Μπρούκλιν, Νέα Υόρκη. Αεροδρόμιο Φλόιντ Μπένετ. Κάποτε ήταν μια αεροπορική βάση του Αμερικανικού Ναυτικού, χτισμένη σε ένα ελώδες νησί, του οποίου οι κάτοικοι εκδιώχθηκαν και οι μικροβιομηχανίες του καταστράφηκαν. Το νησί έγινε χερσόνησος, ενώθηκε με τη στεριά και σήμερα είναι ένα τεράστιο πάρκο, όπου οι Νεοϋορκέζοι ψαρεύουν, περπατούν, τρέχουν, βγάζουν βόλτα τα κατοικίδιά τους, κάνουν ηλιοθεραπεία και ξεφορτώνονται τα σκουπίδια τους. Μη σας προκαλεί εντύπωση. Για την… πολυπόθητη ένωση, χρειάστηκαν τόνοι σκουπιδιών που μπαζώθηκαν με άμμο. Πρόσφατα, με τη μόλυνση του υδροφόρου ορίζοντα της αμερικανικής μητρόπολης, το έδαφος άρχισε να διαβρώνεται και τα σκουπίδια ξεβράζονται στις ακτές του αεροδρομίου και του νότιου Μπρούκλιν, το οποίο περιβάλλεται από τον κόλπο Τζαμάικα.
Η μόλυνση της θάλασσας είναι ένα παγκόσμιο φαινόμενο, προκαλούμενο από πολιτικές αποφάσεις, αλλά και τους ίδιους τους κατοίκους των παραθαλάσσιων μητροπόλεων. Οι αποχετεύσεις της πόλης καταλήγουν στη θάλασσα και στα ποτάμια, διοχετεύοντας τόνους βλαβερών ουσιών στον υδροφόρο ορίζοντα της πόλης. Οι ακτογραμμές της πόλης έχουν μετατραπεί σε μια τεράστια χωματερή, με τα κύματα να βγάζουν στις παραλίες κάθε λογής αντικείμενα. Στη Νέα Υόρκη, η οικολογική καταστροφή αναχαιτίζεται με μια σειρά από σκληρούς νόμους και αυστηρούς κανονισμούς. Χρόνο με τον χρόνο, όμως, το πρόβλημα γίνεται ολοένα και πιο εμφανές στους κατοίκους των πόλεων, ακόμη και με τους πιο απροσδόκητους τρόπους.
Πριν από δεκαπέντε χρόνια, ο φωτογράφος και καλλιτέχνης Μπάρι Ρόζενταλ είχε στα σκαριά ένα φωτογραφικό πρότζεκτ σχετικά με τη φύση στο αστικό περιβάλλον. Δεν περίμενε να αντικρίσει κάτι σπουδαίο. Έπεφτε πάνω σε χόρτα. Παρόλο που υπήρχαν σκουπίδια που πετούσαν οι οδηγοί των αυτοκινήτων δεξιά και αριστερά, προσπαθούσε να βρει την ομορφιά πίσω από τη μεγάλη εικόνα και να υλοποιήσει το πρότζεκτ του. «Μέχρι που μια Πρωτοχρονιά, ήμουν στην ακτή του Νιου Τζέρσεϊ για εξερεύνηση, αλλά δεν βρήκα τίποτα να φυτρώνει. Αντ’ αυτού, υπήρχαν άφθονα, μικρά, πλαστικά αντικείμενα που ξεβράζονταν στην ακτή. Ξεκίνησα να τα συλλέγω. Καπάκια, αναπτήρες, κουβαδάκια. Έτσι έστησα την πρώτη φωτογραφία του πρότζεκτ Βρέθηκαν στη Φύση (Found in Nature), ακολουθώντας το δόγμα του αρχικού πρότζεκτ», εξηγεί στο «Κ».
Η γλώσσα των σκουπιδιών
Πολύχρωμα στιλό, μαρκαδοράκια και καπάκια τοποθετούνται τετραγωνισμένα. Συσκευασίες με άσπρο χρώμα που η ετικέτα τους έχει ξεβάψει, ποτήρια και πιάτα από πάρτι και πικνίκ που έχουν πεταχτεί δημιουργούν ένα τεράστιο παζλ γεμάτο πλαστικά. Γυάλινα μπουκάλια και μπιτόνια πράσινου χρώματος συνθέτουν ένα έργο τέχνης χωρίς ίχνος πράσινου αποτυπώματος. Σόλες υποδημάτων, κάποια γεμάτα τρύπες από τη φθορά και τη διάβρωση, άλλα με τη διχάλα κατεστραμμένη, μοιάζουν με σκουριασμένα μέταλλα. Κουτιά με χάπια, σύριγγες και σπασμένα αερολύματα ξεχωρίζουν για την πολυχρωμία τους.
Τα έργα του Ρόζενταλ εντυπωσιάζουν οπτικά, χάρη στη συμμετρία και τη διαρρύθμιση των σκουπιδιών πάνω στον φωτογραφικό καμβά. Υπάρχει κάτι αισθητικό που τραβάει το βλέμμα, αλλά ταυτόχρονα το στήσιμο των σκουπιδιών στο κάδρο δείχνει τον ελέφαντα στο δωμάτιο και διεγείρει έναν προβληματισμό για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις που έχουν αυτά.
Τα περισσότερα συλλέγονται στο Αεροδρόμιο Φλόιντ Μπένετ. «Πάντοτε κουβαλάω μια τσάντα μαζί μου και σταματάω να μαζέψω αντικείμενα όπου βρω. Ποτέ δεν μεταφέρω τα σκουπίδια στο σπίτι, τα πηγαίνω κατευθείαν στο στούντιό μου», λέει. Βέβαια, η περισυλλογή διαθέτει και μερικούς κινδύνους για την υγεία του, καθώς χρειάστηκε αντιτετανικό ορό εξαιτίας ενός σκουριασμένου αντικειμένου που άγγιξε. Στο στούντιο, τα διαχωρίζει σε μεγάλα κουτιά ανάλογα με το χρώμα και την κατάστασή τους. Οραματίζεται το στήσιμο, αλλάζει ξανά και ξανά τις θέσεις των αντικειμένων και τα φωτογραφίζει μέχρι να δει στην οθόνη της κάμερας αυτό που θεωρεί «τέλειο αποτέλεσμα». Η διαδικασία αυτή κρατάει περίπου έναν μήνα. «Αυτό το κομμάτι της δουλειάς πάντα εξελίσσεται. Νωρίτερα, χρησιμοποιούσα ένα πλέγμα με στήλες και γραμμές (σ.σ. όπως σε ένα πρόγραμμα Excel). Στη συνέχεια, βρήκα μια πιο ευφάνταστη μέθοδο, όπου συνδυάζω τα αντικείμενα, για να προβάλλουν κάτι παιχνιδιάρικο. Προσπαθώ να ξεγελάσω το μάτι του θεατή με αυτό που βλέπει. Γενικότερα, το στήσιμο είναι ένα πολύ σημαντικό μέρος της δουλειάς μου».
Στην αρχή, μέσα από τη δουλειά του, ο Ρόζενταλ δεν ήθελε να πετύχει κάτι πολιτικό. Δεν στόχευε να περάσει κάποιο μήνυμα για την κοινωνία. Έτσι όπως εξελίχθηκε το πρότζεκτ, τελικά κατόρθωσε να μοιραστεί μια ιστορία σε μια γλώσσα που, αντί για λέξεις και γράμματα, χρησιμοποιεί εικόνες και αντικείμενα. Με τη γλώσσα των σκουπιδιών, λοιπόν, ο Νεοϋορκέζος καλλιτέχνης αφηγείται πώς οι άνθρωποι είναι οι μόνοι που ευθύνονται για την οικολογική καταστροφή των ωκεανών. Δεν εξετάζει την προέλευση των αντικειμένων. Απλώς υποτάσσεται στη δύναμή τους και χτίζει το κάδρο του. Ταυτόχρονα, συλλέγοντάς τα, καθαρίζει και τις ακτές, αλλά «δυστυχώς, υπάρχει πολύ σκουπίδι εκεί έξω».
H εποχή των πλαστικών
Εκτός από πλαστικές και γυάλινες συσκευασίες, ο Ρόζενταλ συλλέγει από τις ακτές γάντια εργασίας, μη χρησιμοποιημένες μπάλες ράγκμπι, μπέιζμπολ και μπάσκετ και περιτυλίγματα σνακ. Κάποια από αυτά δεν κυκλοφορούν πια στην αγορά. Τοποθετώντας τα στις συνθέσεις του, καταγράφει τα διατροφικά γούστα μιας άλλης εποχής και εξάπτει την περιέργεια εκείνων που δεν τα πρόλαβαν. Λειτουργεί με τον τρόπο που ερευνά ένας αστικός αρχαιολόγος, αλλά καταγράφει με διαφορετικές μορφές έκφρασης όσα θέλει να πει, καθώς δεν είναι ούτε πολιτικός ούτε επιστήμονας. «Οι άνθρωποι βρίσκουν τη δουλειά μου ελκυστική. Το εκμεταλλεύομαι πλήρως αυτό, για να θέσω το πρόβλημα της μόλυνσης από τα πλαστικά σε πρώτο πλάνο», λέει.
Αν υποθέσουμε πως σε δύο αιώνες από τώρα οι αστικοί αρχαιολόγοι θα κάνουν ανασκαφές για να καταλάβουν και να εξιστορήσουν το πώς ζούσαν και τι συνήθειες έχουμε εμείς το 2022, το πιο πιθανό είναι να βρουν στο έδαφος και να καταγράψουν τον απίστευτο όγκο πλαστικών που χρησιμοποιούμε. Το πλαστικό έχει απίστευτη δύναμη και αντοχή απέναντι στη φύση. Σύμφωνα με το National Geographic, περισσότερα από πέντε τρισεκατομμύρια κομμάτια πλαστικού υπάρχουν στις θάλασσες, με περίπου εννιά εκατομμύρια τόνους να προστίθενται κάθε χρόνο. Είναι πολύ πιθανό η εποχή μας στο μέλλον να ορίζεται περιβαλλοντικά ως «εποχή του πλαστικού». «Κάποιο από τα πλαστικά επιπλέει, κάποιο βυθίζεται. Σκεφτείτε το. Ό,τι καταναλώνουμε από τη θάλασσα, καταναλώνει πλαστικό. Τα πλάσματα που ζουν στον πάτο του ωκεανού δεν έχουν επιλογή. Δημιουργήθηκαν καινούργια περιβάλλοντα. Τα πλωτά νησιά με πλαστικό που διασκορπούν το πλαστικό στον ωκεανό μετατρέπονται σε ένα μόνιμο μέρος του περιβάλλοντός μας», αναφέρει ο Ρόζενταλ.
Τώρα, ο Ρόζενταλ ταξιδεύει σε όλες τις Ηνωμένες Πολιτείες ως προσκεκλημένος σε περιβαλλοντικές εκδηλώσεις, εγείροντας την ευαισθητοποίηση πάνω στο θέμα της μόλυνσης των ωκεανών. «Αν μπορώ να βοηθήσω κάποιον να καταλάβει ότι με το να καθαρίζει ή να μαζεύει ό,τι βλέπει, τότε το έργο μου μπορεί να έχει ένα αποτέλεσμα. Θέλει χρόνο να προσπαθήσεις να πείσεις τον κόσμο ότι η ατομική προσπάθεια μετράει», παρατηρεί.
Για την ώρα, τα έργα του θα εκτεθούν στο μουσείο τέχνης του Κουίνσμπορο στο Μπρούκλιν, όπου ευελπιστεί πως θα επικοινωνήσει τη γλώσσα και το μήνυμά του σε ολοένα και περισσότερους ανθρώπους, καθώς η αδιαφορία προς το περιβάλλον είναι κάτι που πλέον τον τρομάζει. «Ο εφιάλτης είναι η παθητικότητα. Η παγκόσμια πολιτική πρέπει να αλλάξει. Το πρόβλημα είναι γνωστό. Πάρτε θέση και δράστε άμεσα!».