Ο ενθουσιασμός που γεννά η σπάνια εμπειρία. Έτσι θα περιέγραφα τη συγκίνηση που ένιωσα πεζοπορώντας πριν από κάποια χρόνια σε απαιτητικά μονοπάτια της Ηπείρου, όταν βρέθηκα εντός πυκνού, σχεδόν αδιαπέραστου, μυρτώνα. Κι αυτό επειδή είναι γνωστό πως τα μυρωδάτα άλση της αυτοφυούς στη χώρα μας μυρτιάς (Myrtus communis) συρρικνώθηκαν πολύ στη σύγχρονη εποχή. Δεν πλέκονται πια, βλέπετε, δοξαστικά στεφάνια με τα κλαδιά της, ούτε κανείς μοιράζεται το πάθος των αρχαίων για τα μύρτα, τους μαύρους, στυφούτσικους και αρωματικούς καρπούς της.
Στην Αθήνα της Χρυσής Εποχής, αντιθέτως, ήταν τόσο διαδεδομένη η χρήση των στεφάνων μυρτιάς, ώστε στην Αγορά της υπήρχε ξεχωριστό διαμέρισμα όπου ασκούσαν την τέχνη τους οι καλύτεροι τεχνίτες του είδους. Τα θριαμβικά αυτά στεφάνια λάμπρυναν τους γάμους και τις λατρευτικές εκδηλώσεις των Ελλήνων, ενώ υπηρετούσαν επίσης τον θεσμό των Συμποσίων, γιατί, όταν φοριούνται στην κεφαλή, έτσι τουλάχιστον πίστευαν τότε, αποδιώχνουν τα δυσάρεστα επακόλουθα της κατά κανόνα άγριας οινοποσίας.
Η χάρη της μυρτιάς αποτυπώθηκε σε πλήθος αρχαίων νομισμάτων και αγγείων, αλλά και στο περίφημο χρυσό στεφάνι που βρέθηκε στον προθάλαμο του βασιλικού τάφου της Βεργίνας. Μία μόνο φυτολογική λεπτομέρεια δεν μπόρεσε να μιμηθεί ο Μακεδόνας χρυσοχόος: τα μικρά σημάδια που διακρίνουμε σε κάθε φύλλο μυρτιάς όταν το κρατάμε στο φως. Για τους προγόνους μας, αυτά είναι οι πληγές που η Φαίδρα προκάλεσε με τη φουρκέτα των μαλλιών της στη Μυρτιά, λίγο προτού κρεμαστεί από τα κλαδιά της, απελπισμένη που η Αφροδίτη δεν ευλόγησε τον ένοχο έρωτά της για τον Ιππόλυτο, γιο του συζύγου της Θησέα. Τα βαριά τούτα μπερδέματα του χθες διευθετεί ευτυχώς η φυτολογία: στην πραγματικότητα πρόκειται για πολυάριθμους πάνω στα φύλλα αδένες, οι οποίοι περιέχουν μυρτέλαιο, το οποίο αξιοποιούν η αρωματοθεραπεία και η κοσμητολογία, κυρίως για τις στυπτικές και αντισηπτικές ιδιότητές του. Επιβεβαιώνοντας έτσι, σε κάποιον βαθμό τουλάχιστον, τη φήμη των «θαυματουργών» καθαριστικών λοσιόν για το πρόσωπο που παρασκεύαζαν οι μυροποιοί του Μεσαίωνα, αποστάζοντας φύλλα και άνθη μυρτιάς.
Χρήση των μύρτων ως αρτύματος γίνεται πια μόνο στη μαγειρική ορισμένων αραβικών χωρών, ενώ στην Κορσική και στη Σαρδηνία παρασκευάζουν ακόμα με αυτά το ξακουστό λικέρ «mirto» με τη χωνευτική επίδραση. Έχω ακούσει και για σπουδαίες σπιτικές μαρμελάδες που φτιάχνονται από μύρτα σε κάποια ορεινά χωριά μας, αλλά, παρότι το έψαξα αρκετά, δεν κατόρθωσα μέχρι τώρα να το επαληθεύσω.
Μεσογειακό κόσμημα
→Η μυρτιά είναι πολύκλαδος αειθαλής θάμνος ή μικρό δεντράκι με σχήμα σφαιρικό και στη φύση απαντάται από παραθαλάσσιες περιοχές μέχρι υψόμετρο 800 μ. Σε ύψος μπορεί να φτάσει μέχρι τα πέντε μέτρα, η ανάπτυξή της είναι όμως σχετικώς αργή, μην περιμένετε να τη δείτε να σας ξεπερνάει στο ανάστημα σε λιγότερο από μία πενταετία. Ολόκληρο το καλοκαίρι γεμίζει από μικρά, λευκά και αρωματικά άνθη, ενώ οι καρποί της, που ωριμάζουν το φθινόπωρο, παραμένουν για πολλούς μήνες πάνω στα κλαδιά της.
→Προτιμά θέσεις ηλιόλουστες και απάνεμες. Προσαρμόζεται εύκολα σε όλα τα εδάφη και αντέχει πολύ στην ξηρασία και στην αλατότητα, στην ατμοσφαιρική ρύπανση, στις χαμηλές (έως -10οC) και υψηλές θερμοκρασίες. Τα παραπάνω ισχύουν σε περίπτωση που ριζώσει στο χώμα, γιατί, όταν καλλιεργείται σε γλάστρα, είναι πιο ευαίσθητη στο ψύχος, ενώ επίσης χρειάζεται τακτικό πότισμα τους ζεστούς μήνες του χρόνου. Την κλαδεύουμε κάθε χειμώνα για να διατηρήσουμε το θελκτικό σχήμα της. Φυτεύεται μόνη της ως μεσογειακό κόσμημα του κήπου, προσφέρεται όμως και για τη δημιουργία πυκνού φράχτη. Διαθέτει, τέλος, ένα μεγάλο πλεονέκτημα: είναι σχεδόν απρόσβλητη στις επιθέσεις από έντομα, μύκητες και βακτήρια.