Στον αστερισμό των δεξιοτήτων

Η τέταρτη βιομηχανική επανάσταση δεν είναι προ των πυλών, είναι ήδη εδώ. Οι τεχνολογικές εξελίξεις είναι ραγδαίες, οι προϋποθέσεις για την είσοδο στην αγορά εργασίας διαφοροποιούνται, οι δεξιότητες και οι γνώσεις που απαιτούνται μεταβάλλονται. Πώς προσαρμόζεται όμως η Ελλάδα στις ανάγκες της εποχής; Από τις 19 χώρες της Ευρωζώνης, οι Έλληνες μαθητές κατατάχθηκαν 18οι στα μαθηματικά και στις θετικές επιστήμες, σύμφωνα με στοιχεία που δημοσίευσε το 2018 ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης. Σύμφωνα με έρευνα των EY και Endeavor Greece του 2017, μόλις το 4% των Ελλήνων φοιτητών φοιτούσε σε σχολές πληροφορικής. Το κενό μεταξύ της ζήτησης της αγοράς εργασίας και της ελλιπούς εξειδικευμένης προσφοράς εργατικού δυναμικού που παράγει το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα είναι τεράστιο. Τρεις άνθρωποι που καινοτομούν στον χώρο της εκπαίδευσης μιλούν στο «Κ» για το πώς αυτό το χάσμα μπορεί να μικρύνει μέσω της καλλιέργειας βασικών δεξιοτήτων. Λέξη-κλειδί είναι ο άνθρωπος.

 «Τα επαγγέλματα του μέλλοντος δεν απαιτούν στατικές δεξιότητες, αλλά σύγχρονες ανθρώπινες δεξιότητες: περιέργεια, φαντασία, κοινωνική και συναισθηματική νοημοσύνη κ.ά.», επισημαίνει ο Αργύρης Τζικόπουλος, γενικός διευθυντής του Σωματείου Επιχειρηματικότητας Νέων/Junior Achievement Greece – το ελληνικό παράρτημα του παγκόσμιου οργανισμού Junior Achievement Worldwide, του μεγαλύτερου δηλαδή οργανισμού εφαρμογής προγραμμάτων επιχειρηματικότητας στην εκπαίδευση στον κόσμο. Το όραμα του οργανισμού είναι να μειώσει την παγκόσμια ανεργία, βοηθώντας νέους να δημιουργήσουν τις δικές τους θέσεις εργασίας, μέσω των παγκόσμιων προγραμμάτων βιωματικής και συνεργατικής μάθησης που προσφέρουν. Το JA Greece έχει εκπαιδεύσει 180.000 μαθητές γυμνασίου και λυκείου τα τελευταία χρόνια. Σύντομα, τα προγράμματά του, τα οποία είναι εγκεκριμένα από το Υπουργείο Παιδείας και υλοποιούνται εντός ή εκτός του σχολικού προγράμματος, θα εφαρμόζονται και σε μαθητές του Δημοτικού, ενώ, χάρη στην τόσο καλή του πορεία, ο κ. Τζικόπουλος έγινε πρόεδρος του Εκτελεστικού Συμβουλίου του JA Europe για τις χρονιές 2020-2022. Στο πλαίσιο των προγραμμάτων που προσφέρουν δωρεάν, το 70% των οποίων πραγματοποιείται σε σχολεία της Περιφέρειας, οι μαθητές καλούνται αρχικά να σκεφτούν ιδέες για μια δική τους εταιρεία. Καταλήγουν σε μια ιδέα και μετά, με τη βοήθεια μέντορα ο οποίος είναι υψηλόβαθμο στέλεχος εταιρείας, δημιουργούν τη δική τους start-up, ορίζουν το διοικητικό συμβούλιο, παίρνουν αποφάσεις γι’ αυτήν, την παρουσιάζουν σε εμπορικές εκθέσεις, λαμβάνουν μέρος στον πανελλήνιο διαγωνισμό και η νικήτρια εταιρεία διαγωνίζεται πανευρωπαϊκά, όπου τα τελευταία πέντε χρόνια οι ελληνικές ομάδες διακρίνονται. Ένας στους τέσσερις μαθητές που λαμβάνει μέρος στο πρόγραμμα δημιουργεί αργότερα τη δική του επιχείρηση, λέει ο κ. Τζικόπουλος, αλλά το κέρδος είναι πολύ μεγαλύτερο από το ότι γαλουχούνται μελλοντικοί επιχειρηματίες ή οι μαθητές εξοικειώνονται με τα οικονομικά. Ο κ. Τζικόπουλος αναφέρει πως το πιο σημαντικό είναι ότι οι μαθητές αποκτούν απαραίτητες ήπιες δεξιότητες. «Συνεργασία, συνειδητοποίηση από πολύ νωρίς ότι γίνονται μια ομάδα, υπευθυνότητα, δημιουργικότητα, καινοτομία, κριτική σκέψη», σημειώνει. «Είναι αυτές οι δεξιότητες που όλες οι εταιρείες θέλουν και το εκπαιδευτικό σύστημα δεν καλλιεργεί». Ειδικά όσον αφορά την κριτική σκέψη, σε αντίθεση με την παπαγαλία που επιβάλλει το σύστημα των Πανελληνίων, τα παιδιά μέσω αυτών των προγραμμάτων καλούνται να εντοπίσουν ένα πρόβλημα, το οποίο συνήθως πηγάζει από τον δικό τους μικρόκοσμο –μια ομάδα, παραδείγματος χάριν, δημιούργησε ένα έξυπνο κράνος που δεν άφηνε τη μηχανή να ξεκινήσει αν ο οδηγός δεν το φορούσε, ιδέα που σκέφτηκαν εξαιτίας των πολλών ατυχημάτων με μηχανές που είχαν γίνει στην περιοχή τους–, και μετά να σκεφτούν μια λύση. Ρόλοι υπάρχουν για όλους.

Ο κ. Τζικόπουλος αναφέρει το παράδειγμα ενός μαθητή που θεωρούνταν κακός ακαδημαϊκά, αλλά, επειδή ο ρόλος του ήταν να σχεδιάσει το περίπτερο της start-up της ομάδας, ανακάλυψε την κλίση του και έγινε γραφίστας. Οι γνώσεις είναι σημαντικές, ειδικά όταν γίνονται πραγματικά κτήμα των μαθητών –ο κ. Τζικόπουλος τονίζει πως έναν χρόνο μετά τις Πανελλήνιες, το 65-70% των μαθητών έχουν χάσει τις γνώσεις τους–, αλλά ο άνθρωπος έχει ακόμα μεγαλύτερη σημασία. «Το εκπαιδευτικό σύστημα δίνει σε όλους μια μπλούζα medium πορτοκαλί», λέει ο κ. Τζικόπουλος. «Πρέπει να τραβήξεις τον δικό σου εαυτό για να χωρέσεις μέσα». Η καινοτομία θα έρθει αν η έμφαση είναι στον άνθρωπο και στην καινοτομία. «Η καινοτομία και ο ψηφιακός μετασχηματισμός δεν μπορούν να θεωρούνται πολυτέλεια, ιδιαίτερα στην εκπαίδευση», αναφέρει. «Ας μην επιτρέψουμε μια επόμενη κρίση να μας βρει απροετοίμαστους». 

Ο Κωνσταντίνος Κίντζιος είναι Business Development Director του ReGeneration, το οποίο είναι το μεγαλύτερο και πιο πολυσυμμετοχικό πρόγραμμα αμειβόμενης απασχόλησης και εκπαίδευσης για νέους πτυχιούχους στην Ελλάδα. Είναι μια μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα πρωτοβουλία του Global Shapers Athens Hub και του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ, που δημιουργήθηκε το 2014 με στόχο την καταπολέμηση του brain drain και τη γεφύρωση του χάσματος μεταξύ των νέων πτυχιούχων και της αγοράς εργασίας. Συμφωνεί πως ο άνθρωπος πρέπει να είναι στο επίκεντρο. Επισημαίνει, όπως και ο κ. Τζικόπουλος, πως πρέπει να επιτρέπεται το λάθος, ούτως ώστε να μην καταστέλλεται η δημιουργικότητα. «Το trial and error δεν ενισχύεται ούτε στο σχολείο ούτε στο πανεπιστήμιο», σημειώνει ο κ. Κίντζιος. Στο ReGeneration, το οποίο χρηματοδοτείται από τους Coca Cola Company και Foundation, το Hellenic Initiative και το Stavros Niarchos Foundation, μπορούν να κάνουν αίτηση νέοι πτυχιούχοι έως 29 ετών, με 0 έως 3 χρόνια προϋπηρεσίας, ενώ είναι απαραίτητο να έχουν έστω μία εξωσχολική δραστηριότητα. «Σημαίνει πως έχεις μάθει να έχεις συνέπεια κι έχεις προβάδισμα στις ήπιες δεξιότητες», σημειώνει. Η επιλογή των αιτούντων γίνεται με βάση όχι την ακαδημαϊκή αριστεία, αλλά τη συμπεριφορική, και ένα από τα στάδια της αξιολόγησής τους είναι μέσω ενός παιχνιδιού που, με τη βοήθεια των big data και της τεχνητής νοημοσύνης, δίνει σκορ σε 22 διαφορετικές δεξιότητες. Feedback παίρνουν και όσοι απορρίπτονται, οι οποίοι μπορούν να ξανακάνουν αίτηση σε επόμενο κύκλο. Όσοι περνούν αυτό το στάδιο οδηγούνται σε συνεντεύξεις, μέσω των οποίων ο κ. Κίντζιος λέει πως θέλουν να δουν την προθυμία των υποψηφίων να μπουν στην αγορά εργασίας, την ταπεινότητα, την ομαδικότητα, το ήθος. «Μετράμε ουσιαστικά πάθος, ήθος, ποιότητα· τα παιδιά που είναι όχι πιο ταλαντούχα, αλλά πιο έτοιμα. Ξέρετε πώς αλλιώς λέγονται παγκοσμίως τα soft skills; Λέγονται career readiness skills. Πέρα από life skills, αν είμαι επικοινωνιακός και έχω ενσυναίσθηση και τα λοιπά, είναι και life skills, είναι ο χαρακτήρας μου, είναι η νοοτροπία μου», τονίζει, επιμένοντας πως αυτές είναι οι δεξιότητες που σου δίνουν προβάδισμα για να ξεκινήσεις την καριέρα σου. Μέσω της εκπαίδευσης που κάνουν στους επιτυχόντες –από inspirational talks, σεμινάρια για ανάλυση του growth και fixed mindset και lip-sync μέχρι 120 ώρες εκπαίδευσης σε hard skills, δηλαδή τεχνικές δεξιότητες, όπως είναι ο προγραμματισμός– και των συνεργαζόμενων εταιρειών τους, τους βοηθούν να βγουν στην αγορά εργασίας. Κατά τη διάρκεια της συνέντευξής μας, ο κ. Κίντζιος πληροφορήθηκε πως τρεις ReGenerators βρήκαν δουλειές στην Pfizer, στην Deloitte και στην Johnson & Johnson. «Η τέταρτη βιομηχανική επανάσταση έφερε τη διάρκεια ζωής των τεχνικών δεξιοτήτων, από 11-12 χρόνια που ήταν παλιά, στα 3-5 χρόνια. Ακόμα και το πιο αναβαθμισμένο syllabus (διδακτέα ύλη) να παρακολουθήσει κάποιος, θα πρέπει να κάνει reskill τον εαυτό του. Στις ήπιες δεξιότητες δεν ισχύει αυτό», αναφέρει, παρόλο που τονίζει πως η διδακτέα ύλη πρέπει να αναβαθμιστεί. «Δεν γίνεται στο πανεπιστήμιο να μαθαίνουν ακόμα Pascal γλώσσα προγραμματισμού», λέει. «Πρέπει να συμπορεύεσαι με την τεχνολογία, αλλά τα βασικά του ανθρώπου παραμένουν, άρα τι θα κάνεις μια ζωή; Πρέπει να μετεκπαιδεύεσαι», λέει ο κ. Κίντζιος. Για να μετεκπαιδεύεσαι, πρέπει να είσαι εκπαιδεύσιμος, συμπληρώνει. Για να είσαι εκπαιδεύσιμος, πρέπει να έχεις growth mindset, δηλαδή νοοτροπία ανάπτυξης και, για να το έχεις αυτό, πρέπει να έχεις εξελίξει τις ήπιες δεξιότητές σου. «Άρα καταλήγουμε πάλι στον άνθρωπο», τονίζει.

Ο Δημήτρης Μαντουλίδης είναι ιδρυτής της EduTailors –μιας start-up που δημιουργήθηκε για να φέρει κοντά εξ αποστάσεως μαθητές και καθηγητές και ευελπιστεί να γίνει ένα hub εκπαίδευσης– και αντιπρόεδρος των ιδιωτικών Εκπαιδευτηρίων Μαντουλίδη στη Θεσσαλονίκη. 

Θεωρεί πως πρέπει να καταργηθεί η παπαγαλία, να υπάρξει έμφαση στις θετικές επιστήμες και πως η διδακτέα ύλη στην Ελλάδα πρέπει να αλλάξει σημαντικά, η ματιά να γίνει πιο παγκόσμια, με τα παιδιά να διδάσκονται παγκόσμια ιστορία, τα θρησκευτικά να μην αφορούν μόνο την ορθοδοξία, οι μαθητές να γίνουν δίγλωσσοι ώστε να μειωθεί ο εθνικισμός και οι γνώσεις τους να γίνουν πιο σφαιρικές. Ο κ. Μαντουλίδης, ο οποίος στο παρελθόν, εκτός άλλων, δούλευε στο τμήμα παιδείας της Παγκόσμιας Τράπεζας, πιστεύει πως, αν καλλιεργηθεί περισσότερο η κριτική σκέψη, θα μειωθεί και η ανεργία. «Πρέπει το σχολείο να δημιουργεί ερεθίσματα, να καλλιεργεί την περιέργεια», τονίζει, όπως και να προωθεί την ομαδικότητα, μέσω π.χ. ομαδικών εργασιών. Από εκεί και πέρα, ο ίδιος είναι υπέρμαχος της ψηφιακής εκπαίδευσης –ως βοήθημα όμως και όχι ως αντικατάσταση της φυσικής παρουσίας στην τάξη– και του adaptive learning, το οποίο οι EduTailors έχουν σκοπό να υιοθετήσουν. Σχετικά με τα πλεονεκτήματα της ψηφιακής εκπαίδευσης και της πλατφόρμας των EduTailors, ο κ. Μαντουλίδης αναφέρει πως δεν χάνεται χρόνος στις μετακινήσεις, έρχονται κοντά μαθητές με καθηγητές που μπορεί να ζουν σε άλλες πόλεις, δίνοντας και στους μαθητές περισσότερες επιλογές και στους εκπαιδευτικούς μεγαλύτερο εισόδημα, τα μαθήματα καταγράφονται, επομένως ο μαθητής μπορεί να τα παρακολουθήσει και αργότερα, ενώ αποφεύγεται τόσο το bullying όσο και η σεξουαλική παρενόχληση που μπορεί να συμβεί σε ένα ιδιαίτερο μάθημα. Από τη νέα σχολική χρονιά, η πλατφόρμα, που ξεκίνησε το 2018 και εκτοξεύτηκε με την πανδημία, θα προσφέρει επίσης καθοδήγηση νέων, μέσω μεντόρων, «καθώς πολλά σχολεία δεν έχουν γραφεία επαγγελματικού προσανατολισμού», λέει ο κ. Μαντουλίδης, και ομαδικά μαθήματα που θα αφορούν την επιχειρηματικότητα και τη χρηματοοικονομική παιδεία, εκτός των άλλων. Η ψηφιακή εκπαίδευση, όμως, έχει και ένα άλλο πλεονέκτημα, σύμφωνα με τον ίδιο, καθώς μπορεί να πετύχει το adaptive learning, δηλαδή την προσαρμοσμένη μάθηση. Αν το βιβλίο του σχολείου, το οποίο όλοι οι μαθητές είναι αναγκασμένοι να ακολουθούν με τον ίδιο ρυθμό, ήταν σε ψηφιακή μορφή, η ύλη θα μπορούσε να παραδίδεται με διαφορετικούς τρόπους και ο μαθητής να διαλέγει ποιον προτιμά, θεωρεί ο κ. Μαντουλίδης. «Αν ήταν ψηφιακό, θα μπορούσε να είναι βίντεο, διαδραστική άσκηση, κείμενο, ήχος», σημειώνει. «Με machine και adaptive learning μπορεί ο καθένας να καταλάβει ακριβώς πώς μαθαίνει ο μαθητής, να του σερβίρει το υλικό και να κάνει προτάσεις με βάση τον τρόπο που στατιστικά είναι αποδεδειγμένο πως αποδίδει καλύτερα», συμπληρώνει. «Μες στην τάξη θα διδάσκει κανονικά ο καθηγητής, αλλά τα καθήκοντα θα είναι με adaptive τρόπο, οπότε όλη η διαδικασία θα γίνει πιο ευχάριστη για τον μαθητή και, αν είναι πιο ευχάριστη, θα έχει και καλύτερες επιδόσεις στην τάξη». Μέσω της τεχνολογίας της προσαρμοσμένης μάθησης οι καθηγητές θα έχουν επίσης τη δυνατότητα να δημιουργούν ατομικά πλάνα μάθησης για κάθε μαθητή, κάτι που αλλιώς είναι πολύ χρονοβόρο. «Η εκπαίδευση τελικά δεν μειώνει την ανισότητα, αλλά η τεχνολογία μπορεί να συνδράμει», τονίζει ο κ. Μαντουλίδης, «τόσο στον εκδημοκρατισμό των προσλήψεων, όσο και στο να βοηθήσει εκπαιδευτικούς από ακριτικές περιοχές να γίνουν online superstars και να έχουν υψηλές απολαβές, κάτι το οποίο τα στενά περιθώρια των κρατικών προϋπολογισμών δεν επιτρέπουν».

Ο κ. Τζικόπουλος είναι αισιόδοξος για τις νέες γενιές, αλλά πιστεύει πως η ώρα των μεταρρυθμίσεων στην εκπαίδευση έχει έρθει. «Η επόμενη μέρα έχει φτάσει κι εμείς είμαστε ακόμα στο σχολείο στην προηγούμενη εποχή, δεν το έχουμε συνειδητοποιήσει», αναφέρει. «Μια ιαπωνική παροιμία λέει πως η καλύτερη στιγμή να φυτέψεις ένα δέντρο είναι χθες», τονίζει. «Η δεύτερη καλύτερη είναι τώρα».