ΖΩΗ ΣΤΙΣ ΠΟΛΕΙΣ
Περπατάει κανείς στους δρόμους της Πλάκας και δεν μπορεί να φανταστεί ότι κάποτε μια ομάδα αποτελούμενη από «αυθεντίες της αθηναϊκής διανόησης» κλήθηκε να ζυγίσει τις εξής δύο προοπτικές: διατήρηση της συνοικίας ή κατεδάφισή της για τη διενέργεια ανασκαφών. Η πρώτη συνάντηση έγινε στο δημαρχείο της Αθήνας τον Φεβρουάριο του 1966 και τα πρακτικά εκείνα έρχονται σήμερα στο φως μέσα από το βιβλίο Το μέλλον της Πλάκας (εκδ. Καπόν), με τον κατατοπιστικό υπότιτλο Το αφήγημα μιας ιστορικής αντιπαράθεσης. Είναι μια εξαιρετική δουλειά του Αλέξανδρου Παπαγεωργίου-Βενετά, καθηγητή, αρχιτέκτονα – πολεοδόμου, ο οποίος συμμετείχε τότε στις διαβουλεύσεις σε ηλικία 33 ετών. Στην όμορφη και προσεγμένη έκδοση περιλαμβάνεται και φωτογραφικό υλικό.
Συζητώντας για αστικά ζητήματα, ο Βρετανός ιστορικός Μπεν Γουίλσον χαρακτηρίζει την πόλη ως τη «μεγαλύτερη ανακάλυψη του ανθρώπου». Στη μελέτη του με τίτλο Metropolis (εκδ. Διόπτρα) επιχειρεί μια περιήγηση σε κομβικά αστικά κέντρα της Ιστορίας, καταγράφοντας κυρίως πώς η συνύπαρξη των ανθρώπων τούς οδήγησε στα σημαντικότερα επιτεύγματά τους. Ωραίο ανάγνωσμα.
Ο ΚΟΣΜΟΣ ΣΗΜΕΡΑ
Ένας από τους εκατό χάρτες που περιλαμβάνει ο Πασκάλ Μπονιφάς στο Άτλας διεθνών σχέσεων (εκδ. Πεδίο) αφορά τη δύσκολη σχέση της Ρωσίας με την Ουκρανία – «η ανακωχή είναι εύθραυστη» σχολιάζει για τα γεγονότα του 2015. Ο γνωστός Γάλλος καθηγητής και συγγραφέας εξηγεί τον κόσμο μέσα από χάρτες, μελετώντας τα γεγονότα που σημάδεψαν την ανθρωπότητα από το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου μέχρι τις μέρες μας. Από τη Γιάλτα μέχρι την Κορέα και από εκεί στη Συρία. Μια πραγματικότητα που αποκαλύπτεται μέσα από διαρκώς κινούμενα σύνορα.
Μένοντας στην Ευρώπη, ο Ολλανδός δημοσιογράφος και ιστορικός Χέιρτ Μακ καταγράφει με έναν πολύ άμεσο τρόπο, μέσα από ταξίδι, παρατήρηση και μελέτη, όσα έζησε η ήπειρος από το 1999 μέχρι το 2021. Ο Μακ έχασε τις πρόσφατες εξελίξεις, ωστόσο συμπεριλαμβάνει ως παράμετρο της σύγχρονης ευρωπαϊκής εμπειρίας την ύπαρξη της Ρωσίας του Πούτιν. Όπως και την ελληνική κρίση, την τρομοκρατία, το προσφυγικό, το Brexit κ.ά. Ο ντικενσιανός τίτλος του βιβλίου, Μεγάλες προσδοκίες (εκδ. Μεταίχμιο), μεταφέρει και μια διακριτική ειρωνεία.
Η θεωρία πίσω από τα παραπάνω ας αναζητηθεί στην Ιστορία της δυτικής πολιτικής σκέψης (εκδ. Επίκεντρο). Ο Τζον Μόροου, καθηγητής πολιτικής επιστήμης στο Όκλαντ, συγκεντρώνει τις ιδέες και τα προβλήματα που διαμόρφωσαν συστήματα και συμπεριφορές σε μια μη γραμμική εξιστόρηση του τρόπου με τον οποίο λειτουργούν πολιτικά οι κοινωνίες εδώ και 2.500 χρόνια, εστιάζοντας στο ζήτημα της εξουσίας: ο σκοπός της, τα πρόσωπα που την ασκούν και ο τρόπος που την ασκούν. Μόλις κυκλοφόρησε και το δοκίμιο της Αν Άπλμπαουμ Το λυκόφως της Δημοκρατίας (εκδ. Αλεξάνδρεια), στο οποίο η τόσο οξυδερκής φωνή του σύγχρονου δημόσιου λόγου περιγράφει τη στροφή στον εθνικισμό και στον αυταρχισμό τις τελευταίες δεκαετίες.
ΒΙΒΛΙΑ ΓΙΑ ΒΙΒΛΙΑ
→ Διαβάζω στην εισαγωγή ότι το βιβλίο που κρατάω είναι η πρώτη ιστορία της ισπανικής λογοτεχνίας για τον 20ό αιώνα που γράφεται στα ελληνικά και σκέφτομαι ότι ένα ίδιο βιβλίο για την ελληνική λογοτεχνία, συνοπτικό και με σημερινά μάτια, θα ήταν εξαιρετικά χρήσιμο επίσης. Η εν λόγω έκδοση του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, Ιστορία και Ανθολόγιο κειμένων της Σύγχρονης Ισπανικής Λογοτεχνίας (εκδ. Πεδίο) λειτουργεί ως μια χαρτογράφηση (για τους πιο διαβασμένους) ή ως αφορμή για τη γνωριμία ενός λογοτεχνικού κόσμου. Πολύτιμο το δίγλωσσο ανθολόγιο που προσφέρεται σε κάθε περίοδο.
→Τα Βιβλία που διαμόρφωσαν την ιστορία της τέχνης (εκδ. Επίκεντρο) είναι ένα ανθολόγιο κειμένων που λειτουργεί ως μια ερευνητική αφετηρία (εστιάζοντας σε 16 επιδραστικά βιβλία), αλλά και ως μια έμμεση, λοξή ματιά στην ίδια την ιστορία της τέχνης. Ένα παράθυρο σε ένα γοητευτικό πεδίο, αλλά και στους ανθρώπους του. Περί τέχνης, να προσθέσω και το Η τέχνη του 19ου αιώνα, Αρχιτεκτονική-γλυπτική-ζωγραφική (University Studio Press) που επιμελήθηκε ο Άλκης Χαραλαμπίδης. Η υπερβολική προσοχή στον 20ό αιώνα μάς κάνει να ξεχνάμε καμιά φορά αυτόν που προηγήθηκε.
→Με έναν πολύ ευχάριστο και ευφάνταστο τρόπο η Σίλβια Φεράρα περιγράφει ακριβώς αυτό που λέει ο τίτλος του εγχειριδίου της, Η μεγαλύτερη εφεύρεση: H υπέροχη ιστορία της γραφής (εκδ. Πατάκη). Μεγάλα βήματα και μεγάλα μυστήρια.
→Η Ντελφίν Μινουί έγραψε αυτό το συγκινητικό βιβλίο το 2017, αργότερα γύρισε και ένα σχετικό ντοκιμαντέρ – το όνειρό της, γράφει, ήταν το βιβλίο της να μπει στη μυστική βιβλιοθήκη της Νταράγια, στη Δαμασκό, κάτι που εκ των πραγμάτων δεν κατάφερε να υλοποιηθεί. Η αφήγησή της, όμως, κρατάει ζωντανή αυτή την απίστευτη ιστορία. Το Συλλέκτες βιβλίων στην Νταράγια (εκδ. Μίνωας) είναι το χρονικό της προσπάθειας μιας ομάδας νεαρών να διασώσουν τα βιβλία από τα συντρίμμια αυτού του προαστίου της Δαμασκού και να τα φυλάξουν σε μια υπόγεια, μυστική βιβλιοθήκη.
→ Διασκεδαστικός, ως συνήθως, ο Μπιλ Μπράισον αποπειράται να βιογραφήσει, τρόπον τινά, έναν άνθρωπο με ζωή μυστηριώδη, η ταυτότητα του οποίου κρύφτηκε πίσω από το έργο του. Το Όλη η αλήθεια για τη ζωή του Σαίξπηρ κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.
ΕΜΕΙΣ ΚΑΙ Ο ΚΟΣΜΟΣ ΜΑΣ
Ο Μίτσιο Κάκου θέτει στην εισαγωγή του μερικές ερωτήσεις που ίσως έχετε ξανακούσει: Πώς προέκυψε η Μεγάλη Έκρηξη; Τι υπάρχει στην άλλη άκρη μιας μαύρης τρύπας; Είναι εφικτό ένα ταξίδι στον χρόνο; Υπάρχουν σκουληκότρυπες που οδηγούν σε άλλα σύμπαντα; Και μερικές ακόμα που, όπως αναφέρει, ίσως απαντηθούν όταν οι επιστήμονες καταλήξουν στη θεωρία εκείνη «που θα ενοποιεί τις τέσσερις δυνάμεις της φύσης –βαρύτητα, ηλεκτρομαγνητική δύναμη, ισχυρή και ασθενή πυρηνική δύναμη– σε ένα ενιαίο ερμηνευτικό πλαίσιο». Ο γνωστός καθηγητής και συγγραφέας εγχειριδίων εκλαϊκευμένης επιστήμης περιγράφει στη Θεϊκή εξίσωση (εκδ. Τραυλός) το ταξίδι της ανθρώπινης αναζήτησης, από τον Νεύτωνα μέχρι τη θεωρία των χορδών.
Ανάλογους προβληματισμούς με τον Κάκου καταθέτει και ο Δημήτρης Νικολαΐδης (Demetris Nicolaides), βραβευμένος συγγραφέας και καθηγητής στο Bloomfield College, στο εγχειρίδιο Αναζητώντας μια θεωρία των πάντων (εκδ. Κάκτος), προσπαθώντας να ερμηνεύσει, όμως, τις προκλήσεις της σύγχρονης φυσικής μέσα από τις ιδέες της αρχαίας φιλοσοφίας.
ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΕΠΙΘΥΜΙΑ
Συγκλονιστική η ομιλία του Ισπανού στοχαστή Πολ Μπ. Πρεθιάδο, ένα μέρος της οποίας εκφωνήθηκε από τον ίδιο σε ένα ψυχαναλυτικό συνέδριο του 2019 – η τοποθέτησή του πήρε διαστάσεις ενός μεγάλου ντιμπέιτ, από τη χλεύη μέχρι τον προβληματισμό, που ξέφυγε από τα φυσικά όρια της αίθουσας. Ο Πρεθιάδο αυτοπροσδιοριζόταν μέχρι το 2014 ως γυναίκα και στην αρχή της ομιλίας του είπε: «Έχω την τιμή να στέκομαι ενώπιον της Ακαδημίας σας προκειμένου να σας παρουσιάσω μια αναφορά για τη ζωή μου ως διεμφυλικού άντρα». Το πλήρες κείμενο δημοσιεύεται σήμερα στα ελληνικά με τον τίτλο Είμαι το τέρας που σας μιλά (εκδ. Αντίποδες).
Η ιστορικός Ντάγκμαρ Χέρτσογκ υπογράφει το Η σεξουαλικότητα στην Ευρώπη τον 20ό αιώνα (εκδ. Gutenberg), αφηγούμενη μια πορεία διαρκούς αναδιαμόρφωσης αντιλήψεων, με σταθμούς από την αντισύλληψη μέχρι το AIDS και συνδέσεις με την πολιτική, την ιστορία, την ηθική, τη μαζική κουλτούρα.
ΣΚΕΨΗ, ΕΔΩ ΚΑΙ ΑΛΛΟΥ
→ Η απορία και ο θαυμασμός. «Αξιοθαύμαστη είναι η πολυσημία του αρχαιοελληνικού όρου θαυμάζειν. Εκφράζει άλλοτε μια διανοητική απορία, άλλοτε μια γνωσιακή-συναισθηματική αμηχανία, άλλοτε την έκπληξη και άλλοτε τον θαυμασμό ή το δέος», γράφει η Ελένη Φιλιππάκη στην εισαγωγή της ανθολογίας δοκιμίων Απορία και θαυμασμός στη φιλοσοφία (εκδ. Παπαδόπουλος).
→ Σκόρπιες βιττγκενσταϊνικές σκέψεις που καλύπτουν σχεδόν μία εικοσαετία (1929-1948). Οι αποσπασματικές αυτές σημειώσεις του Λούντβιχ Βίττγκενσταϊν συγκεντρώνονται στην έκδοση Zettel // Δελτάρια (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης), προσφέροντας μια ευρεία οπτική και μια άμεση επαφή με τη σκέψη του Αυστριακού φιλοσόφου.
→ Ιδιαίτερος ο δοκιμιακός λόγος του Νικήτα Σινιόσογλου στον Καρπό της ασθένειάς μου (εκδ. Κίχλη). Ο στοχασμός απορροφάται από την αυτομυθοπλασία και το αντίστροφο, με την αφήγηση να κυλάει όπως μια βόλτα στην πόλη που συγχρόνως είναι μια κατάβαση στον εαυτό, στο παρελθόν, στις ιδέες, στη λογοτεχνία.
ΟΨΕΙΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΣΤΟΝ ΧΡΟΝΟ
→ Στο πλαίσιο των εορτασμών της επετείου του 1821, το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο συμμετείχε στο ερευνητικό πρόγραμμα Νέοι ιστορικοί του ΑΠΘ για το 1821, από το οποίο προέκυψε σήμερα η έκδοση Άγνωστες πτυχές του ’21 (εκδ. University Studio Press), μια συλλογή πρωτότυπων εργασιών νέων ερευνητών, με την επιμέλεια των καθηγητών Βασίλη Γούναρη και Δημήτρη Λιβάνιου.
→ Ο Γάλλος συγγραφέας και δημοσιογράφος Κλεβεμάν Λουτς ταξιδεύει στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου και στη Σμύρνη, μεταφέρεται στη Σφαγή της Χίου και στην Καταστροφή του ’22 και συνθέτει ένα πολυεπίπεδο χρονικό, με τίτλο Σμύρνη (εκδ. Ψυχογιός), για τη μοίρα μιας γειτονιάς του κόσμου που έχει τροφοδοτήσει και ακόμα τροφοδοτεί την Ιστορία με γεγονότα.
→ Αντιγράφω από την εισαγωγή του Θωμά Κοροβίνη στο γοητευτικό πολυσυλλεκτικό του αφήγημα Θεσσαλονίκη Κωνσταντινούπολη Ανατολή (εκδ. Άγρα): «Αφηγήματα θα τα πω, άλλα είναι ατόφια διηγήματα, άλλα μονογραφίες χαρακτηριστικών προσωπικοτήτων με τις οποίες έχω συνδεθεί ή έχω θαυμάσει, κάποια άλλα αναφέρονται σε ιδιαίτερες ατμόσφαιρες που έχω ζήσει ή που έχω “ανθιστεί” στο παρελθόν, τώρα πια χαμένες ανεπιστρεπτί».
→ Στο βιβλίο Για τους Εβραίους της Σαλονίκης (εκδ. Καπόν) ανθολογούνται κείμενα του Ηλία Πετρόπουλου που δηλώνουν την εναντίωση στην «αποσιώπηση» του εβραϊκού παρελθόντος της πόλης και την ανησυχία για την αναβίωση του αντισημιτισμού στη μεταπολιτευτική Ελλάδα. Μια τολμηρή ματιά σε ένα ζήτημα της ελληνικής Ιστορίας που ακόμα προτιμάμε να μην κοιτάζουμε.
→ Σε ένα χρονικό διάστημα από τα προεπαναστατικά χρόνια μέχρι τον μεταπολεμικό κόσμο, ο Δημήτρης Γ. Παναγιωτόπουλος ερευνά την εξέλιξη και την επίδραση της αγροτικής κοινωνίας στον ελληνικό χώρο. Η μελέτη του, Αγρότες στην ελληνική ιστορία (εκδ. Πατάκη), τοποθετεί στον χάρτη έναν παράγοντα που παρά τη σημασία του περνά συνήθως σαν φάντασμα από τα κεφάλαια της Ιστορίας.
Αλληλογραφία
Η σειρά Μεταφορές μετακομίζει στις εκδόσεις Νεφέλη με Τα γράμματα στον «Ελικώνα» της Μαρίνα Τσβετάεβα. Η Ρωσίδα ποιήτρια είχε μόλις φτάσει στο Βερολίνο το 1992 και εκεί, στον Ελικώνα, έναν βερολινέζικο εκδοτικό οίκο, συνδέθηκε με τον διευθυντή του, Αμπραάμ Βισνιάκ. Σ’ αυτόν απευθύνονται τα αναπάντητα γράμματα που δημοσιεύονται εδώ, μια πολύ σπάνια αποτύπωση της ερωτικής επιθυμίας. «[…] τα χέρια και τα χείλη δεν έχουν υπομονή, είναι παιδιά, πρέπει να γίνει το δικό τους», γράφει κάπου. Δυσανάλογη της έντασης αποδείχτηκε η διάρκεια αυτού του πάθους, αλλά ως αναγνώστες, εκατό χρόνια μετά, θα έχουμε για πάντα αυτά τα υπέροχα ίχνη.
→ Ευχαριστούμε το Spiti Bar (Ανδρέα Παπανδρέου 9, Χαλάνδρι) για την παραχώρηση του χώρου του για τη φωτογράφιση των βιβλίων.