Στην οδό Βαλτετσίου στα Εξάρχεια, η Ζακλίν Λέντζου συναντά τυχαία μια φίλη. Πιάνει λίγο την κουβέντα στο όρθιο, χαμογελάει, λέει ίσως πού πήγε διακοπές ή πότε βγαίνει η ταινία της. Ύστερα έρχεται προς το τραπέζι όπου την περιμένω, με τη Λέξη, όπως λένε το σκυλάκι της, να προπορεύεται.
Πριν από μερικούς μήνες, ένας δημοσιογράφος τη ρώτησε αν είναι φεμινίστρια. «Είμαι Δίδυμος με ωροσκόπο Υδροχόο», απάντησε. Χωρίς να έχω δει ακόμα τότε κάποια ταινία της, χωρίς να ξέρω τίποτα για διεθνή βραβεία και επαίνους, θέλησα να τη γνωρίσω. Στο καφέ της Βαλτετσίου, για να δώσει έμφαση στα λεγόμενα, κουνάει τα χέρια. Ανεβάζει στους ώμους τα μανίκια του T-shirt, μιλάει παρορμητικά, ενθουσιάζεται, οδηγεί την κουβέντα στα εντελώς προσωπικά και τα οικογενειακά της, χωρίς να λέει ποτέ «αυτό μην το γράψεις». Θυμίζει λίγο τη Σαντάλ Γκόγια από το Αρσενικό-θηλυκό του Γκοντάρ, με αθηναϊκή αύρα. Μοιάζει να τα έχει όλα, όμως κάτι τη δυσκολεύει, κάτι απροσδιόριστο, από το οποίο υποθέτω ότι γεννιούνται όλα αυτά που φτιάχνει.
Απόφοιτος της Σχολής Κινηματογράφου του Λονδίνου, στα 32 της χρόνια σήμερα, η Ζακλίν Λέντζου ανήκει στη νέα γενιά Ελλήνων σκηνοθετών. Μια γενιά που προσπαθεί να μη χάσει το κέφι της στη γραφειοκρατία, να απεκδυθεί τον επαρχιωτισμό που ελλοχεύει πίσω από το όνειρο της διεθνούς καριέρας, να βγει από τις κατηγοριοποιήσεις (ελληνικό weird wave κ.ά.). Η δουλειά της θέτει στο επίκεντρο τις οικογενειακές σχέσεις, με μια κοριτσίστικη τρυφερότητα αλλά και το βάρος ενός ενήλικα που έχει φάει τις ανθρώπινες σχέσεις με το κουτάλι.
Πίσω στο 2018, η ταινία της Έκτορας Μαλό: Η τελευταία μέρα της χρονιάς τιμήθηκε στις Κάννες με το βραβείο Καλύτερης Ταινίας Μικρού Μήκους, ξεχωρίζοντας ανάμεσα σε 1.500 φιλμ. Μετά κόπων και βασάνων φέτος ολοκλήρωσε την πρώτη της μεγάλου μήκους, με τίτλο Σελήνη, 66 ερωτήσεις. Πρόκειται για μια ιστορία ενηλικίωσης, που κέρδισε πολύ θετικά σχόλια «ταξιδεύοντας» από το MoMA της Νέας Υόρκης μέχρι το Garage της Ρωσίας και από την Κίνα ως το Μεξικό, ενώ τον Αύγουστο απέσπασε στο Σαράγεβο το βραβείο Cineuropa. Στην Ελλάδα αναμένεται τον Νοέμβριο. Πριν από αυτό, το κινηματογραφικό φεστιβάλ Gent του Βελγίου πρόκειται να συμπεριλάβει ταινίες της στο μεγάλο αφιέρωμα που ετοιμάζει για το ελληνικό σινεμά. Γίνονται πράγματα δηλαδή, όπως λέμε – αν και, υπό μία έννοια, η Ζακλίν παραμένει ένα κορίτσι που γράφει σκέψεις στο δωμάτιό της.
Σου αρέσουν οι συνεντεύξεις;
Εξαρτάται. Όταν γράφω, είμαι ο εαυτός μου εκατό τοις εκατό. Στις προφορικές, μπαίνω στη λούπα να ευχαριστήσω αυτόν στον οποίο μιλάω και καταλήγω να λέω βλακείες.
Η πρώτη σου μεγάλου μήκους ταινία, το Σελήνη, 66 ερωτήσεις, πραγματεύεται μια σχέση πατέρα και κόρης. Τι σε φέρνει ξανά στις οικογενειακές σχέσεις;
Είναι οι πρώτες σχέσεις που συνάπτουμε. Είναι το έναυσμα των πάντων και σίγουρα το έναυσμα για μένα από όταν ξεκίνησα να γράφω, στα έξι μου χρόνια. Θυμάμαι πως ένιωθα τόση μοναξιά, που μόνο γράφοντας είχα την αίσθηση ότι κάτι γίνεται. Πάντως, δεν κάνω ταινίες με οικογενειακά θέματα για να τα λύσω. Δεν πιστεύω καθόλου στην ταινία-θεραπεία, είναι μπανάλ. Ωστόσο με βοηθάει στο να καταλαβαίνω καλύτερα τους ανθρώπους. Σαν εργαλείο.
Έλεγες στη Vogue και στον Βλάση Κωστούρο ότι στο πρώτο μισό του 2019 πέρασες κατάθλιψη. Για πολύ κόσμο, η δημιουργία είναι DIY ψυχοθεραπεία. Αποδίδει όμως;
Φτιάχνοντας ταινίες, δεν λύνεις κανένα θέμα. Αντίθετα, δημιουργείς καινούργια, γιατί είναι μια τρομερά δύσκολη διαδικασία, δυστυχώς. Με το γράψιμο όμως, ναι. Όχι απαραίτητα το γράψιμο δημιουργικού τύπου. Εγώ γράφω τις σκέψεις μου κάθε μέρα. Όλα τα παλιά μου τετράδια έχουν απέξω τον τίτλο Σκέψεις! (γέλια) Είναι μαγικό πράγμα το γράψιμο. Κάτι που υπήρχε μόνο στο μυαλό σου, άρα ήταν αέρας, παίρνει μορφή, μετουσιώνεται σε ύλη και ξαφνικά υπάρχει.
Σου αρέσει η ταινία σου;
Κοίτα, ξέρω ότι έχουν πετύχει κάποια πράγματα, όπως οι ερμηνείες. Δεν ξέρω αν μου αρέσει στο σύνολό της, γιατί σ’ εμένα υπάρχει πάντα μια πολύ σκληρή αυτοκριτική. Ας πούμε ότι πέτυχαν κάποια πράγματα και άλλα όχι.
Έγινε προβολή με κόσμο;
Ναι, και ξεφούσκωσε η οθόνη! (γέλια). Βερολίνο, 15 Ιουνίου. Πάμε όλοι χαρούμενοι, ντυνόμαστε, βαφόμαστε και κάποια στιγμή ξεφουσκώνει η οθόνη, σαν μπαλόνι. Αυτή ήταν η παγκόσμια πρεμιέρα μου! Δύο μήνες μετά, έγινε προβολή με κόσμο στο Σαράγεβο.
Σε δυσκόλεψε η δημιουργία της ταινίας;
Δεν φαντάζεσαι… Θα σου πω απλώς ότι μου ακύρωναν locations γυρισμάτων μία μέρα πριν. Οπότε, αν είχα όρντινο στις οκτώ το πρωί, ξυπνούσα τέσσερις το χάραμα για να γράψω νέες σκηνές.
Για οικονομικούς λόγους γινόταν αυτό;
Οικονομικοί, δυσκολίες στην αδειοδότηση… Η δουλειά μου ήταν να βρίσκω λύσεις. Δηλαδή, αν σου αρέσει το αποτέλεσμα, πού να το δεις όπως το είχα γράψει. Θα μου πεις, κάθε εμπόδιο για καλό. Αυτό που έμαθα είναι ότι δεν θα βιαστώ ποτέ ξανά. Η βιασύνη είναι βία. Το σινεμά θέλει ησυχία, υπομονή. Δεν σε κυνηγάει κανείς.
Γκρινιάζεις κι εσύ για το πόσο ζόρικο είναι να κάνεις κινηματογράφο στην Ελλάδα – και δεν αντιλέγω. Ωστόσο τελευταία βγαίνουν πολλές και αξιόλογες δουλειές. Πού το αποδίδεις;
Υπάρχει πάρα πολλή επιμονή και δύναμη. Δεν είναι μόνο ελληνικό το πρόβλημα πάντως. Πού να δεις τι γίνεται σε άλλες χώρες, Αφγανιστάν, Κόσοβο… Ταινία θα κάνει όποιος αντέξει και μείνει πιστός στο όραμά του μέχρι τέλους.
Συνεργάζεσαι για τρίτη φορά με τη Σοφία Κόκκαλη, μια ηθοποιό αναγνωρίσιμη πλέον. Τι σε κρατάει κοντά της;
Είμαστε φίλες. Με ενδιαφέρει πολύ με τους ανθρώπους που δουλεύω να υπάρχει μια αληθινή σχέση. Επίσης, η Σοφία είναι πολύ έξυπνη και δεν έχει καμία ωραιοπάθεια.
Πάντως παίζει και στις πέντε ελληνικές ταινίες που είδα πρόσφατα. Αντίστοιχη περίπτωση, ο Βαγγέλης Μουρίκης. Υπάρχει, θα έλεγες, μια ανακύκλωση προσώπων στο ελληνικό σινεμά;
Σίγουρα. Προσωπικά σ’ εμένα συμβαίνει επειδή δεν ξέρω ηθοποιούς. Είναι αλήθεια, πάντως, πως και η Σοφία και ο Μουρίκης έχουν αποδείξει ότι είναι οι καλύτεροι κινηματογραφικοί ηθοποιοί στην Ελλάδα. Έτσι λοιπόν, όταν ένας σκηνοθέτης ξεκινάει τώρα και έχει μια ανασφάλεια, θα προτιμήσει εκείνους που έχουν δοκιμαστεί. Ωστόσο, όταν μου πρότειναν τον Μουρίκη για τον ρόλο του πατέρα στην ταινία μου, είχα αρνηθεί γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο: επειδή έχει παίξει παντού. Ενώ τον υπερεκτιμώ και τον λατρεύω και ξέρω ότι θα το «έσκιζε».
Στις δουλειές σου υπογράφεις και το σενάριο. Ο Γούντι Άλεν λέει «σκηνοθετώ επειδή γράφω»…
Αγαπάω πολύ τον Γούντι. Μεγάλωσα με Γούντι!
Χαίρομαι, γιατί όποτε τον αναφέρω μου γυρίζουν την κουβέντα σε εκείνο το σκάνδαλο. Υπάρχει κόσμος που δεν θέλει να ξαναδεί ταινία του…
Επειδή είναι θεότρελη η Μία Φάροου; Είμαι «κάθετη» σε αυτό: δεν υπάρχει μεγαλύτερος κίνδυνος για τον χώρο της τέχνης ευρύτερα από το να ακυρώνουμε ξαφνικά ένα δημιούργημα, επειδή ακούμε ότι «δεν είναι εντάξει» ο άνθρωπος πίσω από αυτό. Τι θα πει «εντάξει» στην τελική; Αν συνεχιστεί αυτή η λογική, θα κολυμπάμε όλοι σε μια θάλασσα μετριότητας, με politically correct μπούρδες. Είναι ντροπή και κρίμα.
Γράφεις λοιπόν ένα σενάριο. Μέχρι να βγει το φιλμ στις αίθουσες, περνάνε χρόνια. Δεν είναι επικίνδυνο να το έχεις «ξεπεράσει» στο μεσοδιάστημα;
Βαριέμαι εύκολα, πάντα. Θα σου πω τι κάνω. Γράφω κάτι. Όταν προχωρήσει και βρεθώ σε φάση αναμονής για χρηματοδότηση, επί ένα-δύο χρόνια θα το εμπλουτίζω συνεχώς για να μην παλιώσει. Μόνο έτσι μπορώ. Αλλιώς δεν έχει νόημα να το κάνω.
Ποια είναι η καλύτερη φάση στη δημιουργία;
Αν πρέπει να διαλέξω μία, το γύρισμα. Είναι σαν να πηγαίνω ξανά στο σχολείο.
Πώς ένιωσες με το βραβείο στις Κάννες;
Πώς το διαχειρίστηκες;
Πήγα φυλακή! Ήρθε η ώρα να το πω, γιατί πλέον το θυμόμαστε και γελάμε. Εκείνο το βράδυ πήγα φυλακή. Θα σου πω πώς έγινε. Στο πάρτι του βραβείου υπήρχε ένα διαχωριστικό για να μην πέσουμε στη θάλασσα μεθυσμένοι. Κάποιος συνεργάτης και φίλος μου πήγε προς τα εκεί για προσωπικούς λόγους, ενώ δεν έπρεπε, και τον έπιασαν οι σεκιουριτάδες. Πλησίασα να τους πω ότι είναι από την ταινία, για να τον αφήσουν. Μέσα στην ένταση του φέρθηκαν πολύ άσχημα, εγώ ακούμπησα έναν αστυνομικό, απλώς τον ακούμπησα, και σε ανύποπτο χρόνο με βάζουν κάτω, μου φοράνε χειροπέδες και καταλήγω στη φυλακή. Πέρασα κάποιες ώρες εκεί, μέχρι που με έβγαλε ο Ορέστης Ανδρεαδάκης στις τέσσερις το πρωί. Σουρεάλ! Τέλος πάντων, δεν άλλαξε κάτι στη ζωή μου μετά τις Κάννες, αν αυτό ρωτάς. Ούτε και κυνήγησα να πάρω χρήματα εκμεταλλευόμενη το βραβείο, γιατί δεν πιστεύω ότι τα βραβεία είναι απαραίτητα δείκτες αξίας.
Χρήματα έχεις βγάλει;
Ναι, αλλά τα επένδυσα σε άλλες ταινίες. Για τη μεγάλου μήκους που έκανα τώρα όλοι μας έλεγαν ότι είναι συγκινητική, δείχνει ταλέντο, προσωπική ματιά κ.λπ., αλλά δύσκολα πουλιέται. Και όμως καταφέραμε να την πουλήσουμε στην Αμερική! Έβγαλα πάλι κάποια χρήματα λοιπόν – και ελπίζω να συνεχίσω.
Νιώθεις ότι κάνεις ελληνικό ή ευρωπαϊκό σινεμά;
Το ευρωπαϊκό σινεμά πάει να γίνει ένα ενιαίο πράγμα και να χαθεί η ταυτότητα της κάθε χώρας. Αυτό με τρομάζει. Ούτε όμως με το νέο ελληνικό ρεύμα μπορώ να ταυτιστώ. Θα έλεγα πως κάνω το δικό μου σινεμά.
Και ποιο είναι το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του;
Είναι αδύνατον να απαντήσω εγώ για τον εαυτό μου. Μου έχουν πει ότι υπάρχει μια ωμότητα, μια αλήθεια. Όλα αυτά βέβαια ακούγονται λίγο κάπως…
Πού μπορεί να βρει κανείς τις μικρού μήκους σου;
Το Τέλος του πόνου υπάρχει στο Criterion, από τις πιο σημαντικές πλατφόρμες ταινιών. To Ηiwa μπορεί κανείς να το βρει στο Kinoscope, όπως και το Έκτορας Μαλό, που υπάρχει επίσης στο ελληνικό Cinobo. H Αλεπού είναι ελεύθερη κι ωραία στο Vimeo.
Φέτος, ποιες ελληνικές ταινίες ξεχώρισες;
Μου άρεσε το Digger, αρκετά. Μου έβγαλε μια αλήθεια. Επίσης το Πρόστιμο.
Υπάρχουν σύγχρονοι διεθνείς σκηνοθέτες των οποίων τα φιλμ δεν χάνεις με τίποτα;
Η Σελίν Σιαμά. Είναι αυτή που έκανε πρόσφατα το Πορτρέτο μιας γυναίκας που φλέγεται. Επίσης οι αδερφοί Σάφντι και ο Χάρμονι Κορίν, που τον αγαπώ.
Πες μου λίγο την προσωπική σου ιστορία…
Πού γεννήθηκες;
Γεννήθηκα στην Αθήνα και στα πέντε μου μετακόμισα στη Θεσσαλονίκη. Εδώ και χρόνια η βάση μου είναι και πάλι η Αθήνα.
To Ζακλίν πώς προέκυψε;
Ο μπαμπάς της μητέρας μου λεγόταν Ζακ. Σκοτώθηκε στα γενέθλιά του και πήρα το όνομά του. H μαμά μου δεν ξεπέρασε ποτέ την απώλεια, οπότε γεννήθηκα για να ξαναγεννηθεί και αυτός, κατά κάποιον τρόπο.
Στην Αθήνα πώς περνάς τον χρόνο σου όταν δεν δουλεύεις;
Μου αρέσει να περπατάω, χωρίς πλάνο. Έχω φτάσει πολύ πέρα. Επίσης ακούω συνεχώς μουσική. Και γράφω.
Στην παρέα πώς είσαι;
Αγαπώ πάρα πολύ τους φίλους μου και απολαμβάνω το να είμαι μαζί τους, αλλά όσο μεγαλώνω, γίνομαι εγώ η καλύτερή μου φίλη και αυτό δημιουργεί κάποια θέματα, κοινωνικά.
Σε ενδιαφέρει να ψυχαγωγήσεις το κοινό;
Ή θέλεις να προβληματίσεις μόνο;
Η ψυχαγωγία εμπεριέχει και σκέψη, και συναίσθημα, και προβληματισμό. Οπότε, κατά βάση με ενδιαφέρει μόνο να ψυχαγωγώ, με την έννοια που αντιλαμβάνομαι τη λέξη.
Πάντως, αν κάποιος δεν αγαπάει το ελληνικό σινεμά, η αιτιολογία που προβάλλει συνήθως είναι η επιτήδευσή του. Γίνεται λόγος για ποζεριά, δηθενιά, αγάπη για το ακραίο. Σε απασχολεί το να μην πέσεις σ’ αυτή την παγίδα;
Δεν θα κάνω ποτέ κάτι δήθεν. Είμαι απόλυτα σίγουρη γι’ αυτό.
Θα το καταλάβεις όμως αν συμβεί;
Ναι. Το δήθεν το πιάνω στον αέρα. Έχω μεγαλώσει σε περιβάλλοντα όπου οι άνθρωποι ήταν πολύ δήθεν. Όχι απαραίτητα από μεγαλομανία. Πολλές φορές από ανασφάλεια. Τα συγχωρώ όλα και τα καταλαβαίνω, όμως το δήθεν το εντοπίζω. Τώρα, στις ταινίες, πιστεύω πως ο θεατής πρέπει να πηγαίνει ανοιχτός. Αν κάποιος θεωρεί ότι όλο το νέο ελληνικό σινεμά είναι δήθεν, πιθανότατα θα με βάλει κι εμένα στο ίδιο τσουβάλι. Αλλά αυτό θα έχει να κάνει με τις δικές του προσλαμβάνουσες.
Ξέρω πως δίνεις μεγάλη αξία στα όνειρα, μάλιστα έχεις πει ότι δεν πρέπει να τα διαχωρίζουμε από την πραγματικότητα.
Πες μου ένα όνειρο που σε σημάδεψε…
Μπορώ να μοιραστώ το πρώτο όνειρο που θυμάμαι να βλέπω και που με έχει καθορίσει. Όπως σου είπα, πέντε ετών πήγα στη Θεσσαλονίκη. Εκεί μετακομίσαμε στο πατρικό της μαμάς μου, όπου ουσιαστικά με μεγάλωσε η γιαγιά μου η Αγάπη (ο παππούς ο Ζακ είχε πεθάνει). Εκείνη την εποχή είχαμε αγοράσει τηλέφωνο με αναγνώριση, που ήταν πολύ μπροστά και με είχε εντυπωσιάσει. Ένα βράδυ λοιπόν βλέπω στον ύπνο μου ότι χτυπάει το τηλέφωνο με απόκρυψη. Το σηκώνω και ακούω μια φωνή: «Έλα, Ζακλίν, είμαι ο παππούς σου. Μην τρομάζεις, σε παίρνω για καλό. Απλώς δώσε μου το χέρι σου». Δίνω το χέρι, βλέπω τον παππού μου, που δεν τον έχω γνωρίσει ποτέ αφού σκοτώθηκε το ’80, και μεταφέρομαι σε ένα μέρος που έχει για κουρτίνες λευκά σεντόνια. «Θα σου δείξω τι έχεις να κάνεις», λέει ο παππούς. Ανοίγει το πρώτο σεντόνι, μου δείχνει τη γιαγιά. «Αυτή είναι η γυναίκα μου», λέει. «Την αγαπάω πάρα πολύ και είναι στενοχωρημένη. Πρέπει να την προσέχεις!» Ύστερα, άλλη κουρτίνα. «Αυτός είναι ο γιος μου, ο Στέργιος. Πολύ αδύναμος. Πρέπει να τον προσέχεις! Αλλά αυτή που αγαπάω πιο πολύ απ’ όλους και ποτέ δεν το κατάλαβε», λέει ανοίγοντας την τρίτη κουρτίνα, «είναι η κόρη μου. Η μαμά σου. Αυτήν πρέπει να την προσέχεις πιο πολύ απ’ όλους».
ΙΝFO
Η ταινία Σελήνη, 66 ερωτήσεις θα προβληθεί στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης τον Νοέμβριο και έπειτα από λίγο θα πάρει τον δρόμο για τις ελληνικές αίθουσες.