«Πότε θα γίνεις μανούλα;», «Βιάσου, γιατί τα ωάριά σου γερνούν», «Πρόσεξε, θα το μετανιώσεις!». Αν έχετε περάσει τα τριάντα, σίγουρα έχετε ακούσει πολλάκις τις εν λόγω παραινέσεις· και μάλιστα όχι απαραίτητα από οικείους σας, αλλά ακόμα και από σχεδόν αγνώστους, που θεωρούν χρέος τους να σας ενθαρρύνουν προς τη… σωστή κατεύθυνση. Ο μύθος του «μητρικού φίλτρου» και του «βιολογικού ρολογιού» διαιωνίζεται και ταλαιπωρεί όλο και περισσότερες νέες γυναίκες για τις οποίες η μητρότητα δεν αποτελεί (αυτο)σκοπό ζωής. O ψυχοθεραπευτής Λύο Καλοβυρνάς δουλεύει πάνω από δέκα χρόνια με γυναίκες που διακατέχονται από αμφιθυμία σχετικά με τη μητρότητα και σήμερα, μέσω του βιβλίου του Μητέρα μηδέν παιδιών (εκδ. Gutenberg), τους δίνει φωνή και φωτίζει πολλές αθέατες πτυχές μιας από τις σημαντικότερες αποφάσεις ζωής.
Η ερώτηση βρίσκεται πάντοτε στην άκρη των χειλιών του εκάστοτε συνομιλητή μας. Ούτε η καλή ανατροφή ούτε η μόρφωση μοιάζουν ικανές να ανακόψουν την επιθυμία του να ανοίξει αυτή τη συζήτηση. «Όταν κάποια γυναίκα απαντά ευθέως ότι δεν επιθυμεί παιδιά και γι’ αυτό δεν έχει τεκνοποιήσει, τότε ένας νέος γύρος επιχειρημάτων έρχεται, με στόχο να υπονομεύσει τη βεβαιότητα της απόφασής της», σχολιάζει στο «Κ» ο κ. Καλοβυρνάς. «Ο κοινωνικός περίγυρος δίνει έναν σωρό ερμηνείες “ψυχολογικής” φύσεως, όπως ότι έχουν πληγωθεί από κάποια σχέση, ότι φοβούνται μήπως επαναλάβουν τα λάθη των γονιών τους, ότι είναι καριερίστες κ.ά., θέλοντας ουσιαστικά να τους υποδείξει πώς πρέπει να ζήσουν τη ζωή τους». Αδιαμφισβήτητα, μεγάλο ρόλο παίζει το ποιος βρίσκεται απέναντι στις γυναίκες και αναπτύσσει αυτή την επιχειρηματολογία για την «αξιοποίηση» της μήτρας τους. «Άλλη βαρύτητα έχει η κολλητή τους, άλλη μια ηλικιωμένη συγγενής με διαφορετική από τις ίδιες νοοτροπία, ενώ διαφορετικά εκλαμβάνουν όσα τους λέει ο γυναικολόγος τους», υπογραμμίζει ο κ. Καλοβυρνάς, που ουκ ολίγες φορές ακούει από τις θεραπευόμενές του «ιστορίες φρίκης» έπειτα από το καθιερωμένο γυναικολογικό τσεκάπ. «Η μητρότητα έχει κανονικοποιηθεί και έχει επινοηθεί η έννοια του μητρικού ενστίκτου, κάτι που δεν υφίσταται, καθώς ο άνθρωπος είναι κοινωνικό και όχι φυσικό ον», ισχυρίζεται ο κ. Καλοβυρνάς. Η ασφυκτική αυτή πίεση ωθεί συχνά γυναίκες σε μια απόφαση που τελικά δεν είναι δική τους.
ΚΑΤΙ ΕΚΑΝΑΝ ΛΑΘΟΣ
Με το θέμα της (μη) επιθυμίας παιδιών ο κ. Καλοβυρνάς ασχολείται από το 2012. «Τότε διοργάνωσα το πρώτο εργαστήρι και ακολούθησαν άλλα δύο», διηγείται. «Συμμετείχαν γυναίκες που είχαν αμφιθυμία για τη μητρότητα και ήθελαν να διερευνήσουν τι πραγματικά ήθελαν». Το πρώτο συμπέρασμα που αβίαστα προέκυψε ήταν ότι όλες τους ήταν έντονα προβληματισμένες. «Φοβούνταν ότι κάτι έκαναν λάθος, ακριβώς επειδή δεν είχαν την επιθυμία απόκτησης ενός παιδιού, σύμφωνα με την ισχύουσα νόρμα». Το δεύτερο και πιο θλιβερό συμπέρασμα ήταν ότι ένιωθαν εξοστρακισμένες. «Δεν υπήρχε πουθενά χώρος να εκφράσουν την αμφιθυμία τους, καθώς φαίνεται ότι δεν είναι αποδεκτό το να μοιραστεί μια ενήλικη γυναίκα δημοσίως το ότι δεν θέλει παιδιά». Στους κόλπους του κάθε workshop οι γυναίκες ένιωσαν ελεύθερες να συζητήσουν το θέμα που αποτελεί ταμπού. «Βρήκαν αλληλοϋποστήριξη και άρχισαν να νιώθουν λιγότερο μόνες, καθώς βίωναν τη μοναξιά της εξαίρεσης». Άλλες κατέληξαν ότι θα ήθελαν πραγματικά να γίνουν μητέρες στο μέλλον και άλλες επιβεβαίωσαν τη μη επιθυμία τους. Οι τελευταίες ενδυναμώθηκαν, έτσι ώστε να μπορέσουν να επικοινωνήσουν την επιλογή αυτή στο περιβάλλον τους.
«Πολλές γυναίκες μπορεί να μην επιθυμούν παιδί, όμως θέλουν να θέλουν, για να μπορέσουν έτσι να ενταχθούν στη νόρμα», επισημαίνει ο κ. Καλοβυρνάς, σκιαγραφώντας την εσωτερική αυτή μάχη. «Έτσι ψυχαναγκάζονται». Μια άλλη υποπερίπτωση είναι η εξής: «Το παιδί είναι αδιάφορο έως ότου πλησιάσουν στην εμμηνόπαυση· επειδή τότε το παιδί είναι η δυνατότητα που σε λίγο θα εκλείψει, αποκτά άλλη αξία και άλλο συμβολισμό, ταυτίζεται με τη νιότη». Την παραπάνω σύνθετη ψυχολογική κατάσταση επιβαρύνει έτι περαιτέρω το αφήγημα για την άτεκνη γυναίκα που γερνώντας μετανιώνει. «Όλοι έχουμε ακούσει μια τέτοια ιστορία, που μοιάζει με την ποινή την οποία το σύστημα επιφυλάσσει σε όποια “λοξοδρομεί”».
Εξίσου λεπτή είναι η διαφορά ανάμεσα στο «θέλω παιδί ή συναινώ να κάνω παιδί». Η εν λόγω διαφοροποίηση ισχύει βέβαια και για τους άνδρες, όμως, όταν αφορά γυναίκες, οι επιπτώσεις μπορεί να είναι σοβαρές τόσο στην ψυχική υγεία των ιδίων όσο και στων παιδιών. «Όσες τελικά θα κάνουν ένα παιδί για να κάνουν το χατίρι στον σύζυγο ή στους γονείς τους, ενδέχεται εκ των υστέρων να το μετανιώσουν και να οδηγηθούν ακόμα και στην κατάθλιψη», τονίζει. «Προσωπικά, χωρίς να υποτιμώ τον ορμονικό παράγοντα, θεωρώ ότι ένα ποσοστό γυναικών που εκδηλώνουν επιλόχειο κατάθλιψη είναι αυτές που το παιδί δεν αποτελούσε δική τους, βαθιά επιθυμία».
Η ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΤΗΣ ΜΗΤΡΟΤΗΤΑΣ
Προφανώς, στιγμές αμφιθυμίας σχετικά με την απόφαση της απόκτησης παιδιού μπορεί να έχει κάθε μητέρα. «Υπάρχει όμως μια διακριτή διαφορά», διευκρινίζει ο κ. Καλοβυρνάς. «Άλλο είναι το να μετανιώνεις για ορισμένες πτυχές της μητρότητας, όπως το timing της γέννησης ενός παιδιού, η επιλογή του πατέρα του παιδιού ή ο αριθμός των παιδιών που γεννάς, και άλλο γι’ αυτή καθαυτή την απόφαση». Αντίστροφα, υπάρχουν γυναίκες που επιθυμούν να βιώσουν κάποια πτυχή της μητρότητας, αλλά όχι ολόκληρη την πολυσχιδή αυτή εμπειρία. «Έχω δουλέψει με θεραπευόμενες που θα ήθελαν ένα παιδί, αλλά σε εφηβική ηλικία, άλλες που τις συγκινεί μόνο η τρυφερότητα και η φροντίδα που χρειάζεται ένα βρέφος, ενώ αρκετές θα ήθελαν να έχουν το βίωμα της εγκυμοσύνης, να νιώσουν μια ύπαρξη να μεγαλώνει μέσα τους, αλλά έως εκεί· επιθυμούν δηλαδή μια εγκυμοσύνη, αλλά όχι τη μητρότητα».
Στο πλαίσιο της μελέτης, τον Νοέμβριο και τον Δεκέμβριο του 2018 ο κ. Καλοβυρνάς πραγματοποίησε μια διαδικτυακή έρευνα στην οποία συμμετείχαν συνολικά 3.731 γυναίκες, εκ των οποίων 2.678 είχαν γίνει μητέρες. Οι απαντήσεις τους αναδεικνύουν την κοινωνική πραγματικότητα. Οκτώ στις δέκα γυναίκες που έκαναν παιδί ήθελαν πολύ να γίνουν μητέρες. Το ποσοστό των γυναικών που δεν ήθελαν να κάνουν παιδί, αλλά έκαναν είναι πολύ μικρό – μόλις 3%, δηλαδή 82 γυναίκες. «Οι γυναίκες που έγιναν μητέρες από τύχη είναι μόλις 5,8% ανάμεσα στις γυναίκες που ήθελαν να γίνουν μητέρες και 25,5% στις γυναίκες που δεν είναι σίγουρες αν το ήθελαν», σημειώνει ο κ. Καλοβυρνάς. «Παρότι αυτές οι 82 γυναίκες δεν ήθελαν να κάνουν παιδί, δηλώνουν κατά 74,3% ευχαριστημένες και πάνω από τις μισές (57,3%) δεν έχουν μετανιώσει για την απόφασή τους να γίνουν μητέρες». Σε επόμενη ερώτηση, ένα 15,4% των γυναικών παραδέχεται ότι η κοινωνική επιταγή συντέλεσε στην απόφαση τεκνοποιίας («λίγο επειδή το ήθελα και λίγο επειδή έπρεπε»), ενώ 7,1% δηλώνει ότι ένιωθε ότι έπρεπε να τεκνοποιήσει. Μεγάλο ποσοστό των συμμετεχουσών υποστηρίζει ότι η μητρότητα ωραιοποιείται. «Οι μισές μητέρες (51,2%) δηλώνουν ότι η πραγματικότητα της μητρότητας είναι περίπου όπως τους την παρουσίαζαν, όμως τέσσερις στις δέκα γυναίκες (42,2%) υποστηρίζουν ότι η μητρότητα τελικά δεν είναι έτσι όπως παρουσιάζεται».
Καθώς, βέβαια, επικρατεί η πεποίθηση ότι «ένα παιδί ίσον κανένα παιδί», το ερωτηματολόγιο περιλάμβανε και αυτό το ζήτημα. «Πολλές μητέρες θεωρούν απολύτως δεδομένο και απαραίτητο ότι πρέπει να κάνουν δεύτερο παιδί για “χάρη του πρώτου”, κάτι που επιβεβαιώθηκε στη σφυγμομέτρηση: σχεδόν μία στις δύο γυναίκες (43%) πιστεύει ότι έπρεπε/πρέπει να κάνει δεύτερο παιδί για χάρη του πρώτου, αν και το ίδιο ποσοστό (43,2%) διαφωνεί με την επικρατούσα άποψη και 13,7% δεν είναι σίγουρο». Οι περισσότερο συνειδητές εγκυμοσύνες προέρχονται από τις γυναίκες που τεκνοποιούν σε μεγαλύτερη ηλικία ή από τις ομοφυλόφιλες γυναίκες, «καθώς καλούνται να υπερπηδήσουν μια σειρά από εμπόδια».
Η κοινωνική πίεση προς την τεκνοποίηση δεν αποτελεί ελληνικό ούτε μεσογειακό φαινόμενο. «Αντίθετα, εκδηλώνεται σε όλες τις κοινωνίες με ήπιο ή πιο έντονο τρόπο», επιβεβαιώνει ο έμπειρος ψυχοθεραπευτής. Είναι χαρακτηριστικό ότι το σχετικό ερώτημα τίθεται πάντοτε προς τις άτεκνες γυναίκες, αλλά ποτέ δεν ακούμε την αντίστροφη ερώτηση προς κάποια μητέρα ή έγκυο. «Η μητρότητα παρουσιάζεται ως ένα πεπρωμένο που όλες οι γυναίκες πρέπει να ακολουθήσουν». Διαπιστώνεται, όμως, διαχρονικά και διεθνώς ότι όσο ανεβαίνει το μορφωτικό και βιοτικό επίπεδο, τόσο οι γυναίκες κάνουν λιγότερα παιδιά και σε μεγαλύτερη ηλικία. «Είναι μόλις πενήντα χρόνια που διατίθεται το αντισυλληπτικό χάπι, που δίνει την πολυτέλεια της μη τεκνοποίησης», υπενθυμίζει ο ίδιος. Αν βρίσκεστε ενώπιον αυτού του διλήμματος, το καλύτερο είναι να κάνετε μια προβολή του εαυτού σας στο μέλλον και να αναρωτηθείτε: «Θέλω να γίνω μητέρα; Και, αν ναι, είναι αυτή η επιθυμία δική μου;».
52 γυναίκες εξομολογούνται
→ Στις προσωπικές συνεντεύξεις στις οποίες στηρίχθηκε το βιβλίο, 52 γυναίκες που δεν έκαναν παιδιά εξηγούν με αφοπλιστική ειλικρίνεια πώς οδηγήθηκαν στην απόφαση, πώς τις αντιμετωπίζουν οι άλλοι, αν το έχουν μετανιώσει. «Ήμουν από τις πολύ τυχερές γυναίκες, που ποτέ δεν προβληματίστηκα αν θα κάνω παιδί ή όχι. Το ότι δεν θέλω να κάνω παιδιά βγήκε πυρηνικά από μέσα μου. Δηλαδή, ποτέ δεν με φαντάστηκα μαμά, ποτέ δεν είχα καμία ιδιαίτερη έλξη προς τα μωρά παιδιά· αν μου έδινες ένα κουτάβι, ένα μωρό γατί κι ένα μωρό παιδί, ποτέ δεν θα καθόμουν να ασχοληθώ με το παιδί», απαντά μια 48χρονη οδοντίατρος.
→ «Το συνειδητό κομμάτι ήταν ότι δεν ήθελα να κάνω παιδιά μόνο και μόνο για να τα κάνω. Πίστευα ή ήλπιζα ότι θα συναντήσω έναν σύντροφο που να αγαπώ και να εμπιστεύομαι, αλλά δεν τον συνάντησα. Στις ηλικίες μεταξύ 19 και 30 περίπου, είχα εισπράξει από κάποιους ότι έψαχναν γενικά μια γυναίκα για να κάνουν οικογένεια και ότι τους έκανα ή ότι θα με ενέκρινε η μητέρα τους, κάτι που έβρισκα τρομακτικό», απαντά η 45χρονη Πηνελόπη.
→ Η 47χρονη Άννα, γιατρός, βρίσκεται συνεχώς σε μια απολογητική θέση. «Σαν να με στήνουν στον τοίχο! Σαν να με κατηγορούν και σαν να με θεωρούν ανεπαρκή σε αυτόν τον τομέα. […] Λέω ότι είναι επιλογή μου. Σοκάρω. Μου λένε “θα το μετανιώσεις”. Τον άνδρα μου, που επίσης είναι γιατρός, κανείς δεν τον ρωτάει αν έχει κάνει παιδί και γιατί όχι». Η συνομήλική της Μαριάνθη αποτιμά διαφορετικά την απόφασή της. «Δεν ήταν συνειδητή η απόφασή μου να μείνω άτεκνη, υπήρξα κυρίως έρμαιο των επιθυμιών των άλλων, της τύχης και των εκάστοτε υποχρεώσεων, αλλά, να σας πω την αλήθεια μου, νομίζω ότι τελικά δεν ενδιαφέρθηκα πραγματικά να αποκτήσω παιδί, αλλιώς θα είχα κινήσει γη και ουρανό».
ΙΝFO
Το βιβλίο του Λύο Καλοβυρνά Μητέρα μηδέν παιδιών – Η μητρότητα ως επιλογή ή επιβολή κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Gutenberg.