Τον περασμένο Μάιο είχα την ευκαιρία να συναντήσω και να συζητήσω για λίγο με τον διευθύνοντα σύμβουλο μιας από τις τέσσερις μεγάλες ελληνικές συστημικές τράπεζες. Μόλις τελείωνε η δεύτερη καραντίνα, ο ίδιος επέβλεπε την ολοκλήρωση ενός νέου, εντυπωσιακού κτιρίου γραφείων της τράπεζας στο πρότυπο του smart working και δεν υπήρχε καλύτερη ευκαιρία για να του ζητήσω την άποψή του για το μέλλον της εργασίας όταν με το καλό η πανδημία έπαυε να αποτελεί απειλή για την παγκόσμια υγεία. Η απάντησή του με αιφνιδίασε: «Ξέρετε, οι εργαζόμενοι που τώρα ξεκινούν την καριέρα τους και τους οποίους βλέπουμε στα interviews είναι μια γενιά που θεωρεί τη δυνατότητα τηλεργασίας ως απόλυτο προαπαιτούμενο για να συζητήσουν οποιαδήποτε επαγγελματική πρόταση. Το θεωρούν δεδομένο».
Δεν πρόκειται για ελληνική ιδιοτροπία. Σύμφωνα με τα ευρήματα πρόσφατης έρευνας που διενεργήθηκε για λογαριασμό της Samsung Electronics από το The Future Laboratory, μόνο το 14% των Ευρωπαίων εργαζομένων επιθυμούν να επιστρέψουν κανονικά στο γραφείο με τη λήξη της υγειονομικής κρίσης. Αντίστοιχα αποτελέσματα είχαν ανιχνευθεί τον Δεκέμβριο του 2020 σε έρευνα της Gallup, με σχεδόν τα δύο τρίτα των εργαζομένων στις Ηνωμένες Πολιτείες που εργάζονταν από απόσταση λόγω της πανδημίας να δηλώνουν ότι θα ήθελαν να συνεχίσουν να το κάνουν. Επιπλέον, πριν από έναν χρόνο, περισσότερο από το 80% των εταιρειών στις ΗΠΑ δήλωναν ότι θα υιοθετήσουν υβριδικό μοντέλο εργασίας, σύμφωνα με το οποίο οι εργαζόμενοι θα προσέρχονται «στο γραφείο» τρεις ημέρες την εβδομάδα.
Με την επιστροφή σε μια σχετική κανονικότητα, λόγω των μαζικών εμβολιασμών, τα μηνύματα μπορεί να δείχνουν σήμερα κάπως αλληλοσυγκρουόμενα (για παράδειγμα, η Google επένδυσε τον Ιανουάριο ένα δισεκατομμύριο δολάρια για να αγοράσει και να ανακαινίσει ένα κτίριο γραφείων στο κέντρο του Λονδίνου, το οποίο μέχρι σήμερα μίσθωνε), παρ’ όλα αυτά οι μεγάλες εταιρείες σε όλο τον κόσμο φαίνεται ότι επαναπροσδιορίζουν το εργασιακό τους μοντέλο, ενσωματώνοντας σε μεγάλο βαθμό την πρόσφατη εμπειρία. Για όσους σχεδιάζουν επαγγελματικούς χώρους, η λέξη είναι μία: επανάσταση. Αλλά ας δούμε τι λένε οι καθ’ ύλην αρμόδιοι.
Η Μαρίκα Μαυρολέων είναι αρχιτέκτονας και Design Operations Manager της Α&Μ Architects, ενός αναγνωρίσιμου αρχιτεκτονικού γραφείου της Αθήνας, που μετράει σχεδόν σαράντα χρόνια εμπειρίας στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό και στη διαχείριση έργων και που τα τελευταία χρόνια έχει υπογράψει μερικά από τα πιο σημαντικά πρότζεκτ κτιρίων και χώρων γραφείων στην Ελλάδα· αναφέρουμε ενδεικτικά τις περιπτώσεις των γραφείων της Deloitte, της Booking.com, της Microsoft και της GSK / GlaxoSmithKline, ενώ σε λίγες εβδομάδες θα εγκαινιαστούν τα νέα γραφεία της Pfizer συνολικού εμβαδού 4.500 τ.μ. στη λεωφόρο Μεσογείων. Το πρώτο που μου κάνει εντύπωση στη συζήτησή μας είναι ότι ειδικά μετά την πανδημία η ζήτηση για μελέτη γραφειακών έργων (κτιριακά ή interiors) έχει αυξηθεί πολύ. Μα υποτίθεται ότι πάμε σε μια εποχή με λιγότερα γραφεία, όχι; Εδώ χρειάζεται λίγη προσοχή, συμβαίνει το εξής παράδοξο: η Αθήνα είχε και πριν από την πανδημία ένα ιδιαίτερα πεπαλαιωμένο απόθεμα γραφειακών χώρων που χρειάζονται ανακαίνιση, ενώ η υγειονομική κρίση υποχρεώνει πολλές εταιρείες να κινηθούν προς το νέο υβριδικό μοντέλο, όπου το παλιό, καλό, ατομικό γραφείο θα είναι παρελθόν.
Η Μαρίκα Μαυρολέων επιβεβαιώνει την τάση: «Ακολουθώντας διεθνή πρότυπα για την εργασιακή κουλτούρα και νέα δεδομένα που έρχονται με το πέρασμα του χρόνου (τηλεργασία, νέες τεχνολογίες, πανδημία), μια νέα ζήτηση έρχεται, που εστιάζει στην ποιότητα των γραφειακών χώρων, αλλά και στη δημιουργία ενός υβριδικού περιβάλλοντος, που προσαρμόζεται γρήγορα στις αλλαγές. Το γραφείο μας καλύπτει πολλές από αυτές τις απαιτήσεις και σήμερα το portfolio των γραφειακών έργων αποτελεί σχεδόν το 50% των projects μας».
Γραφείο που θα θυμίζει το σπίτι μας
Είναι, λοιπόν, τα glossy γραφεία των τεχνολογικών κολοσσών με τα λεγόμενα «hot desks» (γραφεία και υπολογιστές που χρησιμοποιούνται προσωρινά από όποιον τα χρειάζεται), τους όλο και περισσότερους πολύχρωμους κοινόχρηστους χώρους και τα play rooms ένα μέλλον που ήρθε λίγο πιο γρήγορα λόγω του κορωνοϊού; Η Μαρίκα Μαυρολέων μού λέει ότι η διεθνής, συλλογική εμπειρία δείχνει πως οι εργαζόμενοι είναι πιο παραγωγικοί σε ένα οικείο περιβάλλον, το οποίο υπολογίζει σοβαρά τις ανάγκες του χρήστη. Με την εργασία πλέον να μην περιορίζεται σε συγκεκριμένο τόπο ή χρόνο, η ευελιξία γίνεται απαραίτητο συστατικό, που δίνει μορφή στα νέα δεδομένα. «Με περισσότερο από το 50% του προσωπικού εταιρειών να ακολουθεί το υβριδικό μοντέλο, οι χώροι των γραφείων στρέφονται όλο και πιο πολύ στον όρο “Resimercial”, συνδυασμός των λέξεων “residential” και “commercial”, ένα μοντέλο που συνδυάζει και τα δύο χαρακτηριστικά αυτών των κόσμων: χώροι προσαρμοσμένοι να φιλοξενήσουν πολλές διαφορετικές δραστηριότητες σε home comfort περιβάλλον, που θα μοιάζουν όλο και περισσότερο με οικιακούς χώρους, που εναρμονίζονται με βάση τις ανάγκες του εργαζομένου. Αυτό θα υποστηρίζεται από εξελιγμένη τεχνολογία και λογισμικό που δίνει τη δυνατότητα προκράτησης σε workstations, meeting rooms και άλλους κοινόχρηστους χώρους, και θα επιτρέψει ευελιξία στη διαχείριση του εμβαδού των γραφείων. Οι εργαζόμενοι θα είναι πιο ικανοποιημένοι και πιο αποτελεσματικοί έχοντας τον έλεγχο του πότε, πού και πώς θα λειτουργούν. Smart συσκευές, οπτικοακουστικά συστήματα, cloud computing, συνεργατικές εφαρμογές και άλλες τεχνολογίες θα βελτιώσουν την ευελιξία εντός και εκτός του φυσικού χώρου εργασίας, ενώ οι τεχνολογικές υποδομές δεν θα χρειάζεται να αλλάζουν για κανένα από τα δύο σενάρια».
Προορισμός, όχι κάτεργο
Στην πραγματικότητα, εξηγεί η Design Operations Manager της Α&Μ Architects, τα γραφεία του 21ου αιώνα αλλάζουν για να μπορούν να αποτελούν πλέον προορισμό για τους εργαζομένους, καλύπτοντας την ανθρώπινη ανάγκη για συν-εργατικότητα και κοινωνικοποίηση, ενώ θα μπορούν να παρέχουν experience driven χώρους, που θα επιτρέψουν ανάπτυξη και ευρηματικότητα. Έτσι, τα γραφεία θα γίνονται όλο και πιο ελκυστικά για να μπορούν να υποδέχονται τους εργαζομένους, προσφέροντας υποδομές που δεν μπορούν να βρεθούν στο σπίτι».
Πέρα από τις σχεδιαστικές καινοτομίες και τις διαφορετικές προτεραιότητες, οι αρχιτέκτονες συνεργάζονται με τους μηχανικούς για ένα εντελώς διαφορετικό εργασιακό περιβάλλον με την πιο κυριολεκτική έννοια του όρου. Τα νέα συστήματα εξοπλισμού, που φιλτράρουν και καθαρίζουν τον αέρα, η ποιότητα του αέρα, η θερμοκρασία, η υγρασία αλλά και οι ρύποι θα μπορούν να ελέγχονται πλήρως. «Αυτά τα συστήματα θα συμβάλουν στην προσπάθεια για ευεξία και υγεία στον εργασιακό χώρο, ενώ παράλληλα θα προσδίδουν το αίσθημα της ασφάλειας σε όσους χρησιμοποιούν τις εγκαταστάσεις του γραφείου. Σε συνδυασμό με την ανεπτυγμένη τεχνολογία και τον ανανεωμένο σχεδιασμό, οι γραφειακοί χώροι θα παραμείνουν ενεργοί στην αγορά, αλλά πλέον θα συνδυάζονται με την εργασία από το σπίτι», συμπληρώνει η Μαρίκα Μαυρολέων.
Φαίνεται, λοιπόν, ότι η πανδημία όχι μόνο δεν βάζει τέλος στη «ζωή στο γραφείο», αλλά τη σπρώχνει μια ώρα αρχύτερα προς ένα νέο κεφάλαιο που θα (προσπαθήσει να) μας κάνει ευτυχισμένους όλους: και αυτούς που δεν μπορούν να διανοηθούν τη δουλειά τους χωρίς τους συναδέλφους τους αλλά και όσους βρήκαν στην τηλεργασία μια ανεπανάληπτη συνθήκη εξισορρόπησης με την «πραγματική» ζωή· και κυρίως όσους κινούμαστε σε μια λεπτή, ενδιάμεση περιοχή, που δεν είναι τόσο γκρίζα όσο ακούγεται.