Κείμενο: PAULINA BJORK – KAPSALIS, Aπόδοση: Mυρτώ Κατσίγερα
Αν ρωτήσετε τον Τάκη Σαχπεκίδη πού ξεκινάει αυτή η ιστορία, θα πει ότι ήταν μια ωραία, ηλιόλουστη μέρα στο Βέστερβικ της Σουηδίας, όταν συνάντησε δύο ηλικιωμένες κυρίες για καφέ και τις άκουσε να συζητούν για μια λευκή γραμμή στον ουρανό: «Αυτό είναι από αεροπλάνο. Έχεις ταξιδέψει ποτέ με αεροπλάνο;». «Όχι, εσύ;». «Όχι, αυτό είναι το μεγαλύτερό μου όνειρο».
Όπως συμβαίνει με τις περισσότερες καλές ιστορίες, η αρχή της μπορεί να εντοπιστεί σε ένα φαινομενικά τυχαίο και –για κάποιον τρίτο– μη αξιομνημόνευτο γεγονός. Όλα ξεκίνησαν το 1974, με ένα αντίο που παραδόξως περιλάμβανε πολλά δάκρυα, ανάμεσα στον 24χρονο Τάκη και τη μητέρα του, όσο αυτός άφηνε πίσω το σπίτι του στη Θεσσαλονίκη για μια επίσκεψη στα ξαδέρφια του στη Σουηδία. Υποτίθεται ότι θα έλειπε μόνο για μερικές εβδομάδες, αλλά η μητέρα του προέβλεπε κάτι διαφορετικό: «Έτσι λες εσύ», είπε, «αλλά εγώ ξέρω…». Είχε δίκιο· δεν επέστρεψε ποτέ στο σπίτι. Αντίθετα, πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του δουλεύοντας ως διοργανωτής δραστηριοτήτων στους οίκους ευγηρίας του Βέστερβικ. Πολλά χρόνια αργότερα, όταν η αδυναμία του γήρατος εμπόδιζε τη μητέρα του από το να ζει μόνη της, μια πεταλούδα φτερούγισε άλλη μία φορά, και ο Τάκης πήρε τη γενναία απόφαση να τη βάλει σε ένα αεροπλάνο και να τη φέρει μαζί του στον Βορρά.
Στον Τάκη αρέσει να επισημαίνει δύο πράγματα που έμαθε από τη δουλειά του. Ένα: δεν σταματάς να ονειρεύεσαι απλώς επειδή μεγαλώνεις. Και δύο: πρέπει να ζεις τη ζωή, σε όλη τη διάρκειά της. Φέρνοντας τη μητέρα του σε μια άλλη χώρα, είδε τον ενθουσιασμό για μια νέα περιπέτεια να κάνει τα μάτια της να λάμπουν ξανά.
Πίσω σε εκείνη την ηλιόλουστη μέρα και τα λευκά ίχνη στον ουρανό. Όταν ο Τάκης άκουσε αυτό το ανεκπλήρωτο όνειρο του αεροπορικού ταξιδιού, ήξερε ότι μπορούσε να γίνει πραγματικότητα και σκέφτηκε: «Μπορώ να τους δώσω για μία τελευταία φορά την εμπειρία των διακοπών».
Το 2011 ταξίδεψε με το αεροπλάνο στη Θεσσαλονίκη μαζί με 35 φιλοξενούμενους και μέλη του προσωπικού του γηροκομείου, και ξεκίνησε μια νέα περιπέτεια – μια περιπέτεια που αποδείχτηκε ότι ωφέλησε τόσο τους ηλικιωμένους όσο και τον ίδιο, και τελικά και το κοινό της δημόσιας τηλεόρασης.
Η τρελή ιδέα που κάνει καλό
Έτσι, χωρίς να το περιμένει κανείς, αυτό που ξεκίνησε σαν μια ελαφρώς τρελή ιδέα για να κάνει πραγματικότητα το όνειρο μιας ομάδας ανθρώπων που ήθελαν να πάνε για μια τελευταία φορά διακοπές κατέληξε να είναι ευεργετικό για την υγεία των ταξιδιωτών, οι οποίοι φάνηκαν να βελτιώνονται – σωματικά και ψυχικά. Παρότι για κάποιον ιατρικό ερευνητή όλο αυτό αποτελούσε μια ιδιαίτερη περίπτωση, για τον Τάκη και τους συναδέλφους του εκείνο τον καιρό σήμαινε μόνο ένα πράγμα: ότι θα το έκαναν ξανά. Τις περισσότερες χρονιές από τότε, οι ηλικιωμένοι κάτοικοι της παραθαλάσσιας πόλης ξυπνούσαν πριν από την ανατολή του ήλιου, φορτώνονταν σε ένα λεωφορείο, έπειτα σε ένα αεροπλάνο και μετά σε ένα ακόμα λεωφορείο, για να φτάσουν στο μικρό οικογενειακό Rigakis Hotel στο Πευκοχώρι, στη χερσόνησο Κασσάνδρα της Χαλκιδικής, λίγο παραπάνω από μιάμιση ώρα μακριά από εκεί όπου μεγάλωσε ο Τάκης.
«Νιώθω πιο δυνατή, λες και είμαι πάλι νέα»
Το 2014, ένα κινηματογραφικό συνεργείο συνόδευσε δεκαοχτώ ηλικιωμένους και τους φροντιστές τους, και κατέγραψε το ταξίδι τους για το διεθνώς πλέον αναγνωρισμένο σουηδικό ντοκιμαντέρ με τίτλο «Το ταξίδι στην Ελλάδα», της Eva Löfroth και του Ulric Bellman. Προκαλώντας γέλια αλλά και μερικά δάκρυα, δείχνει τους συνταξιούχους να ξεκινούν αγχωμένοι και να καταλήγουν ενθουσιασμένοι, όσο κολυμπούν στη θάλασσα, όσο πηγαίνουν μια εκδρομή με βάρκα, όσο χορεύουν ακούγοντας ελληνική μουσική και σχηματίζουν σχεδόν οικογενειακούς δεσμούς μεταξύ τους. «Νιώθω πιο δυνατή, λες και είμαι πάλι νέα», λέει η Μπάρμπρο, που αρχικά αρνήθηκε να συμμετάσχει στο ταξίδι, πιστεύοντας ότι μπορεί να μην προλάβαινε καν να δηλώσει συμμετοχή πριν πεθάνει. Υπάρχουν πολλές τέτοιες μαρτυρίες. Μετά το ταξίδι, ακόμα και αυτοί με σοβαρή άνοια θυμούνται ότι έχουν πάει κάπου, ότι έκαναν κάτι διασκεδαστικό, και τους κάνει εμφανώς καλύτερα. Το ντοκιμαντέρ οδήγησε στο να βραβευτεί ο Τάκης με βραβείο Swedish Hero, σε μια επίσημη τελετή που μεταδίδεται τηλεοπτικά και παρουσιάζεται από την εφημερίδα Aftonbladet.
Οι αναμνήσεις του Τάκη από τα ταξίδια εμπνέουν και συγκινούν, και είναι αμέτρητες. Ένα παράδειγμα είναι η ιστορία του Σβεν, που για όλη του τη ζωή φοβόταν το νερό μετά από έναν παρ’ ολίγον πνιγμό όταν ήταν παιδί, αλλά ξεπέρασε τον φόβο του βλέποντας τους άλλους να πλατσουρίζουν στα ρηχά: «Στο τελευταίο βράδυ του ταξιδιού, ο Σβεν καθόταν μόνος του σε μια καρέκλα, με τα μάτια του καρφωμένα στον ορίζοντα. Όταν πήγα κοντά του για να τον ρωτήσω πώς ήταν, μου είπε: “Είμαι καλά, αλλά εύχομαι να μη χρειαζόταν να φύγουμε. Πόσο καταπληκτικό θα ήταν να μπορούσαμε να πάμε ξανά για κολύμπι”. Οπότε, πήγαμε. Τον βοήθησα να κατέβει στην παραλία και κάναμε μια νυχτερινή βουτιά, και σύντομα ήρθαν και οι υπόλοιποι μαζί μας…».
Παρότι οι Σουηδοί, σε γενικές γραμμές, ταξιδεύουν συνήθως μία φορά τον χρόνο, πολλοί από τους φιλοξενούμενους των γηροκομείων με τους οποίους έχει ταξιδέψει ο Τάκης δεν είχαν ταξιδέψει ποτέ στο εξωτερικό. «Χρειάζεται πολλή προσπάθεια για να πειστούν αρκετοί από αυτούς», λέει, «αλλά άπαξ και ταξιδέψουν, εγγράφονται ξανά και ξανά στη λίστα για τα ταξίδια. Προσπαθούμε, όμως, να παίρνουμε διαφορετικούς ανθρώπους κάθε χρόνο, εφόσον δεν μπορούμε να τους πάρουμε όλους».
Και μετά ήρθε ο κορωνοϊός. Έχουν περάσει δύο χρόνια από τότε που ο Τάκης διοργάνωσε ένα ταξίδι. Τότε, στην αρχή του 2020, είχε ήδη αποσυρθεί, και μπορεί να φαίνεται ότι έχουν αλλάξει πολλά, με μια βίαιη πανδημία να καθιστά αδύνατα τα ταξίδια –ειδικά για τους ηλικιωμένους– για περισσότερο από έναν χρόνο, και με τα σουηδικά γηροκομεία να πλήττονται σοβαρά από το πρώτο της κύμα. Όμως, στον απόηχο του κορωνοϊού, οι μετακινήσεις προβλέπονται να είναι πιο ασφαλείς απ’ ό,τι πριν, με τις αεροπορικές εταιρείες και τα ξενοδοχεία να προσαρμόζονται στα νέα υγειονομικά πρωτόκολλα. Επίσης, ευτυχώς, άρχισαν να επικοινωνούν κι άλλοι σουηδικοί δήμοι με τον Τάκη, διότι θέλουν να διοργανώσουν παρόμοια ταξίδια και ζητούν τις συμβουλές του.
Το 2019, ο δήμος του Χάλμσταντ, στην απέναντι όχθη της Σουηδίας, διέθεσε περίπου μισό εκατομμύριο ευρώ (πέντε εκατομμύρια σουηδικές κορώνες) για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ηλικιωμένων της πόλης, και επτά κυρίες στα 80 και 90 τους από το γηροκομείο του Χάρπλινγκε ταξίδεψαν με οκτώ μέλη του προσωπικού στη Ρόδο, όπου πέρασαν μία εβδομάδα κολυμπώντας στη θάλασσα, δοκιμάζοντας τοπικά φαγητά και κάνοντας ηλιοθεραπεία.
«Δεν μπορώ να το περιγράψω με λέξεις. Συγκινούμαι κάθε φορά που σκέφτομαι πόσο ευτυχισμένες ήταν», μου έγραψε σε ένα email η Χάιντι Νίλσον, concept manager του γηροκομείου και διοργανώτρια του ταξιδιού, μερικές εβδομάδες μετά την επιστροφή τους. Έχοντας ονειρευτεί αυτό το ταξίδι των ηλικιωμένων για χρόνια και έχοντας μιλήσει στον Τάκη, χάρηκε πολύ όταν είδε το ίδιο αποτέλεσμα με τους συναδέλφους της από το Βέστερβικ: το ταξίδι βοήθησε στην αποκατάσταση της υγείας των ηλικιωμένων.
Μια νέα ζωντάνια
«Μέρα με τη μέρα, οι κυρίες γίνονταν πιο δραστήριες και ευκίνητες, και η διαφορά είναι αισθητή ακόμα και μετά την επιστροφή τους – έχουν νέα ζωντάνια», εξηγεί. «Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού, μία από αυτές βούτηξε για πρώτη φορά μετά από είκοσι χρόνια, και τώρα βουτάει και στην εσωτερική πισίνα του γηροκομείου. Την προηγούμενη εβδομάδα πήδηξε από το τραμπολίνο!»
«Χάρηκα πολύ όταν άκουσα ότι οι διακοπές του Χάρπλινγκε ήταν επιτυχείς», μου είπε ο Τάκης αργότερα. «Είναι μια ανεκτίμητη εμπειρία για όλους, που σημαίνει ότι αξίζει το κόστος για τους δήμους. Ας ελπίσουμε ότι θα ακολουθήσουν περισσότερες κοινότητες». Η Χάιντι Νίλσον συμφωνεί και φάνηκε ενθουσιασμένη με την προοπτική ενός ακόμα ταξιδιού το 2020. Τότε, φυσικά, όλα σταμάτησαν λόγω της πανδημίας.
Οπότε, τι είναι αυτό που κάνει τους ηλικιωμένους να νιώθουν νεότεροι όταν περνούν κάποιο χρόνο στην Ελλάδα; Από τη μία, ίσως το να ταξιδέψει κανείς σε οποιονδήποτε προορισμό να είναι ευεργετικό, αλλά υπάρχουν ξεκάθαρα πλεονεκτήματα στην Ελλάδα. Το κλίμα, φυσικά, είναι πολύ ελκυστικό, με υψηλές θερμοκρασίες που ανακουφίζουν τον πόνο των ασθενών με αρθρίτιδα, ενώ ελκυστικές είναι και οι μεγάλες ενδιάμεσες σεζόν με σχετικά αξιόπιστο καιρό. Στο τέλος του καλοκαιριού και στην αρχή του φθινοπώρου, η θάλασσα είναι ζεστή και ιδανική για άσκηση στο νερό.
Υπάρχουν και άλλα πράγματα. Η Ικαρία, γνωστή ως το νησί της μακροζωίας και μία από τις Γαλάζιες Ζώνες στο βιβλίο του Νταν Μπιούτνερ για τον τρόπο ζωής των ανθρώπων που ζουν μέχρι τα 100 ή τα ξεπερνούν, αναφέρεται πολύ συχνά ως η απόδειξη των οφελών για την υγεία που συνοδεύουν την ελληνική κουζίνα και το ελληνικό κλίμα.
Εν τω μεταξύ, οι οίκοι ευγηρίας που απευθύνονται σε ξένους συνταξιούχους κατατάσσουν τις δραστηριότητες όπως τα μαθήματα παραδοσιακών χορών και τη θάλασσα σε κοντινή απόσταση ως μέσα ψυχαγωγίας. Κάνοντας μια μη επιστημονική παρατήρηση, θα μπορούσε κανείς να προσθέσει ότι οι Έλληνες ηλικιωμένοι δίνουν την εντύπωση ότι είναι ασυνήθιστα δραστήριοι· συχνά, τους βλέπουμε να διασκεδάζουν στα καφενεία και να κάνουν δουλειές τις οποίες φαίνονται πολύ μεγάλοι για να κάνουν.
Προορισμός ευτυχίας
Στην πραγματικότητα, παρότι το να πηγαίνεις για τελευταία φορά διακοπές κοντά στη θάλασσα ηλικιωμένους που διαφορετικά θα ήταν περιορισμένοι στο σπίτι μπορεί να είναι μια ασυνήθιστη ιδέα, πολλοί ταξιδιωτικοί πράκτορες οργανώνουν εκδρομές σχεδιασμένες για ηλικιωμένους που μπορούν να μετακινηθούν, και η Ελλάδα είναι εδώ και καιρό μια δημοφιλής επιλογή ανάμεσα στους ξένους συνταξιούχους, οι οποίοι βρίσκουν ότι ο τρόπος ζωής στα νησιά και στα χωριά φέρνει ευτυχία και μειώνει το άγχος. Σε μια επιτυχή εκστρατεία με σκοπό να προσελκύσει συνταξιούχους, ειδικά από τη Σκανδιναβία, η Ελλάδα εισήγαγε νέα φορολογία με ενιαίο συντελεστή 7% για τα πρώτα δέκα χρόνια επί των συντάξεων εκείνων που επιλέγουν να γίνουν μόνιμοι κάτοικοι της χώρας.
Σε κάποια μέρη, οι ντόπιοι έχουν αναλάβει να καταστήσουν μόνοι τους προσβάσιμα τα αξιοθέατά τους, με την ελπίδα να προσελκύσουν ομάδες ηλικιωμένων και ατόμων με αναπηρία. «Υπάρχει κέρδος στο να γίνουμε ένας προσβάσιμος προορισμός», μου είχε πει κάποτε ο Ανδρέας Σκούπουρας, αντιδήμαρχος Πρόνοιας και Κοινωνικής Πολιτικής του Δήμου Κεντρικής Κέρκυρας και Διαποντίων Νήσων, όταν έκανα έρευνα για ένα άρθρο σχετικά με μια πιθανή επίσκεψη στην Ελλάδα από κάποιον που χρησιμοποιεί αναπηρικό αμαξίδιο. Στο νησί του, πάνω από είκοσι παραλίες είναι εξοπλισμένες με αναπηρικά αμαξίδια που επιπλέουν, ράμπες ή συστήματα Seatrac, και στην Παλιά Πόλη, που είναι Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO, υπάρχουν χρήσιμοι χάρτες με διαδρομές φιλικές προς τους ανθρώπους με αναπηρία. Στους περισσότερους τουριστικούς προορισμούς, συμπεριλαμβανομένης της Αθήνας, της Κρήτης και της Ρόδου, υπάρχουν διασκορπισμένα μεγάλα θέρετρα με τον κατάλληλο εξοπλισμό προκειμένου να εξυπηρετούν τους ανθρώπους με κινητικές αναπηρίες.
Το στοίχημα της προσβασιμότητας
Το γηροκομείο του Χάρπλιγνκε διάλεξε ένα από αυτά, το Pegasus Deluxe Beach Hotel στη Ρόδο, που περιλαμβάνει δωμάτια φιλικά προς τους ανθρώπους με αναπηρία και ράμπες σε όλες τις εγκαταστάσεις, και σε όλη τη διαδρομή μέχρι και μέσα στη θάλασσα. Τα γηροκομεία του Βέστερβικ έμειναν πιστά στο Rigakis Hotel στη Χαλκιδική, όπου οι ιδιοκτήτες τούς υποδέχονται με χαρά κάθε χρόνο. Παρότι δεν είναι προσβάσιμο με αναπηρικό αμαξίδιο, ο Τάκης εξηγεί ότι, αν ταξιδέψεις με αρκετούς πόρους και αρκετό ανθρώπινο δυναμικό, ένα μικρό και ήρεμο ξενοδοχείο είναι ιδανικό. Οι επισκέπτες αγαπούν τις παραλίες της Χαλκιδικής και απολαμβάνουν εκείνες τις φορές που τυχαίνει να δουν δελφίνια.
Αν ρωτήσετε τον Τάκη Σαχπεκίδη πού τελειώνει αυτή η ιστορία, δεν θα σας δώσει κάποια απάντηση. Πολλοί από τους ανθρώπους με τους οποίους συνταξίδεψε στην Ελλάδα έχουν τώρα φύγει, αλλά το προσωπικό και οι συγγενείς που τους συνόδευσαν καθησυχάζονται από τις αναμνήσεις που έχουν από τους ανθρώπους τους να παίζουν με αδέσποτα γατάκια, να κλείνουν τα μάτια τους στραμμένοι προς τον ήλιο και να γελούν στη θάλασσα.
«Μερικές στιγμές είναι τόσο όμορφες, που είναι δύσκολο να μην κλάψεις – ακόμα και για εμένα», λέει ο Τάκης, πριν μου διηγηθεί μια τελευταία ιστορία για τον Χόκαν, έναν καρκινοπαθή που όλοι νόμιζαν ότι δεν θα ζούσε μέχρι το τέλος της εβδομάδας. Την πρώτη μέρα, ο Χόκαν καθόταν ακίνητος, ξαπλωμένος στην ξαπλώστρα του. Την τελευταία μέρα, χόρευε, ήταν χαρούμενος και πρότεινε μια μονοήμερη εκδρομή στην Αθήνα. Έζησε για ακόμα τρεις εβδομάδες αφότου επέστρεψαν στη Σουηδία. Η οικογένειά του απέδωσε αυτή την τελευταία αναλαμπή στο τελευταίο ταξίδι του στην Ελλάδα.