Όταν, το μακρινό 1936, το περιοδικό Billboard αποφασίζει να δημοσιεύσει το πρώτο τσαρτ με τίτλο Music Hit Parade, αναμφίβολα δεν είχε ιδέα πως αυτή η καινοτομία θα άλλαζε καθοριστικά τον ρου της μουσικής ιστορίας. Καθ’ όλη τη διάρκεια του 20ού αιώνα, τα τσαρτ του Billboard κινούσαν τη μουσική αγορά σαν μαριονέτα, χαρίζοντας απλόχερα δόξα στους καλλιτέχνες και έσοδα εκατομμυρίων δολαρίων στις δισκογραφικές τους εταιρείες.
Όταν όμως ξεκίνησε η μετάβαση από τους δίσκους στον ψηφιακό ήχο, ιδίως στην εποχή του mp3, του YouTube και του Spotify, οι λίστες του Billboard ξεκίνησαν να χάνουν χρόνο με τον χρόνο τη σημασία τους. Τα streams, downloads, views κ.ο.κ. που πολύ δύσκολα μπορούν να καταγραφούν, παγίωσαν την αντίληψη πως τα τσαρτ δεν ήταν σε θέση πλέον να απεικονίσουν τη μουσική πραγματικότητα. Τώρα πια αντικατοπτρίζουν την καθαρά αγοραστική τάση και αποτελούν όχι τον καταλυτικό παράγοντα, αλλά απλώς μία ακόμα πιστοποίηση της απήχησης ενός καλλιτέχνη, ο οποίος μπορεί να έχει μέχρι και 27 (!) τραγούδια στην πρώτη 50άδα του Billboard’s Hot 100.
Τετραγωνίζοντας τον κύκλο
Με τα τσαρτ, λοιπόν, να έχουν απολέσει σταδιακά τη σημασία τους, η μανία κατάταξης των μουσικόφιλων έπρεπε να εκδηλωθεί διαφορετικά. Έτσι, τη θέση τους παίρνουν λίστες που ασχολούνται με μια πιο θεωρητική πτυχή της μουσικής και επιδιώκουν να δώσουν απάντηση σε ένα από τα πιο θεμελιώδη μουσικά ερωτήματα: ποια είναι τα καλύτερα τραγούδια που γράφτηκαν ποτέ; Παρότι ευθύς εξαρχής καταλαβαίνει κανείς πως το ερώτημα αυτό μπορεί να τροφοδοτήσει αέναες συζητήσεις που θα ομορφύνουν μια νύχτα με ποτά σε κάποιο μπαράκι ή ένα απόγευμα με φίλους και δίσκους στο πικάπ, υπάρχουν και κάποιοι που επιδιώκουν να αντιμετωπίσουν σοβαρά το συγκεκριμένο ερώτημα. Πώς; Συγκεντρώνοντας τις γνώμες σεβάσμιων μουσικών προσωπικοτήτων, με στόχο να αντικειμενικοποιήσουν την απόλυτη υποκειμενικότητα ή, αλλιώς, να τετραγωνίσουν τον κύκλο.
Ένα τέτοιο εγχείρημα έκανε και το περιοδικό Rolling Stone, κερδίζοντας με το σπαθί του την κατακραυγή σχεδόν από κάθε αναγνώστη.
Η πρώτη απόπειρα του Rolling Stone για μια κατάταξη των 500 καλύτερων τραγουδιών όλων των εποχών έγινε το 2004. Η τότε λίστα είχε προκαλέσει πλήθος συζητήσεων και επικρίσεων, κυρίως εξαιτίας του μικρού ποσοστού Αφροαμερικανών καλλιτεχνών, την ανυπαρξία μη αγγλόφωνων τραγουδιών και τη μη συμπερίληψη πιο σύγχρονων μουσικών ειδών, όπως η ηλεκτρονική, η dance και η disco σκηνή. Μετά από σχεδόν δύο δεκαετίες, το Rolling Stone ανανέωσε συνολικά τη λίστα, προσπαθώντας να συμμορφωθεί με τα «θέλω» του αναγνωστικού του κοινού.
Με 254 διαφορετικά τραγούδια σε σχέση με την πρώτη έκδοση, η νέα RS 500 λίστα κατατάσσει στην κορυφή το Respect της Aretha Franklin, με το Fight the Power των Public Enemy και το A Change Is Gonna Come του Sam Cooke να συμπληρώνουν το αμιγώς αφροαμερικανικό τοπ 3. Χαρακτηριστικό είναι δε πως 6 στους 10 καλλιτέχνες του τοπ 10 είναι μαύροι (Marvin Gaye, Missy Elliott και Outkast συμπληρώνουν την εξάδα).
Ενστάσεις
Και κάπου εδώ προκύπτουν και οι πρώτες ενστάσεις ως προς την αξιοπιστία της λίστας· αλλά από την ακριβώς αντίθετη οπτική αυτή τη φορά. Πολλοί κατηγορούν τους συμμετέχοντες πως έχουν αποτύχει να αποστασιοποιηθούν από τις τρέχουσες παγκόσμιες τάσεις, όπως για παράδειγμα το κίνημα των Black Lives Matter, και να διαμορφώσουν μία κατά το δυνατόν αντικειμενική λίστα. Όμως, είναι προφανές πως η μουσική έχει από τη φύση της μια δυναμική που συνδυάζεται πάντοτε όχι μόνο με τα προσωπικά βιώματα του ακροατή, αλλά και τα εκάστοτε ερεθίσματά του. Είναι φυσικό σε περίοδο διαδηλώσεων και κινητοποιήσεων για τα δικαιώματα των Αφροαμερικανών να επιδιώξει κάποιος, ιδίως στο πλαίσιο της μουσικής, να στραφεί περισσότερο, έστω πρόσκαιρα, στην αφροαμερικανική κουλτούρα: είτε ως κάποιος που βρίσκει την αφορμή να ψαχτεί μουσικά σε αυτό το είδος, είτε έχει ήδη αναπτύξει με αυτό μια σύνδεση και τώρα την αισθάνεται να αναζωπυρώνεται. Και οι καλλιτέχνες, παραγωγοί, δημοσιογράφοι και συγγραφείς που ψήφισαν γι’ αυτή τη λίστα δεν θα μπορούσαν να αποτελούν εξαίρεση του κανόνα. Εξάλλου, αποδίδεται επιτέλους αξία και έμφαση στον ρόλο και στη σπουδαιότητα της μαύρης μουσικής, με απίστευτα κομμάτια, όπως είναι αυτά του τοπ 10, γεγονός σπουδαίο.
Πέρα από αυτό, όμως, η σφοδρή κριτική που ασκήθηκε ήταν ουσιαστική. Αρχικά, η λίστα παρουσιάστηκε πολύ φτωχή σε είδη όπως η dance και ηλεκτρονική μουσική (που είχαν μόλις πέντε εκπροσώπους), παρότι αυτά τα είδη έχουν εδραιωθεί και με το παραπάνω στον σύγχρονο μουσικό κόσμο. Σαφώς, εύλογα θα αναρωτιόταν κανείς πώς θα μπορούσαν τέτοιου είδους τραγούδια να κριθούν ως μερικά από τα «καλύτερα τραγούδια» τόσο σύντομα μετά την κυκλοφορία τους. Και εδώ ακριβώς είναι που η λίστα ξεκινάει να έχει μεγάλες αντιφάσεις. Παρότι έχει αρκετούς pop καλλιτέχνες της περασμένης δεκαετίας (Cardi B, Nicki Minaj, Harry Styles κ.ά.), η RS 500 βάζει με το ζόρι το Get Lucky των Daft Punk στο #465 και σχεδόν τίποτα από συγκροτήματα που σημάδεψαν την εκρηκτική άνθηση της ηλεκτρονικής σκηνής, όπως οι Prodigy και Kraftwerk.
Μουσική μόνο στα αγγλικά
Γενικώς γίνεται μια επιτηδευμένη και κάπως άτσαλη προσπάθεια εκμοντερνισμού της λίστας, η οποία καταφέρνει όχι μόνο να μη δώσει την παραμικρή σημασία σε κομμάτια-ύμνους που καθόρισαν την πορεία της μουσικής αλλά ταυτοχρόνως να απαθανατίσει και κομμάτια υπερβολικά πρόσφατα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το Old Town Road του Lil Nas X (2019), το οποίο εννοείται πως έκανε θραύση και, πράγματι, κάθε παρέα το χορεύει ακούραστα ξανά και ξανά στα κλαμπ. Αλλά μπορεί να χαρακτηριστεί τόσο γρήγορα ως ένα από τα καλύτερα κομμάτια όλων των εποχών;
Το μεγαλύτερο δε παράδοξο είναι πως η λίστα αγνοεί σχεδόν παντελώς την «ξενόγλωσση» μουσική, σαν οι ΗΠΑ και η Βρετανία να έχουν τα αποκλειστικά δικαιώματα. Και αυτό παρά την κατακραυγή που είχε γίνει το 2004, όταν η τότε λίστα περιλάμβανε μονάχα το La Bamba και κανένα άλλο ισπανόφωνο κομμάτι, γαλλικό, ιταλικό κ.ο.κ. Κομμάτια όπως το La Vie en Rose, το La Boheme του Aznavour, ένα κομμάτι του Renato Carosone ή άλλων καλλιτεχνών που άφησαν εποχή είναι σαν να μην κυκλοφόρησαν ποτέ. Στη νέα λίστα γίνεται κάποια πρόοδος, σε καμία περίπτωση όμως αρκετή, με κορυφαίο μη αγγλικό τραγούδι το Gasolina στο #50.
Το Rolling Stone ανανέωσε τη λίστα του με σκοπό, όπως το ίδιο υποστηρίζει, να αποδώσει «μια πιο διευρυμένη και συμπεριληπτική εκδοχή της pop, της μουσικής που ξαναγράφει την ιστορία της με κάθε beat». Το αποτέλεσμα, με μία λέξη, θα μπορούσε να χαρακτηριστεί μονάχα ως εξής: απογοητευτικό. Και αυτό επειδή φαίνεται κραυγαλέα πως το περιοδικό πάσχισε να κινηθεί στα νερά της μοντέρνας εποχής, να μη μείνει πίσω στις εξελίξεις, και τελικά δημοσίευσε μια λίστα-μπάχαλο, όπου η Nicki Minaj μπαίνει πάνω από το Under Pressure των Queen. Όλο αυτό θυμίζει σκηνικό από ταινία, με Αμερικανό μπαμπά κολλημένο στα ’70s – ’80s που κάθεται με τον γιο του στο σαλόνι και βάζουν μανιωδώς εναλλάξ τραγούδια, ο ένας γρατζουνώντας δίσκους στο πικάπ, ο άλλος σκιπάροντας τραγούδια στο YouTube, με τους ήχους και τα κομμάτια να συγκρούονται μέσα σε μια χάβρα. Σκηνή οπωσδήποτε κωμική, που καταλήγει όμως σε κουραστικό πονοκέφαλο.
→ Προσθαφαιρέσεις & ανακατατάξεις
#426
Super Bass
– Nicki Minaj
Κομμάτι του 2010, τοποθετείται πάνω από το Under Pressure των Queen και Bowie.
#318
Hound Dog
– Big Mama Thornton
Το τραγούδι σε εκτέλεση από τον Elvis Presley βρισκόταν στο #19 της προηγούμενης λίστας. Πλέον η εκτέλεση του Elvis έχει αφαιρεθεί εντελώς.
#235
Blue Monday
– New Order
Ένα από τα ιστορικότερα, κομβικότερα synth pop, new wave κομμάτια που θα έπρεπε να βρίσκεται πολύ ψηλότερα.
#178
Bad Guy
– Billie Eilish
Σίγουρα ένα καινοτόμο κομμάτι, που βρίσκεται όμως υπερβολικά ψηλά στην κατάταξη, λίγο πάνω από Pink Floyd, Michael Jackson, Stevie Wonder, Bob Dylan και Jimi Hendrix.
#20 “
Dancing On My Own
– Robyn
Είναι πράγματι ένα από τα 20 καλύτερα κομμάτια όλων των εποχών; Και, πολύ περισσότερο, αξίζει να βρίσκεται δίπλα δίπλα με το Imagine του John Lennon;
#2
Fight the Power
– Public Enemy
Εκτόξευση στο #2 από το… #322 όπου βρισκόταν το 2004.
+ Bonus fact από την πρώτη δεκάδα, το #1 είναι το μοναδικό κομμάτι σε διασκευή και όχι σε πρώτη εκτέλεση. Το Respect συμπεριλαμβάνεται στη λίστα σε εκτέλεση της Aretha Franklin, ενώ το κομμάτι έχει δημιουργήσει και ερμηνεύσει πρώτος ο Otis Redding.