Το συνηθισμένο ραντεβού είναι στον «σκύλο» – το άγαλμα του Σκυλιού σε παρτέρι της Φωκίωνος Νέγρη, που λέγεται ότι στήθηκε από τους γονείς ενός πιτσιρικά όταν αδέσποτο τον έσωσε από αυτοκίνητο. Όλα έχουν μια μυθολογία στην Κυψέλη, ακόμα και τα παρτέρια. Αυτό είναι το σημείο συνάντησης τουλάχιστον για τους ντόπιους, κυρίως για όσους έχουν παιδιά ή σκυλιά – τους περισσότερους δηλαδή. Κατεβαίνοντας προς τα εκεί, έχεις πει ήδη καμιά δεκαριά καλημέρες. Στον φαρμακοποιό, στην κτηνίατρο, στους σερβιτόρους από τις ταβέρνες, σε «φασαίους» φίλους και γνωστούς που πίνουν καφέ στο Tsibi Tsibi ή σε γονείς συμμαθητών των παιδιών σου που αράζουν στον Ορφέα, στο Select ή όποια καφετέρια προσφέρει την αμεσότητα του να παρακολουθείς καθιστός το παιδί σου να τρεχοβολάει. Στην πλατεία Κανάρη, Αλβανοί, Ρώσοι, Ρουμάνοι, Βούλγαροι μεσήλικες παίζουν ντόμινο, μια κυρία ραίνει με σουσάμια το πλακόστρωτο και εκατοντάδες περιστέρια μαζεύονται γύρω της, στην Αγίας Ζώνης παίζουν τάβλι έξω από τα μαγαζιά και η ουρά στο κομμωτήριο των Αφρικανών έχει ήδη μεγαλώσει, στο κυκλάκι έξω από τη Δημοτική Αγορά οι ηλικιωμένοι έχουν ξεκινήσει την κουβέντα για πολιτικά, οι εκατοντάδες δεσποζόμενοι σκύλοι «μαρκάρουν» τις περιοχές τους, παιδιά όλων των ηλικιών και των χρωμάτων πάνω σε πατίνια, σε ποδήλατα, σε… δέντρα.
Αν κάνεις μια βόλτα κατά μήκος της Φωκίωνος Νέγρη, μπορείς να δεις την ακτινογραφία μιας γνήσιας γειτονιάς. Δεν είναι μόνο ότι έχει διεκδικήσει τον τίτλο του κέντρου του κόσμου –το είχε πει ο εραστής της Χρήστος Βακαλόπουλος–, την έχει λατρέψει ο Νίκος Γκάτσος, την έχουν κατοικήσει σταρ του παλιού ελληνικού κινηματογράφου, ποιητές, μουσικοί και καλλιτέχνες, από την αείμνηστη Κική Δημουλά μέχρι τον Μενέλαο Καραμαγγιώλη. Η Κυψέλη έχει ψυχή και καρδιά. Και αυτή χτυπά μπροστά στα μάτια σου στη Φωκίωνος Νέγρη. Εκεί μπορείς να δεις όλες τις κοινωνικές τάξεις, τις φυλές και τις τάσεις που την κατοικούν, ανάκατες, να συμβιώνουν και να συναθροίζονται αρμονικά. Δεν μπορεί να κρυφτεί η Κυψέλη, είναι διάφανη. Είναι με σιγουριά η πιο απροσποίητη και φιλόξενη γειτονιά της Αθήνας. Ένα φέουδο μέσα στην πρωτεύουσα, με το δικό της εκκεντρικό σημείο, το τρίγωνο των δύο πεζοδρόμων της και της πλατείας Κανάρη. Ένα χωνευτήρι, από τα πιο ζωντανά κομμάτια της πόλης, μια οργασμική περιοχή. Ξεχασμένη για χρόνια από την κεντρική διοίκηση, τον Δήμο, αλλά και τους υπόλοιπους Αθηναίους, ξεκίνησε αθόρυβα πριν από μερικά χρόνια να ζει τη δική της αναγέννηση. «Μέχρι το 2014, με 250 ευρώ έβρισκες το καλύτερο τριάρι», λέει ο Δημήτρης Αργυρόπουλος, μεσίτης εδώ από το 1996. «Τώρα πια θες 350-400 ευρώ για κάτι μικρότερο. Κοντά στον Άγιο Γεώργιο, που έγινε γνωστός μέσα στον κορωνοϊό, πολλή νεολαία θέλησε να έρθει, γιατί απομακρύνθηκε από τα Εξάρχεια. Στη Φωκίωνος, ένα δυο επαγγελματίες κράτησαν τα μαγαζιά τους και τα ανέπτυξαν κάνοντας 5-6 καταστήματα διαφορετικών ειδών, και τώρα ανεβαίνει. Έρχονται άνθρωποι πιο ψαγμένοι, που τους αρέσουν τα παλιά σπίτια, ρωτάνε για την ασφάλεια αλλά σύντομα αντιλαμβάνονται ότι σε γενικές γραμμές η Κυψέλη είναι μια ασφαλής, οικογενειακή περιοχή».
Όχι Αθηναίοι, Κυψελιώτες
Εδώ δεν είναι Αθηναίοι, είναι Κυψελιώτες και σ’ το λένε με καμάρι, όχι μόνο οι παλιοί, αλλά και οι νέοι της άποικοι, όλο αυτό το κύμα χιπ νέων που άρχισε να τη γλυκοκοιτά και να την εποικίζει τα τελευταία χρόνια. «“Μα πώς ζείτε εκεί πέρα;” μου λένε διάφοροι, που έχουν να πατήσουν το πόδι τους σαράντα χρόνια», λέει η κ. Ασημίνα, που με τον εγγονό της στο καρότσι χαζεύει τα βιβλία στον Μετεωρίτη, το βιβλιοπωλείο-σημαία της Φωκίωνος.
«Πώς ζούμε; Με αξιοπρέπεια. Η Κυψέλη δεν πεθαίνει ποτέ, δεν με παρατάτε…». Η αρχή για να γίνει η Κυψέλη βόλτα και για τους εκτός των τειχών της Αθηναίους ήταν πριν από μερικά χρόνια το It’s a Βίλατζ, το all day bar στην πλατεία Αγίου Γεωργίου. «Για πρώτη φορά στο Βίλατζ άρχισα να έρχομαι εδώ για ποτό», λέει η Δήμητρα Σαμαρά, φρέσκια τότε στην περιοχή, που τώρα έχει ένα μικρό κομμωτήριο στην Αγίου Μελετίου. «Όταν άνοιξα πέρυσι, ήρθε ένας κύριος 89 χρονών που περνάει καθημερινά με τη γυναίκα του χέρι χέρι, με καλωσόρισε και μου είπε ότι εδώ ήταν το γαλατάδικο της γειτονιάς. Είμαστε σαν χωριό, μου θυμίζει τη Λαμία όπου μεγάλωσα. Έχει αλλάξει η ζωή μου, είμαι 21 χρόνια στην Αθήνα και είναι η πρώτη φορά που νιώθω ότι όλα εδώ είναι σωστά».
«Η Κυψέλη είχε πάντα πολλά πρόσωπα, όλα αντικρουόμενα μεταξύ τους, και όσο περνά ο καιρός αποκτά περισσότερα», λέει η δημοσιογράφος Νάγια Κωστιάνη, κάτοικος Φωκίωνος επτά χρόνια. «Είναι ταυτόχρονα: η παλιά μεγαλοαστική Αθήνα, η γειτονιά της αφρικανικής κοινότητας, τα ασύλληπτα μοντερνιστικά κτίρια, οι γκροτέσκες πολυκατοικίες του ’70, οι περισσότεροι συγκεντρωμένοι ναργιλέδες και τα περισσότερα συγκεντρωμένα θέατρα ανά τετραγωνικό μέτρο. Δεν ξέρω αν είναι η πιο όμορφη γειτονιά της Αθήνας (είναι), είναι όμως αυτή που δεν βαριέσαι να χαζεύεις. Ως γονιός ενός υπερκινητικού τετράχρονου, φυσικά και με ενοχλεί το ότι οι δύο παιδικές χαρές της είναι για γέλια. Αν όμως έχεις ζήσει στο κέντρο, έχεις μάθει να μην περιμένεις πολλά. Προτιμώ να μεγαλώνω ένα παιδί μέσα στο θαυμάσια χαοτικό πλέγμα της Κυψέλης, όπου κάθε δρόμος, κτίριο, μαγαζί έχει μια ιστορία και ο ανθρωπολογικός χάρτης αποτελείται από κάθε φυλή και κοινωνικό υπόβαθρο, παρά στο Stepford των φουσκωτών αμάνικων γιλέκων των προαστίων».
Η Κυψέλη έχει και μια ολοδική της μουσικότητα. Τα καλοκαίρια σκάει η Φιλαρμονική του Δήμου, αράζει δίπλα στα σιντριβάνια και παίζει hits του παλιού ελληνικού σινεμά ή το theme του Νονού. Στα στενά της θα ακούσεις πακιστανικό ραπ και Bollywood soundtracks. Οι Κυριακές έξω από την Αιθιοπική Εκκλησία είναι μια μαγεία, τα gospel γεμίζουν την Επτανήσου. Εκεί δίπλα μένει ο Νίκος, ιδιοκτήτης του νέου all day bar της Αγίας Ζώνης, Bateau Ivre. «Έχει μια γοητεία η Κυψέλη και όλο αυτό με το ξένο στοιχείο είναι μέρος της. Άνοιξα το μαγαζί τον Μάιο, δεν με ενδιέφερε να το κάνω οπουδήποτε αλλού». Παρά τις δύσκολες συνθήκες, το Bateau πάει πολύ καλά. «Έχουμε πολύ και ωραίο κόσμο. Στην Κυψέλη υπάρχει μια παράξενη αλληλεγγύη, ίσως επειδή είμαστε ο ένας πάνω στον άλλο. Πρέπει να σεβόμαστε και να βοηθιόμαστε, αλλιώς δεν βγαίνει».
Εγκαίνια, εγκαίνια, εγκαίνια
Δεν είναι το μόνο νέο μαγαζί. Το Kick στη Σποράδων, το ολοκαίνουργιο Dope (αδελφάκι αυτού του κέντρου) στη Φωκίωνος, το Morning Sweetie πίσω από τη Δημοτική Αγορά, το Williwaw στην Κερκύρας, το Fabrica del Vino (το γνωστό των Εξαρχείων), τα δύο λουλουδάδικα, η Monstera και το Παπιγιόν με second hand φυτά, οι (γνωστές) Σεϋχέλλες που έρχονται σύντομα στην Αγίας Ζώνης. Η ίδια η Δημοτική Αγορά ξαναζεί υπό τη διεύθυνση του Impact Hub, φιλοξενώντας καταστήματα που έχουν θετικό κοινωνικό πρόσημο – παντοπωλείο ελληνικών προϊόντων, γκαλερί με έργα ατόμων με νοητική υστέρηση, δισκοπωλείο ανεξάρτητης μουσικής, παιχνιδάδικο με second hand παιχνίδια, κ.λπ. Ταυτόχρονα πολιτιστικές εκδηλώσεις, pop up markets, μαθήματα για μικρούς και μεγάλους, event όλων των εθνικών κοινοτήτων της Κυψέλης. Ένας χώρος που δέχεται τους πάντες κάτω από την ίδια στέγη. Εκεί βρίσκεται πλέον και το πρόγραμμα Baytna του Athens Comics Library και του Refugee Trauma Initiative, για να δημιουργήσει έναν ασφαλή και δημιουργικό χώρο για παιδιά πρόσφυγες και μετανάστες και τους φροντιστές τους.
Το Baytna («το σπίτι μας» στα αραβικά) παρέχει προσχολική εκπαίδευση σε παιδιά ηλικίας 0-6 ετών και στους γονείς τους. «Για μας η Κυψέλη είναι ιδανικός τόπος», λέει η υπεύθυνη Ντίνα Ντζιώρα. «Είναι ένα παράδειγμα πολυπολιτισμικότητας με την αίσθηση της γειτονιάς». Η Σοφία δεν μένει πια στην Κυψέλη, αλλά της λείπει σαν δικός της άνθρωπος. «Η Κυψέλη είναι ένας χώρος οικειότητας. Συγχωρεί εύκολα και ξεχνάει γρήγορα. Έχει μάθει να λειτουργεί με δεδομένο ότι δεν υπάρχει καθαρή φυλή και δεν υπάρχουν άτρωτοι άνθρωποι. Δεν λέω ότι όλα είναι ρόδινα, αλλά νομίζω ότι δεν κατάφερε να τρυπώσει το μίσος διαιρετικά. Αν θέλει να κάνει κάτι πραγματικά καλό ο Μπακογιάννης, να της φτιάξει τα πεζοδρόμια. Οι άνθρωποι εκεί περπατάνε και τα πεζοδρόμια είναι παγίδες».
Κι ένας φόβος στο βάθος
Ο Γιώργος ζει εδώ περίπου δύο χρόνια στην γειτονιά. «Αυτό που μου αρέσει εδώ είναι ότι έχει μια ωραία ισορροπία ανάμεσα στο αστικό και το λαϊκό. Παίρνεις και τις δύο αυτές δόσεις ισόποσα και δεν ανταγωνίζεται η μία τάση την άλλη. Και ίσως το πιο ζωντανό και χαμογελαστό κομμάτι της είναι οι αφροέλληνες. Με στενοχωρεί η εγκατάλειψη, αναρωτιέμαι ποιος μηχανισμός θα την αντιμετωπίσει. Φοβάμαι πως θα είναι το λεγόμενο gentrification. Αυτού του τύπου ο εξευγενισμός νομίζω ότι δεν ταιριάζει στην Κυψέλη. Για την ώρα το ευτύχημα είναι πως η αισθητική της “κουμπώνει” στο είδος της επιχειρηματικότητας που αναπτύσσεται, και αυτό ίσως διασώζει και τον αρχιτεκτονικό της χαρακτήρα».
«Το φοβάμαι το gentrification», λέει η Νάγια. «Προφανώς και χαίρομαι που έχουν ανοίξει φανταστικά μαγαζιά της δικής μου αισθητικής – καλά τα παραδοσιακά καφέ και οι ταβέρνες, αλλά πόση ψησταριά και τζιν σε σωλήνα να αντέξεις; Προφανώς και χαίρομαι που έχουν μετακομίσει εδώ φίλοι μου. Όμως, φοβάμαι πως, αν δεν προσέξουμε αυτό το κύμα ανανέωσης και αλλαγής που έχει ξεκινήσει, και καλώς έχει, θα φτάσουμε στο σημείο να σβήνουμε ένα ένα τα χαρακτηριστικά της που την κάνουν μοναδική».