέχοντας σημαντική βοήθεια. Τα προβλήματα ξεκίνησαν όταν πήραν τους υπολογιστές στο σπίτι και συνέχισαν να επικοινωνούν με τους άνδρες για άλλους τρεις μήνες. Μία από αυτές είχε εφιάλτες, άκουγε τον ήχο του Skype και πεταγόταν στον ύπνο της. Όλες τους όμως δήλωσαν πως, αν όσα κάνουμε βοηθήσουν έστω και ένα παιδί, αξίζει τον κόπο».
Σοκ και οργή
Πράγματι, όσα περνούν μπροστά από την οθόνη στα 100 λεπτά του ντοκιμαντέρ είναι συχνά εφιαλτικά, άλλες φορές απλώς θλιβερά ή και απολύτως σουρεαλιστικά, ενώ το σοκ διαδέχεται η οργή, ακόμα και η συγκίνηση, όταν συνειδητοποιείς πως (ευτυχώς) μέσα στο σκοτάδι υπάρχουν και ελπιδοφόρες αχτίδες φωτός. «Ένα από τα πιο σοκαριστικά πράγματα ήταν τα αληθινά ραντεβού. Θέλαμε να δείξουμε ότι, εκτός από τη διαδικτυακή κακοποίηση, είναι πολλοί αυτοί που δεν θα διστάσουν να συναντήσουν μικρά κορίτσια με σκοπό το σεξ ή τον εκβιασμό. Πιο χαρακτηριστική περίπτωση είναι αυτή του ζευγαριού που έχει έρθει από μια μικρή πόλη έξω από την Πράγα, με σκοπό να πάρουν μαζί τους το παιδί για να το εκμεταλλευτούν σεξουαλικά».
Γιατί όμως διάλεξαν τον συγκεκριμένο τρόπο να προβάλουν το πρόβλημα; «Νιώσαμε πως προβάλλοντας ένα τέτοιο “πείραμα” στους θεατές με τρόπο πιο mainstream, εκείνοι θα μπορούσαν να συνδεθούν με τα συναισθήματα των πρωταγωνιστών και να αντιληφθούν από πρώτο χέρι τι συμβαίνει. Πιθανότατα, γι’ αυτό το φιλμ είχε μεγάλη επιτυχία· το είδαν ακόμα και άνθρωποι που συνήθως δεν παρακολουθούν ντοκιμαντέρ». Όντως, πριν ακόμα αποκτήσει διεθνή διανομή, την τσεχική ταινία είχαν δει σχεδόν 600 χιλιάδες θεατές στα σινεμά της ίδιας χώρας, ενώ στην τηλεοπτική προβολή της το νούμερο έφτασε τα 1,3 εκατομμύρια.
Σχολείο, γονείς και υποκρισία
«Το πρόβλημα ξεκινά προφανώς από την ενημέρωση και την εκπαίδευση. Ερευνώντας το θέμα, επικοινωνήσαμε με το Υπουργείο Παιδείας και μας πληροφόρησαν πως, ενώ το μάθημα της σεξουαλικής αγωγής είναι υποχρεωτικό ήδη από την πρωτοβάθμια εκπαίδευση, μόλις το 30% των σχολείων το διδάσκει κανονικά. Στην πραγματικότητα οι δάσκαλοι δεν γνωρίζουν πώς να το κάνουν ή αισθάνονται ντροπή να μιλήσουν γι’ αυτά τα ζητήματα στα παιδιά. Βέβαια είναι πρόβλημα και των γονέων, οι οποίοι επίσης διστάζουν, αμελούν ή δεν γνωρίζουν ώστε να μιλήσουν με τα παιδιά τους πάνω σε αυτά. Είναι φανερό πως ως κοινωνία οφείλουμε να συζητήσουμε περισσότερο και με λιγότερη υποκρισία», λένε οι Τσέχοι κινηματογραφιστές, οι οποίοι μέσα από τη διαδικασία δημιουργίας του φιλμ εξελίχθηκαν, με τρόπο αυθόρμητο, και σε ακτιβιστές γύρω από το θέμα της σεξουαλικής κακοποίησης μέσω Διαδικτύου. Σε μία μάλιστα από τις περιπτώσεις επισκέφθηκαν οι ίδιοι μπροστά στην κάμερα έναν από τους «κυνηγούς», φέρνοντάς τον προ των ευθυνών του. Επιπλέον η έρευνα και τα αποδεικτικά στοιχεία που συγκέντρωσαν έχουν ήδη χρησιμοποιηθεί από τις αρχές.
«Όταν ολοκληρώναμε την ταινία, μας έλειπαν κάποια χρήματα και αποφασίσαμε να ξεκινήσουμε εκστρατεία crowdfunding, κυκλοφορώντας παράλληλα ένα teaser τεσσάρων λεπτών προκειμένου να τραβήξουμε την προσοχή του κόσμου. Σχεδόν αμέσως επικοινώνησε μαζί μας η αστυνομία και από τότε συνεχίσαμε να συνεργαζόμαστε. Τελικά, 52 υποθέσεις άνοιξαν, ενώ σε τουλάχιστον έξι από αυτές βρέθηκαν ισχυρά στοιχεία που σχετίζονται με την παιδική πορνογραφία. Ένας από τους παραβάτες βρίσκεται ήδη στη φυλακή, εκτίνοντας ποινή δύο ετών».■