Ας παραδεχθούμε κάτι για το οποίο ελάχιστοι μιλούσαν: η κάτω πλευρά της πλατείας Συντάγματος ήταν μια ντροπή για πρωτεύουσα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και για πόλη που έχει διοργανώσει πρόσφατα Ολυμπιακούς Αγώνες. Υπήρχε κάτι το ακατανόητο στην κοινή αποδοχή αυτής της εξόφθαλμης ανορθογραφίας. Το Σύνταγμα, με όλα τα προβλήματα και τις δικές του «μαύρες τρύπες», είναι η επίσημη πλατεία της πόλης· το χρωστάει στην εγγύτητα με το κτίριο της Βουλής, στα μεγάλα ξενοδοχεία που φιλοξενεί, στη συγκοινωνιακή του υπεραξία. Παρ’ όλα αυτά, η πλέον πολυσύχναστη πλευρά του είχε αφεθεί στη μοίρα της, σαν κανείς να μην ενδιαφέρεται πραγματικά: τα πεζοδρόμια έζεχναν, τα περίπτερα, τα τραπεζοκαθίσματα και το χάος με τα διπλοπαρκαρισμένα ταξί επέτειναν την αίσθηση στριμώγματος και αναρχίας· ήθελες να φύγεις από κει το συντομότερο δυνατό.
Αυτό επιχειρεί να αλλάξει μέσα στους επόμενους έξι μήνες ο Δήμος Αθηναίων, ανασύροντας μια λησμονημένη από τους περισσότερους μελέτη που είχε εκπονηθεί για να εφαρμοστεί με την ευκαιρία των Ολυμπιακών Αγώνων, αλλά τελικά υλοποιήθηκε μόνο κατά ένα μέρος· το μέρος που αφορά την κεντρική επιφάνεια της πλατείας και τις πλευρικές οδεύσεις. Η κάτω πλευρά αφέθηκε για μετά το 2004 και φτάσαμε αισίως στις 7 Αυγούστου του 2021 για να ξεκινήσουν οι εργασίες και να οριοθετηθεί το εργοτάξιο ανάμεσα στην κορυφή της Καραγεώργη Σερβίας και την οδό Φιλελλήνων. Σε μια σπάνια στιγμή αξιοπιστίας και συνέχειας του κράτους, η ελληνική Πολιτεία έδειξε σεβασμό στα πεπραγμένα του, αξιοποιώντας τη μελέτη των αρχιτεκτόνων Δημήτρη Μανίκα, Ντόρας Παπαδημητρίου και Λεωνίδα Γεωργιάδη. Οι δύο πρώτοι, ο κ. Δημήτρης Μανίκας, με την ιδιότητα του συμβούλου, και η κ. Ντόρα Παπαδημητρίου, με την ιδιότητα της υπεύθυνης της μελέτης, συνεργάστηκαν εντατικά τους τελευταίους μήνες με τις τεχνικές υπηρεσίες του δήμου για να επικαιροποιήσουν το αρχικό σχέδιο. Αν και οι βασικές ιδέες παρέμειναν ίδιες, με πιο καθοριστικές τη μείωση των λωρίδων κυκλοφορίας από 6 σε 4 (πρόταση που μεταφυτεύτηκε αυτούσια στην πειραματική φάση του «Μεγάλου Περιπάτου» και «δούλεψε» χωρίς ιδιαίτερα προβλήματα) και την ως εκ τούτου αύξηση κατά 1.000 τετραγωνικά μέτρα του δημόσιου χώρου (πεζοδρομίων), που αναβαθμίζεται δραστικά τόσο από λειτουργική όσο και από αισθητική άποψη. Για να έχετε μια πιο πλήρη εικόνα, στο τμήμα μεταξύ Καραγεώργη Σερβίας και Ερμού το μέσο πλάτος επέκτασης του πεζοδρομίου θα ανέρχεται σε 7,80 μέτρα, ενώ στο τμήμα μεταξύ Ερμού και Μητροπόλεως το μέσο πλάτος επέκτασης θα φτάσει τα 5,20 μέτρα. Η νέα συγκοινωνιακή πραγματικότητα στην κάτω πλευρά της πλατείας φαίνεται ότι θα μας απαλλάξει οριστικά (;) από το μπάχαλο, με τα ταξί να συνωστίζονται αντικανονικά δίπλα στις στάσεις λεωφορείων και τρόλεϊ· εκτός από τις τρεις λωρίδες κυκλοφορίας για τα ΙΧ, προβλέπονται μία και δύο αντίστοιχα λεωφορειολωρίδες στο τμήμα μεταξύ Καραγεώργη Σερβίας και Ερμού και στο τμήμα Ερμού έως Μητροπόλεως αντίστοιχα.
Τι αλλάζει
Σε σχέση με την αρχική μελέτη, που είχε κερδίσει το πρώτο βραβείο πανευρωπαϊκού αρχιτεκτονικού διαγωνισμού προσχεδίων της ΕΑΧΑ ΑΕ, τροποποιήθηκαν μόνο στοιχεία που σχετίζονται με τον εξοπλισμό της πλατείας (καθιστικά, φωτισμός, περίπτερα), διαβεβαιώνει από τη μόνιμη κατοικία του στη Βιέννη ο καθηγητής Δημήτρης Μανίκας. Όπως μου εξηγεί η συνάδελφός του και υπεύθυνη της μελέτης Ντόρα Παπαδημητρίου, θα πραγματοποιηθεί νέα δαπεδόστρωση από πλάκες μαρμάρου στο σύνολο της κάτω πλατείας, ενώ στην έξοδο της Ερμού η διάστρωση θα γίνει με κυβόλιθους, ώστε να ενοποιείται αισθητικά η Ερμού με το Σύνταγμα. Παράλληλα, γκρι πλάκες μαρμάρου θα προσδώσουν ρυθμό στο δάπεδο. Δύο διαμήκεις πέργκολες θα οργανώνουν τον χώρο και θα παρέχουν επιπλέον σκίαση. Κρίσιμη φαίνεται ότι θα είναι η επιλογή των 28 νέων δέντρων που θα φυτευτούν σε διπλές δεντροστοιχίες παράλληλα με τις πέργκολες και θα προσφέρουν πολύτιμη σκιά τους καλοκαιρινούς μήνες. Στη βραβευμένη πρόταση οι μελετητές είχαν προτείνει κόκκινο σφένδαμο με ύψος 7 μέτρα, αλλά η επίκαιρη έκθεση του δήμου προβλέπει κουτσουπιές και γρεβιλέες. «Τα υλικά είναι στιβαρά και διαχρονικά, με καθαρές γραμμές και αδρές λεπτομέρειες, που συνδυάζουν το μοντέρνο και το κλασικό με ανθεκτικότητα», σημειώνει ο κ. Παναγιώτης Τουρνικιώτης, καθηγητής Σχολής Αρχιτεκτόνων στο ΕΜΠ. Και συμπληρώνει: «Τα μεγάλα δέντρα, με σκούρο κόκκινο φύλλωμα, θα προσφέρουν την περιβαλλοντική άνεση και μια αισθητική αντίστιξη στο πράσινο της μεγάλης πλατείας. Η Αθήνα μπορεί να κερδίσει, με μικρά και μεγάλα έργα, τη λειτουργική και αισθητική αναβάθμιση και την αστική ποιότητα που έχουμε όλοι ανάγκη στις μεγαλουπόλεις». Οι εργασίες θα εξελιχθούν τμηματικά σε τρεις φάσεις, για να μειωθεί στο ελάχιστο η αναστάτωση σε επιχειρήσεις και διερχομένους, με την ελπίδα να έχουν ολοκληρωθεί σε διάστημα έξι μηνών. Με λίγη τύχη, δηλαδή, θα κάνουμε Χριστούγεννα με τα αποκαλυπτήρια της νέας πλατείας. Ο προϋπολογισμός του έργου ανέρχεται στο ποσό του 1,3 εκατ. ευρώ και χρηματοδοτείται εξ ολοκλήρου από ευρωπαϊκούς πόρους (ΕΣΠΑ).
Η ανάπλαση στο Σύνταγμα, εκτός από τα αυταπόδεικτα οφέλη για πόλη, κατοίκους και επισκέπτες, είναι κι ένα «όπλο» στα χέρια του Κώστα Μπακογιάννη για την επικοινωνιακή υπεράσπιση του «Μεγάλου Περιπάτου», καθώς οι συγκοινωνιακές ρυθμίσεις εφαρμόστηκαν πειραματικά στο πλαίσιο του πολυσυζητημένου πρότζεκτ πριν από περίπου έναν χρόνο. Όπως είναι ήδη γνωστό, θα ακολουθήσουν εργασίες και στα άλλα τρία βασικά μέτωπα του «Περιπάτου», στην οδό Πανεπιστημίου, στην οδό Ερμού (από Αθηνάς έως Αγίων Ασωμάτων) και στη Βασιλίσσης Όλγας.
Η επιλογή των δέντρων
Τα δέντρα που έχουν επιλεγεί για την πλατεία είναι η κουτσουπιά και η γρεβιλλέα, τα οποία κατ’ αρχάς είναι ανθεκτικά και προσαρμοσμένα στις εδαφοκλιματικές συνθήκες της Αττικής και με μεγάλη αντοχή στην ατμοσφαιρική ρύπανση, μας λέει η αρχιτέκτων Ντόρα Παπαδημητρίου. Κουτσουπιές είναι τα είκοσι δέντρα που περιβάλλουν την πέργκολα. Πρόκειται για δέντρο της μεσογειακής χλωρίδας, που απαντάται συχνά στο αττικό τοπίο. «Είναι φυλλοβόλο, έχει έντονες χρωματικές εναλλαγές ανάλογα με την εποχή, με εντυπωσιακή και πλούσια ανθοφορία την άνοιξη και ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια του Πάσχα, και προσδίδει έναν επιπλέον τόνο αισιοδοξίας». Γρεβιλέες είναι τα οκτώ δέντρα στα όρια με τους πλαϊνούς δρόμους, τη Μητροπόλεως και την Καραγεώργη Σερβίας. «Πρόκειται για δέντρα αειθαλή, που ορίζουν με το έντονο, υψίκορμο σχήμα τους τα όρια της κάτω πλατείας. Η ανθοφορία τους, χρώματος κίτρινου-πορτοκαλί, διαδέχεται τον Ιούνιο την ανθοφορία της κουτσουπιάς. Ο συνδυασμός των δύο δέντρων θα δημιουργεί συνεχείς χρωματικές εναλλαγές και αισθητικό ενδιαφέρον».