Πριν από οτιδήποτε άλλο, οφείλω να εξηγήσω τι είναι ένα οκάπι. Πρόκειται για ζώο που ανήκει στην οικογένεια των Καμηλοπαρδαλιδών, αν και τα πόδια του είναι όμοια με εκείνα της ζέβρας, με λευκές και μαύρες ρίγες. Είναι εξαιρετικά περίεργο, σαν ψεύτικο, και εξαιρετικά σπάνιο, αφού ζει αποκλειστικά στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό. Επίσης, θεωρείται το τελευταίο μεγάλο θηλαστικό που έχει καταγραφεί από τον άνθρωπο, κάποια στιγμή προς το τέλος του 19ου αιώνα. «Όταν κοιτάς ένα οκάπι για πρώτη φορά νομίζεις ότι το σχεδίασε κάποιος μεθυσμένος», μου λέει γελώντας η Γερμανίδα συγγραφέας Μαριάνα Λέκι (γεν. 1973), η οποία, μετά την κυκλοφορία του μυθιστορήματός της Το όνειρο της Ζέλμα, δικαιούται να έχει άποψη για το συγκεκριμένο ζώο. Γιατί αυτό που με δυο λόγια συμβαίνει στο βιβλίο της είναι το εξής: σε ένα μικρό γερμανικό χωριό ζει αυτή η γυναίκα, η Ζέλμα, η οποία κάποιες φορές βλέπει στο όνειρό της ένα οκάπι. Όταν συμβαίνει αυτό, κάποιος από το χωριό πεθαίνει.
Η κ. Λέκι εμφανίζεται χαμογελαστή στο ραντεβού μας στην οθόνη του υπολογιστή μου. Έχετε δει ποτέ οκάπι από κοντά; τη ρωτάω. «Ναι, έχω δει, στον ζωολογικό κήπο της Κολονίας. Όταν ήμουν μικρή, πήγαινα και το έβλεπα. Το αγαπούσα πολύ, επειδή ήταν τόσο παράξενο. Για χρόνια έψαχνα μια ευκαιρία να το χρησιμοποιήσω σε κάποιο βιβλίο μου και επιτέλους το έκανα, ταίριαζε, γιατί αυτό είναι ένα μυθιστόρημα για τα πράγματα που, όταν τα κοιτάς για πρώτη φορά, δεν ταιριάζουν μεταξύ τους, αλλά, όταν τα κοιτάς πιο προσεκτικά, ταιριάζουν». Το Όνειρο της Ζέλμα αποτέλεσε εκδοτικό φαινόμενο στη Γερμανία, έπειτα κέρδισε το αγγλοσαξονικό κοινό και πλέον μεταφράζεται σε όλο τον κόσμο, αποκτώντας το στάτους διεθνούς μπεστ σέλερ.
Είναι μια μαγική ιστορία. Ή, πιο σωστά, μια ιστορία μαγικού ρεαλισμού. Ένα αλλόκοτο γερμανικό παραμύθι στους λόφους του Βέστερβαλντ, στη δεξιά όχθη του Ρήνου. Είναι η ιστορία της μικρής Λουίζε (αφηγήτρια), εγγονής της Ζέλμα, την οποία παρακολουθούμε να μεγαλώνει, να χάνει ανθρώπους και να βρίσκει ανθρώπους, μένοντας πάντα στο χωριό, ανάμεσα σε μια σειρά από αλλόκοτους χαρακτήρες. Η συγγραφέας περιγράφει μεγάλες τραγωδίες στη ζωή του χωριού, τη μοναξιά και το υπαρξιακό κενό, όπως επίσης και πολλές ανέλπιστες χαρές, και όλα αυτά περνούν μέσα από το φίλτρο ενός πολύ ιδιαίτερου χιούμορ. Το χιούμορ που σπάνια αποτελεί συστατικό ενός καλού μυθιστορήματος. Γιατί; «Ίσως επειδή υπάρχει η αντίληψη ότι, αν γελάς με κάτι που διαβάζεις, τότε το βιβλίο αυτό είναι απλώς για την παραλία, ότι δεν έχει βάθος, δεν είναι σοβαρό. Εγώ πιστεύω το αντίθετο. Αν θέλεις να γράψεις για κάτι σημαντικό, είναι πιο εύκολο να φτάσει στον αναγνώστη μέσα από το χιούμορ». Είναι αυτός ένας τρόπος να ζούμε; Να χαμογελάμε, παρά το ότι η ζωή είναι, τέλος πάντων, αυτή που είναι; «Δεν θα έλεγα “παρά το ότι”, αλλά “επειδή”. Ότι επειδή η ζωή είναι αυτή που είναι, καλό είναι να χαμογελάμε».
ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ
Η αφήγηση ξεκινά με την είδηση ότι η Ζέλμα είδε πάλι το όνειρο με το οκάπι − είχαν προηγηθεί άλλες τρεις φορές. Οι κάτοικοι του χωριού ξέρουν ότι μέσα σε 24 ώρες κάποιος θα πεθάνει, αφήνονται σε αυτόν τον μεταφυσικό τρόμο και προσπαθούν να λύσουν τις ανοιχτές τους υποθέσεις. Για αρκετούς αυτό σημαίνει να εξομολογηθούν τα μυστικά τους. «Αν πιστεύεις ότι θα συμβεί κάτι κακό, αναρωτιέσαι ποιος είναι ο σκοπός της ζωής και νομίζω ότι για πολλούς ανθρώπους η απάντηση βρίσκεται στην οικειότητα. Για να την αποκτήσεις, πρέπει να πάψεις να κρύβεις αυτά που έκρυβες, να αποκαλύψεις τον εαυτό σου, να γίνεις αυθεντικός». Αυτό που έχει ενδιαφέρον είναι ότι οι κάτοικοι στο χωριό μοιάζουν να μην ξέρουν πώς να ζήσουν χωρίς το όνειρο της Ζέλμα, σαν αυτή η κατάσταση να τους δίνει ζωή, σαν να τους φέρνει πιο κοντά σε κάποιου είδους πεπρωμένο. «Κάτι στο οποίο πιστεύεις είναι κάτι στο οποίο βασίζεσαι, ακόμα κι αν αυτό το κάτι είναι κάτι απαίσιο. Υπάρχει το πεπρωμένο που οι άνθρωποι πιστεύουν ότι είναι το δικό τους και το ακολουθούν, χωρίς καμιά φορά να σκέφτονται ότι αυτό που ακολουθούν είναι το πεπρωμένο που απλώς διάλεξε γι’ αυτούς κάποιος άλλος».
Η αφήγηση προχωράει, η Λουίζε μεγαλώνει, όλοι μεγαλώνουν και όλοι ψάχνουν να βρουν έναν τρόπο να επιβιώσουν, να συμφιλιωθούν με τον εαυτό τους. Ο πατέρας της, για παράδειγμα, φεύγει από το χωριό για να γνωρίσει τον κόσμο. Ένας άλλος χαρακτήρας ζει μέσα από έναν κρυφό έρωτα, κάποιος στρέφεται στη θρησκεία, μια γυναίκα βουτάει στις προκαταλήψεις της, μια άλλη προτιμά να αποξενωθεί. Όλοι, γενικά, κάπως επιλέγουμε τη θέση μας στη ζωή. Ο τρόπος που επιλέγει η Λουίζε είναι να είναι πάντα εκεί. Στο χωριό. Να είναι εκεί για τους άλλους, να βρίσκεται ανάμεσα σε ανθρώπους που της προσφέρουν ασφάλεια. «Είναι μια επιλογή που κάνει από φόβο», μου εξηγεί η κ. Λέκι, «αλλά δεν είμαι σίγουρη ότι είναι η σωστή επιλογή. Ο φόβος δεν είναι καλός σύμβουλος». Όλη την ώρα αυτό δεν κάνουμε όλοι όμως; Ο φόβος δεν κρύβεται πίσω από τόσες αποφάσεις μας; «Ναι, αλλά θα έπρεπε να επιλέγουμε από εμπιστοσύνη. Έστω και μία φορά στη ζωή μας πρέπει να αφήνουμε τον φόβο πίσω μας».
ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΑΓΑΠΗ
Παρά τα όσα δυσάρεστα συμβαίνουν στο χωριό, δίνεται η αίσθηση ότι η ζωή προχωράει, πάντα υπάρχει ένα επόμενο γεγονός. Αυτή η συνθήκη μοιάζει να είναι το μήνυμα που κρύβεται πίσω από τις γραμμές της ιστορίας. Η ζωή πάντα προχωράει. «Υπάρχει ένα μεγάλο ποσοστό παρηγοριάς σε αυτό. Εξαρτάται προφανώς και από το τι είναι αυτό που συμβαίνει. Όμως, ναι, η ζωή προχωράει ακόμα και όταν τραγικά πράγματα συμβαίνουν, αλλά αυτό που ήθελα να πω είναι ότι τα πράγματα αυτά τα κουβαλάμε πάντα μαζί μας. Επηρεάζουν το χρώμα της ζωής». Δεν συμβαίνουν όμως μόνο μεγάλες τραγωδίες. Συμβαίνουν και μικρές, όπως μια ερωτική ματαίωση. «Όταν πρόκειται για την αγάπη, οι απογοητεύσεις μας είναι σαν τα γυαλιά που φοράμε, βλέπουμε τον κόσμο μέσα από αυτές. Αλλά καλό είναι πότε πότε να τα βγάζουμε αυτά τα γυαλιά».
Η Λουίζε ερωτεύεται κάποια στιγμή τον τελευταίο άνθρωπο που θα έπρεπε. Έναν Γερμανό βουδιστή μοναχό που ζει στην Ιαπωνία (!). Είναι εκ των πραγμάτων μια ακατάλληλη επιλογή. Γιατί την κάνει; «Η Λουίζε εντυπωσιάζεται επειδή εκείνος αμφισβητεί τη μοίρα της − είναι αυτό που λέγαμε νωρίτερα για το πεπρωμένο. Αμφισβητεί τον τρόπο που βλέπει τον εαυτό της κι εκείνη συνειδητοποιεί ότι μπορεί να γίνει ένας άλλος άνθρωπος. Της δίνει την ευκαιρία να ρίξει μια ματιά στην εικόνα της ως κάποιας άλλης. Είναι επίσης εντελώς διαφορετικός, είναι κάποιος που δεν χρειάζεται κανέναν, ενώ εκείνη έχει ανάγκη τους πάντες. Είναι αυτό που τη συναρπάζει. Κι ας είναι εντελώς μη διαθέσιμος».
ΓΡΑΦΟΝΤΑΣ ΕΝΑ ΠΑΡΑΞΕΝΟ ΒΙΒΛΙΟ
Το μυθιστόρημα έχει μια απολύτως ρεαλιστική βάση, με όλες εκείνες τις «μαγικές» πινελιές που του δίνουν μια ξεχωριστή λάμψη. Υποθέτω ότι η ισορροπία αυτή ήταν δύσκολη, σε επίπεδο συγγραφής. «Όχι, αντιθέτως, ήταν μια απολαυστική διαδικασία. Και ως συγγραφέας αλλά και ως αναγνώστρια, αυτό ακριβώς μου αρέσει, να διεισδύει σε μια ρεαλιστική ιστορία κάτι μαγικό και οι άνθρωποι αντιδρούν σαν να ήταν κι αυτό απόλυτα ρεαλιστικό. Για παράδειγμα, κάθε φορά που η Λουίζε λέει ένα ψέμα, κάτι πέφτει από τον τοίχο. Και οι άλλοι απλώς το αποδέχονται, σαν να είναι κάτι εντελώς συνηθισμένο». Είναι κι αυτός ένας τρόπος να ζούμε, σκέφτομαι.
Η Μαριάνα Λέκι μένει σήμερα στο Βερολίνο. Στους λόφους του Βέστερβαλντ, όπου τοποθετεί την ιστορία της, έκανε διακοπές όταν ήταν μικρή. «Όλα όσα ήθελα να θίξω στο βιβλίο είναι μεγάλα και χωρίς μορφή, όπως η ζωή και ο θάνατος, κι έτσι χρειαζόμουν να γνωρίζω πολύ καλά πώς είναι τουλάχιστον ο τόπος». Τη ρωτάω για τη ρουτίνα της. «Παλιά έγραφα τη νύχτα, το κλισέ του συγγραφέα με τα τσιγάρα και τον καφέ. Όταν γεννήθηκε ο γιος μου, είναι δεκατεσσάρων τώρα, αποφάσισα να ακολουθήσω ένα πιο λογικό ωράριο. Ωστόσο δεν κάθομαι πολύ στο γραφείο μου. Η δουλειά βγαίνει όσο περπατάω. Σκέφτομαι την ιστορία ακόμα και χρόνια. Όταν πια θα κάτσω να γράψω, θα ξέρω ακριβώς αυτό που θέλω να αφηγηθώ και, κυρίως, θα είμαι σίγουρη για την πρώτη πρόταση». Την πρώτη πρόταση; «Ναι, δεν ξεκινάω να γράφω χωρίς την πρώτη πρόταση. Κι όταν τη γράψω, δεν μου επιτρέπω να την αλλάξω, έχω κι εγώ τις προκαταλήψεις μου». Διαμαρτύρομαι κάπως. Κι αν αλλάξετε γνώμη; «Δεν θα αλλάξω», επιμένει.
ΙΝFO → Το Όνειρο της Ζέλμα της Μαριάνα Λέκι κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Gutenberg σε μετάφραση Μαρίας Αγγελίδου.