Μπροστά στον μαζικό χαμό που προκάλεσε τον περσινό Μάρτιο το «Unorthodox», η συγκλονιστική μίνι σειρά του Netflix για τον καταπιεστικό τρόπο ζωής των γυναικών της χασιδικής κοινότητας στη Νέα Υόρκη, ήταν αναμενόμενο πως οι τηλεοπτικές περιπέτειες της «Οικογένειας Στίσελ» στην ίδια πλατφόρμα δεν θα κέρδιζαν αμέσως την προσοχή που τους αναλογούσαν, κι ας είχαν ως κοινό παρονομαστή τη Σίρα Χάας, την πρωταγωνίστρια του «Unorthodox».
Συμπαραγωγή του ισραηλιτικού συνδρομητικού yes (2013-2016) και του Netflix (2020), η σειρά πραγματεύεται την καθημερινότητα μιας οικογένειας υπερορθόδοξων Εβραίων (Χαρεντίμ) στις συνοικίες της Ιερουσαλήμ και εξερευνά τη δυναμική των σχέσεών τους στο σπίτι, στο εκπαιδευτήριο («χέντερ» για τα παιδιά, «γιεσίβα» για τους μελετητές της Τορά), στη σύγχρονη Ιερουσαλήμ και στην αγορά εργασίας, μέσα από τα διλήμματα που αντιμετωπίζουν, τις διαμάχες που προκύπτουν και τη συνύπαρξή τους σε έναν κόσμο όπου δεν υπάρχει ίντερνετ και τηλεόραση.
Κεντρικά πρόσωπα στην οικογένεια Στίσελ είναι ο πατριάρχης Σούλεμ, ραββίνος και διευθυντής του γειτονικού χέντερ, ο γιος του, Ακίβα, ο οποίος ανακαλύπτει το ταλέντο του στη ζωγραφική και προκαλεί αντιδράσεις με τις γαμήλιες επιλογές του, η κόρη του, Γκίτι, η οποία μετά τη σκόπιμη φυγή του συζύγου της προσπαθεί να πάρει τη ζωή στα χέρια της και να αναθρέψει μόνη της τα τέσσερα παιδιά της, και η κόρη της, Ρουχάμι, που ερμηνεύει η Σίρα Χάας, ο χαρακτήρας της οποίας αποκτά πιο κεντρικό ρόλο στις δύο τελευταίες σεζόν.
Όταν η σειρά προβλήθηκε για πρώτη φορά το 2013, το ξεκίνημά της ήταν χλιαρό. «Πιο παλιά, η τηλεόραση του Ισραήλ αντιμετώπιζε κοροϊδευτικά τους υπερορθόδοξους Εβραίους και τον τρόπο ζωής τους. Το 2013 ήταν η πρώτη φορά που οι δημιουργοί μιας σειράς και οι ηθοποιοί άφησαν τις προκαταλήψεις τους και έδειξαν σεβασμό και συμπόνια στους Χαρεντίμ», εξηγεί στο «Κ» ο Γιτσχάκ Τέσλερ, δημοσιογράφος της εφημερίδας Yedioth Ahronoth.
Με τον καιρό, όλο και περισσότερα βλέμματα στρέφονταν στις ιστορίες της «Οικογένειας Στίσελ». Οι θεατές συναισθάνονταν το δράμα των τηλεοπτικών ηρώων, ανεξάρτητα από τα θρησκευτικά τους πιστεύω, τα προσωπικά τους βιώματα και τη γνώση τους πάνω στα γερμανοεβραϊκά γίντις. Οι «Στίσελ» έκαναν μια επανάσταση στην τηλεόραση, φέρνοντας ένα νέο τηλεοπτικό είδος, που παρουσιάζει τον κόσμο των Χαρεντίμ με αυθεντικό και βαθιά χειρουργικό τρόπο, χωρίς τεράστια μπάτζετ, σκηνές με υπερβολικό δράμα και σκωπτικά στερεότυπα. Και αυτά, χρόνια πριν από το «Unorthodox».
Αυτά τα στοιχεία τράβηξαν σιγά σιγά και την προσοχή των υπερορθόδοξων Εβραίων, που άρχισαν να βλέπουν τη σειρά φανατικά, οδηγώντας τη σε δεύτερη και τρίτη σεζόν. Βέβαια, επειδή στα σπίτια τους απαγορεύεται η τηλεόραση και η σύνδεση στο διαδίκτυο, όσοι είχαν κινητά και σύνδεση σε δεδομένα μοίραζαν τα επεισόδια σε γκρουπ στο WhatsApp ή στο Telegram, με τη μορφή συνδέσμων ή σπασμένων επεισοδίων σε διάφορα μέρη. Σύμφωνα με το ρεπορτάζ του Τέσλερ, μετά την προβολή έμπαιναν σε ομάδες στο Facebook με ψεύτικα προφίλ και αλλαγμένα ονόματα για να σχολιάσουν τις εξελίξεις της σειράς.
Την ίδια στιγμή, οι φαν της σειράς δημιουργούσαν ηλεκτρονικά αυτοκόλλητα στο WhatsApp με ατάκες, συνθέτοντας ένα μικρό καλτ. Μάλιστα, το κρατικό ραδιοτηλεοπτικό δίκτυο της χώρας ΚΑΝ λάνσαρε μια σειρά από podcasts με παρουσιαστές δύο μέλη της κοινότητας που σχολίαζαν τα παρελκόμενα της σειράς. «Η “Οικογένεια Στίσελ” ασχολείται με τα θέματα της κοινότητας των Χαρεντίμ με μεγάλη ευαισθησία, ενώ τοποθετεί και το χιούμορ με έναν πανέξυπνο τρόπο. Γι’ αυτό οι σειρές έχουν γίνει τόσο αγαπητές στο Ισραήλ – και όχι μόνο», πιστεύει ο Τέσλερ.
Έμφαση σε όσα μας ενώνουν
Παρά το γεγονός πως οι υπερορθόδοξοι είναι χωρισμένοι σε σέχτες, διαφέρουν ανάλογα με την προέλευσή τους, ακολουθούν τα κηρύγματα και τις συμβουλές διαφορετικών ραββίνων και μερικοί από αυτούς ενδεχομένως να έχουν προβοκατόρικες και κάπως σκοταδιστικές απόψεις, οι σεναριογράφοι σκόπιμα αποφεύγουν να εστιάσουν τη συζήτηση σε πολιτικά θέματα. Αντίθετα, επικεντρώνουν την προσοχή τους στις μικρές λεπτομέρειες της καθημερινότητάς τους, σε αυτά που αποτελούν τη ζωή, γεγονός που αιτιολογεί και το μικρό μπάτζετ στα εσωτερικά γυρίσματα σε σπίτια, μαγαζιά και γιεσίβοτ στις συνοικίες του Μέα Σεαρίμ και της Γκέουλα στην Ιερουσαλήμ. Στο φίλημα των φυλαχτών στις εισόδους των εβραϊκών σπιτιών (μεζούζοτ), στα μικρά γεύματά τους με σάντουιτς και τυρί, συνοδευόμενα από σόδα και σιρόπι ενός φρούτου, στις προσευχές που ψιθυρίζουν πριν από κάθε γεύμα, στις παροιμίες, στους ψαλμούς και στις αναγνώσεις της Τορά, στα πρώτα ραντεβού σε λόμπι ξενοδοχείων και στη φρασεολογία τους στα εβραϊκά και στα γίντις – φράσεις όπως το «Μπαρουχ’α’σεμ» (Δόξα τω Θεώ) και το «σκόιχ» (μπράβο).
Όσο περνούν τα επεισόδια, τα μικροπράγματα δίνουν τη σειρά τους στις σχέσεις μεταξύ των μελών της κοινωνίας, ενώ ταυτόχρονα μπαίνουν και τα θρησκευτικά, τα ηθικά και κοινωνικά διλήμματα. Οι ηθικές συμπεριφορές στις οικογενειακές σχέσεις, ο γάμος σε νεαρή ηλικία, τα προξενιά έναντι της αγάπης και του μουρμουριστικού «λόγου της γειτονιάς», η εργασία και η αυτοδυναμία των γυναικών όταν έχουν να διαχειριστούν ολομόναχες το βάρος της ανατροφής των παιδιών είναι θέματα που άγγιξε και το «Unorthodox», αν και το χάσμα των δύο σειρών οφείλεται στη διάρκειά τους και στα κατά τόπους ήθη και έθιμα.
Οι «Στίσελ» εξερευνούν και τη διαπαιδαγώγηση των παιδιών, τις σχέσεις με τους εκτός της κοινότητας, την ονοματοδοσία ενός μωρού, τις συμπεριφορές απέναντι στα κατοικίδια και τις απόψεις για τον σιωνισμό, μια και αρκετοί Χαρεντίμ έχουν μια πιο κριτική ή και ριζοσπαστική ματιά απέναντι στο κίνημα που διαμόρφωσε το σύγχρονο κράτος του Ισραήλ.
Οι αλλαγές βασικών συντελεστών και η εφεύρεση νέων ιστοριών οδήγησαν τη δεύτερη σεζόν σε επιτυχία. Το Netflix έσπευσε να αγοράσει τα δικαιώματα της σειράς και, τέσσερα χρόνια αργότερα, προχώρησε σε μία ακόμη σεζόν, που ήταν διαθέσιμη παγκοσμίως στις 25 Μαρτίου.
Παράλληλα, η πλατφόρμα σχεδιάζει και την αμερικανική μεταφορά της, η οποία λέγεται πως θα σκηνοθετηθεί από τον Κένεθ Λόνεργκαν («You can count on me», «Manchester by the Sea»).
Ωστόσο, αν κατάφερε κάτι αυτή η οικογένεια με το έντονο ενδιαφέρον σε τοπικό και παγκόσμιο επίπεδο, είναι να αποδείξει πως αυτά που μας ενώνουν είναι περισσότερα από αυτά που μας χωρίζουν. Αυτό φαίνεται και στα μέλη των συντελεστών. Από τους θεατρικούς ηθοποιούς της χώρας που αφήνουν τα γένια τους να μεγαλώσουν για τις ανάγκες της σειράς μέχρι τους Άραβες σεναριογράφους. Παρά το γεγονός πως οι ήρωες των «Στίσελ» στοχεύουν στη συμπόνια και στην κατανόηση των τηλεθεατών, στο τέλος της ημέρας οι ίδιοι οι υπερορθόδοξοι ήρωες αναγνωρίζουν τα κοινά που τους ενώνουν. Γιατί η οικογένεια είναι ο πυρήνας που κινητοποιεί τα πάντα στο σύμπαν των «Στίσελ». «Απλώς τυχαίνει η οικογένεια να είναι υπερορθόδοξη», επισημαίνει ο Τέσλερ. «Όταν ένα έργο τέχνης καταφέρνει να μεταδώσει τον φόβο, το άγχος, τη ζήλια, τον θυμό και την αγάπη που μας παρακινεί όλους, είναι αδύνατο να σταματήσεις να το βλέπεις».■