Μπαίνοντας στο νεοκλασικό κτίριο της Μέλισσας, με καλωσορίζουν η μυρωδιά του τσαγιού και μια παρέα κυριών, που κάθονται σε δύο μικρούς καναπέδες. Το μεγάλο μπορντό ξύλινο τραπέζι, με φόντο το πολύχρωμο αφγανικό χαλί που κρέμεται στον τοίχο, προϊδεάζει για οτιδήποτε άλλο εκτός από το ότι στον συγκεκριμένο χώρο φιλοξενούνται εδώ και σχεδόν επτά μήνες συνεδριάσεις εξόριστων γυναικών από το Αφγανιστάν – βουλευτών, δικαστών, δημοσιογράφων και κυβερνητικών υπαλλήλων. Οι παριστάμενες είναι ηγετικά στελέχη και μέλη του νεοϊδρυθέντος Δικτύου Αφγανών Γυναικών Βουλευτών και Ηγέτιδων (AWPLN).
Το AWPLN είναι κάτι ξεχωριστό. «Δεν έχει προϋπάρξει τέτοιου είδους πολιτική πρωτοβουλία με “αντιπολιτευτική” χροιά, καθοδηγούμενη από γυναίκες», με ενημερώνει η Ναντίνα Χριστοπούλου, διευθύντρια και συνιδρύτρια του δικτύου Μέλισσα, το οποίο συμμετείχε στις προσπάθειες φυγάδευσης αυτών των γυναίκών από τη χώρα τους. Το αξιοθαύμαστο είναι ότι το όλο εγχείρημα ξεκίνησε μία εβδομάδα αφότου έφτασαν στην Ελλάδα. Ανασυντάχθηκαν ενόσω βρίσκονταν εν κινήσει· για τις περισσότερες, η χώρα μας δεν είναι ο τελικός προορισμός, αλλά μόνο μια γέφυρα. Mια σημαντική γέφυρα.
Οι προσπάθειες φυγάδευσής τους από το Αφγανιστάν ξεκίνησαν τον Δεκαπενταύγουστο του 2021 με την πτώση της Καμπούλ, με ενημερώνει η Ναντίνα. Οι ίδιες, μαζί με τα παιδιά τους, κρύβονταν σε κρησφύγετα, καταδιωγμένες από τους Ταλιμπάν. Οι γυναίκες βουλευτές στοχοποιήθηκαν επειδή ήταν γυναίκες. Όσες δραστηριοποιούνταν με οποιονδήποτε τρόπο στην πολιτική, βρίσκονταν σε κίνδυνο επειδή τόλμησαν να εργαστούν για την κοινότητά τους. Όσες διατελούσαν δικαστές ή εισαγγελείς, δέχονταν απειλές από κρατουμένους οι οποίοι είχαν πλέον ελευθερωθεί. Σ’ εκείνα τα κρησφύγετα οι περισσότερες δεν γνωρίζονταν μεταξύ τους, όμως η εμπειρία αυτή τις ένωσε για πάντα. Καθ’ όλη τη διάρκεια της επιχείρησης διάσωσης, οι γυναίκες της Μέλισσας από την Ελλάδα ήταν συνέχεια σε επαφή μαζί τους. Η εμπιστοσύνη που είχαν αναπτύξει ήταν αφοπλιστική και η εμπειρία μια υπέρβαση για όλες. «Δεν είχαμε φανταστεί ποτέ ότι μέχρι πρότινος άγνωστοι άνθρωποι θα μας εμπιστεύονταν τη ζωή τους, ότι οι ζωές μας θα δένονταν τόσο βαθιά», εξομολογείται η Ναντίνα. Αλλά ήταν κάτι που έπρεπε να γίνει.
«Όλα θα είναι καλύτερα όταν φύγουν οι Ταλιμπάν»
Πίσω στο σαλόνι, γνωρίζομαι με τις γυναίκες-μέλη του δικτύου. Προσπαθούν να με κάνουν να νιώσω άνετα και το καταφέρνουν. Παρά τη ζεστασιά που εκπέμπουν όμως, δυσκολεύονται να χαμογελάσουν στις φωτογραφίες – σε αντίθεση με τις μικρές τους κόρες. Η Νουρίνα είναι 11 χρονών και η Ελχάμα 13. Η μητέρα της Νουρίνα, Μομπίνα, με ενημερώνει ότι την προηγούμενη μέρα η κόρη της έλεγε στον πατέρα της ότι θα έδινε συνέντευξη και σκεφτόταν τι θα απαντούσε στις ερωτήσεις. «Μου είπε ότι θα γίνει διάσημη», λέει γελώντας. Η μικρή διαθέτει αυτό το παράξενο μείγμα συστολής και θάρρους που έχουν συνήθως τα παιδιά. Όταν συζητάμε για το ταξίδι από το Αφγανιστάν, ανησυχεί μήπως πρέπει να περιγράψει λεπτομερώς τα γεγονότα. Της ζητάω να μου πει απλώς πώς ένιωθε. «Από τη μια ήμουν χαρούμενη που φεύγαμε, από την άλλη ένιωθα λυπημένη επειδή αφήναμε πίσω την πατρίδα μας. Όμως, ήμασταν όλες ενθουσιασμένες που θα είχαμε την ευκαιρία να συνεχίσουμε το σχολείο. Θα ακολουθούσαμε τα όνειρά μας», απαντά.
Δεν είναι εύκολο να είσαι κορίτσι στο Αφγανιστάν. Μετά την ανακατάληψη της εξουσίας από τους Ταλιμπάν, το περασμένο καλοκαίρι, τα κορίτσια δεν επιτρέπεται να φοιτούν σε σχολεία μετά την έκτη δημοτικού. Και αυτό είναι ήδη μια παραχώρηση, καθώς παλαιότερα απαγόρευαν εξ ολοκλήρου την εκπαίδευσή τους. Ωστόσο, παρά τις εγγυήσεις, όταν εκατοντάδες κορίτσια εμφανίστηκαν στις πύλες των σχολείων τους για την πρώτη μέρα των μαθημάτων, τα έδιωξαν. Βίντεο με μικρές Αφγανές να κλαίνε έγιναν viral. «Μερικές οικογένειες –ειδικά στα χωριά– δεν θέλουν να στέλνουν στο σχολείο τα κορίτσια, ενώ άλλες τούς επιτρέπουν να μορφωθούν. Επίσης, ενώ τα αγόρια μπορούν να πηγαίνουν ασυνόδευτα, τα κορίτσια πρέπει πάντα να συνοδεύονται», μου εξηγεί η Νουρίνα, καταλαβαίνοντας τον άδικο διαχωρισμό. Όταν ρωτάω την ίδια και την Ελχάμα αν τους λείπει το σχολείο τους, μου απαντούν εμφατικά «φυσικά!». Και στο ερώτημα αν έχουν νέα από συμμαθητές τους, μου λένε χαμηλόφωνα «όχι». Δεν ξέρουν αν εκείνοι κατάφεραν να διαφύγουν. «Όλα θα είναι καλύτερα όταν φύγουν οι Ταλιμπάν», πιστεύουν.
Από το Αφγανιστάν στο… φεγγάρι
Κάθε φορά που τα κορίτσια μιλούν για την πατρίδα τους, τα μάτια τους λάμπουν. Η Νουρίνα μού λέει ότι την προηγούμενη εβδομάδα η Καναδή δασκάλα των Αγγλικών τούς έδειξε ένα βίντεο από το Μαρόκο, όπου τα αυτοκίνητα ήταν παλιά και τα σπίτια φτωχικά. Όταν τους ζήτησε να της δείξουν κι εκείνες τη χώρα τους, εξεπλάγη. «Πάντα νόμιζα ότι η χώρα σας έμοιαζε με το Μαρόκο!» αναφώνησε. «Πολλοί άνθρωποι από πλούσιες χώρες, όπως η Αμερική, πιστεύουν ότι το Αφγανιστάν είναι άσχημο και φτωχό», μου εξηγεί η Νουρίνα. «Όμως δεν είναι καθόλου έτσι, είναι τόσο όμορφο! Απλώς, δεν το ξέρουν». Τι της λείπει περισσότερο; «Ο πατέρας μου», λέει. «Που είναι ακόμα εκεί».
Θα γυρνούσαν άραγε πίσω; Η απάντηση είναι καταφατική, αλλά όχι με άδεια χέρια και όχι χωρίς σχέδιο. «Πρώτα θέλω να τελειώσω το σχολείο», μου λέει. «Μέχρι τότε, μπορεί οι Ταλιμπάν να έχουν φύγει. Θέλω να σπουδάσω πολιτικές επιστήμες, να κάνω μεταπτυχιακό και διδακτορικό. Θέλω να γίνω καθηγήτρια πανεπιστημίου και να ξαναδώ το Αφγανιστάν. Θα επιστρέψω και θα προσφέρω τις γνώσεις και την εμπειρία μου στον λαό μας, που θα είναι πια ελεύθερος. Θέλω να γίνω η Πρόεδρος του Αφγανιστάν». Η Ελχάμα είναι πιο λακωνική: «Θέλω να τελειώσω το πανεπιστήμιο στον Καναδά, να γίνω αστροναύτης, να πάω στο φεγγάρι. Τα κορίτσια από το Αφγανιστάν μπορούν να πάνε στο φεγγάρι».
Η συζήτησή μας συνεχίζεται στη βεράντα της Μέλισσας. Ο ακάλυπτος χώρος των γύρω πολυκατοικιών αντηχεί από τα κελαηδίσματα των πουλιών. Τα κορίτσια μού εξομολογούνται ότι τους αρέσει πολύ η Ελλάδα. Ενθουσιάστηκαν με το πρόσφατο ταξίδι τους στη Ζαχάρω και στην Αρχαία Ολυμπία. Μου λένε ότι οι άνθρωποι στην επαρχία είναι πιο φιλικοί, πιο ευγενικοί. Έκαναν μάλιστα και μια φίλη, που τη λένε Δήμητρα. «Στην Αθήνα δεν είναι τόσο φιλικοί. Έχουν θυμωμένα πρόσωπα», λένε κοιτάζοντας η μία την άλλη. Η συζήτησή μας διακόπτεται από μια κυρία σε μια γειτονική πολυκατοικία που κάνει παρατήρηση για τη φασαρία. Την ενοχλεί που τα παιδιά γελάνε, γιατί, όπως φαίνεται, αυτό γίνεται κάθε μέρα. Αργότερα με πληροφορούν για μια μήνυση και για μπουκάλια που εκτοξεύτηκαν σε εγκύους και παιδιά στον ακάλυπτο. Πράγματι, κάποιοι άνθρωποι στην Αθήνα δεν είναι τόσο φιλικοί…
«Χάσαμε τα πάντα»
Η Ναζίφα Γιουσούφι Μπεκ εκπροσωπούσε την επαρχία Ταχάρ στο αφγανικό κοινοβούλιο. Τώρα είναι πρόεδρος του AWPLN. Αντιλαμβάνομαι ότι την απασχολεί κάτι. Διαβάζει μηνύματα στο κινητό της και βουρκώνει. Πληροφορούμαι ότι προσπαθεί να μιλήσει με τη μητέρα της. Για τις περισσότερες από αυτές τις γυναίκες, παρότι κατάφεραν να διαφύγουν, η έγνοια τους είναι οι άνθρωποί τους που βρίσκονται ακόμα στο Αφγανιστάν. Κοιτούν μπροστά, αλλά και πίσω. Οι τελευταίες αναμνήσεις της Ναζίφα από τη χώρα της δεν είναι ευχάριστες. «Υπάρχει μια εικόνα στο μυαλό μου. Είχαμε πολλά θύματα. Χάσαμε τόσους από τις νεότερες γενιές που ήταν καταταγμένοι στον αφγανικό στρατό. Τη μέρα που φύγαμε, έγινε μια έκρηξη στο αεροδρόμιο και περισσότεροι από χίλιοι άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους ή τραυματίστηκαν. Αυτή είναι η πιο σημαντική μας ανάμνηση. Αλλά και το συναίσθημα του να βλέπεις ένα κυβερνητικό σύστημα να καταρρέει. Η αφγανική κυβέρνηση έπεσε μέσα σε 24 ώρες και όλα τελείωσαν», μου λέει.
Η Χόμα Αχμάντι, βουλευτής που εκπροσωπούσε την επαρχία Λογκάρ, ιδρυτικό μέλος του AWPLN και μητέρα της Ελχάμα, συμπληρώνει: «Όταν το Αφγανιστάν γέμισε με Ταλιμπάν, χάσαμε τα πάντα: τις ταυτότητές μας, τα σπίτια μας, τις αδερφές μας, τις δουλειές μας, τις ευκαιρίες μας, τις υποδομές μας… Στις 26 Αυγούστου, όταν προσπαθήσαμε να φύγουμε από τη χώρα και έγινε η έκρηξη στο αεροδρόμιο, τα παιδιά μου φοβήθηκαν. Η μικρότερη κόρη μου σοκαρίστηκε. Ήταν μια πολύ επικίνδυνη κατάσταση. Δεν μπορούσαμε να μείνουμε στα σπίτια μας. Κρυβόμασταν στο σπίτι ενός συγγενούς μας. Στις 20 Σεπτεμβρίου, με τον συντονισμό ενός προγράμματος εκκένωσης της διεθνούς κοινότητας φύγαμε από την Καμπούλ και πήγαμε στη Χεράτ, από εκεί στην Τεχεράνη, μετά στη Γεωργία και τέλος στην Ελλάδα».
Οι μέλισσες που σώθηκαν
«Οι περισσότεροι που έφυγαν από το Αφγανιστάν μέσω των διασωστικών πτήσεων ήταν η ελίτ της χώρας. Άνθρωποι από την εκπαίδευση, από τα υψηλά επίπεδα της κυβέρνησης. Έφυγαν με εντελώς αβέβαιο μέλλον. Ήταν τα μάτια και τα αυτιά της αφγανικής κοινωνίας και τώρα η κοινωνία αυτή έχει μείνει χωρίς τίποτα», μου εξηγεί η Χόμα. Σε κάποιους αυτό ίσως μοιάζει άδικο. Η Ναντίνα, όμως, βάζει τα πράγματα στη σωστή τους θέση: «Μεταφέρεις μια κυψέλη από ένα φλεγόμενο δάσος, όχι μόνο για να σώσεις τις συγκεκριμένες, προνομιούχες ή τυχερές μέλισσες, αλλά και για να διασώσεις μια κρίσιμη μάζα ανθρώπων που θα μπορέσει να ριζώσει κάπου αλλού και να παραγάγει κάτι αντίστοιχο. Αυτό το “μέλι”, αυτόν τον νέο κοινωνικό ιστό, διότι μέσα στη χώρα είναι αδύνατο πια να συμβεί».
Σίγουρα οι γυναίκες αυτές, που επί χρόνια νομοθετούσαν στο Αφγανιστάν μαχόμενες για όλες τις Αφγανές και παλεύοντας υπέρ της ισότητας των φύλων, νιώθουν ενοχές που έφυγαν. «Ήταν απαραίτητο για εμάς να είμαστε στο Αφγανιστάν, ανάμεσα στον λαό μας. Δυστυχώς, όμως, λόγω της επικίνδυνης κατάστασης δεν μπορούσαμε να μείνουμε μαζί τους και να μοιραστούμε τις ίδιες ευκαιρίες που είχαμε ως βουλευτές στο αφγανικό κοινοβούλιο. Το μήνυμά μας είναι ότι λυπόμαστε πολύ για όσα συμβαίνουν στη χώρα μας, αλλά προσπαθούμε· προσπαθούμε να ευαισθητοποιήσουμε τη διεθνή κοινότητα, να κάνουμε κάτι για τους ανθρώπους που ζουν ακόμα υπό πολύ επικίνδυνες συνθήκες», μου λέει η Ναζίφα.
Πριν από την επιστροφή των Ταλιμπάν στην εξουσία, με βάση το ψήφισμα 1325 του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών, οι γυναίκες στο Αφγανιστάν έπρεπε να συμμετέχουν με ουσιώδη τρόπο στη διακυβέρνηση της χώρας. Πλέον, η κατάσταση έχει αλλάξει άρδην. «Μέσα από τη δουλειά μας στο δίκτυο θέλουμε να αφιερώσουμε όλο μας τον χρόνο και όλη μας την ενέργεια για να κάνουμε κάτι ξεχωριστό για τον λαό μας· να τον φέρουμε από το σκοτάδι στο φως», τονίζει η Χόμα. «Θέλουμε να παλέψουμε για τις γυναίκες που βρίσκονται ακόμα και στις πιο απόμακρες περιοχές του Αφγανιστάν, που δεν μπορούν να υψώσουν τη φωνή τους, που δεν έχουν κανένα δικαίωμα».
Ωστόσο, οι γυναίκες του AWPLN δεν ενδιαφέρονται μόνο για τους συμπατριώτες τους, αλλά και για όλους τους πρόσφυγες. «Όταν ζουν στις δομές φιλοξενίας χωρίς ευκαιρίες και χωρίς να μπορούν να στείλουν τα παιδιά τους στο σχολείο, δεν μπορούν να κάνουν κάτι ξεχωριστό γι’ αυτά. Και τα παιδιά είναι το μέλλον μας», λέει η Χόμα και η Ναζίφα προειδοποιεί ότι η βοήθεια που στέλνει η διεθνής κοινότητα στο Αφγανιστάν δεν καταλήγει στα σωστά χέρια. «Οι γερουσιαστές, οι βουλευτές, τα μέλη της Κοινωνίας των Πολιτών έχουν φύγει από τη χώρα. Οι δωρεές πηγαίνουν στους Ταλιμπάν, οι οποίοι δεν τις διανέμουν σωστά στον λαό που τις έχει ανάγκη», τονίζει.
Ειλικρινής πατριωτισμός
Μιλώντας για την Ελλάδα, τη θεωρούν δεύτερη πατρίδα τους. «Χάρη στη φιλοξενία της ελληνικής κυβέρνησης, της Ναντίνας και των ανθρώπων της Μέλισσας, καθώς και χάρη στην υποστήριξη όλων εκείνων των διεθνών οργανώσεων που συνέβαλαν στη φυγάδευσή μας, ποτέ δεν αισθανθήκαμε…ποτέ δεν αισθανθήκαμε πρόσφυγες», μου λέει η Ναζίφα. «Η οικογένειά μου κι εγώ νιώθουμε ασφαλείς εδώ. Και οι άνθρωποι μου θυμίζουν πολύ τους Αφγανούς. Έχουμε παρόμοιες συνήθειες. Δεν νιώθουμε ξένοι, αλλά ίσοι».
Η τελευταία μου ερώτηση δεν ήταν προγραμματισμένη. Τι μέλλον θέλουν για τα παιδιά τους; Η Χόμα, που μέχρι τότε καθόταν σχεδόν αυστηρή στην άκρη του καναπέ, ανασηκώθηκε και άρχισε να μιλάει γρήγορα στη φαρσί. Όπως και πριν, μου μετέφρασε τα λόγια της η Μομπίνα Ακμπάρι. «Θέλω τα παιδιά μου να ολοκληρώσουν τις σπουδές τους, να κάνουν μεταπτυχιακό και διδακτορικό. Ως γυναίκα στο Αφγανιστάν, όπου είχαμε 30 χρόνια πόλεμο, πάλεψα και δυσκολεύτηκα πολύ. Σπούδασα και βρήκα δουλειά. Είδαμε τόσο πόλεμο στη χώρα μας. Θέλω τα παιδιά μου να μορφωθούν και μετά, αν θέλουν να κάνουν κάτι, να ξέρουν ότι μπορούν να κάνουν τα πάντα». Μου εξηγεί επίσης πώς, εξαιτίας της πανδημίας και αργότερα λόγω της ασταθούς κατάστασης μετά την αποχώρηση των Αμερικανών, τα παιδιά έχασαν δύο σχολικά έτη.
«Δεν πονάω μόνο εγώ από αυτό. Και ο πατέρας τους πονάει όταν βλέπει τα παιδιά του να μην μπορούν να πάνε σχολείο. Είναι επώδυνο και για τους δυο μας που δεν έχουν μέλλον εκεί. Η μικρότερη κόρη μου, η Ελχάμα, ήταν πρόεδρος της τάξης της, διάβαζε τα ποιήματά της, έχει ιδέες και όνειρα – θέλει να πάει στο φεγγάρι. Εξαιτίας όμως της πολιτικής κατάστασης στη χώρα μας δεν μπορούσαμε να τη βοηθήσουμε να πραγματοποιήσει τα όνειρά της. Ως μητέρα θέλω να προετοιμάσω και να διευκολύνω το μέλλον των παιδιών μου. Και μέσα από το δίκτυό μας θέλω να κάνω το ίδιο για τους ανθρώπους στο Αφγανιστάν». Η Μομπίνα από τη μεριά της μου εξηγεί με γαλήνια φωνή: «Τα χρόνια που γινόταν πόλεμος, έφυγαν πολλοί άνθρωποι από τη χώρα, δεν είναι κάτι καινούργιο. Αρκετοί από αυτούς μορφώθηκαν στην Ευρώπη, αλλά δεν έφεραν πίσω τις γνώσεις τους. Θέλω τα παιδιά μου να είναι ειλικρινά πατριώτες και να φέρουν πίσω στην πατρίδα τους όσα μάθουν».
Πριν φύγω, η Νουρίνα μού ζήτησε να της στείλω τις φωτογραφίες που τραβήξαμε στο WhatsApp. Με ρώτησε επίσης αν μπορούσε να φωτογραφηθεί μόνη της. «Για να με δει ο μπαμπάς μου στο Αφγανιστάν». Κι ενώ ετοιμάζομαι να τις αποχαιρετήσω, η Ναντίνα μού λέει: «Αυτές οι γυναίκες είναι απλές, αλλά γνήσιες· με νεύρο, με δυναμισμό. Αν κάποιος μπορεί να αλλάξει τον κόσμο, είναι αυτές». Βλέποντας τη μέλλουσα Πρόεδρο του Αφγανιστάν να φεύγει με τη μαμά της, δεν μπορώ παρά να συμφωνήσω.