2020. Η χρονιά του πανικού. Η πανδημία της Covid-19 σπάει τα θερμόμετρα. Μάιος του 2020. Ο μήνας της Eurovision. Ακριβώς δύο χρόνια πριν. Η επιτροπή του διαγωνισμού ανακοινώνει με θλίψη ότι, λόγω δυσμενών συγκυριών, αναγκάζεται να αναβάλει για του χρόνου –«και εφόσον οι συνθήκες το επιτρέψουν»– τη μεγάλη ευρωπαϊκή γιορτή του τραγουδιού. Ένα σύμβολο ευημερίας και κανονικότητας καταρρέει. Σε παρηγορητικό αντιστάθμισμα, μόλις έναν μήνα αργότερα, στο Netflix κάνει πρεμιέρα μια ταινία που αφηγείται την πορεία δύο Ισλανδών καλλιτεχνών από την αφάνεια στον κολοφώνα του γιουροβιζιονικού μεγαλείου. Η ταινία, με πρωταγωνιστές τον Γουίλ Φέρελ και τη Ρέιτσελ Μακ Άνταμς, έχει τίτλο Eurovision Song Contest: The Story of Fire Saga και το τραγούδι που τους εκτοξεύει στην κορυφή λέγεται Husavik – My Home Town. Το Χούσαβικ, μια ασήμαντη κωμόπολη 2.000 κατοίκων στον βορρά της Ισλανδίας, γίνεται ξαφνικά καυτή (ή, σωστότερα, κατεψυγμένη) ταξιδιωτική ατραξιόν. Το μέρος ζει τη δεύτερη περίοδο της αδικαιολόγητης –τουλάχιστον για τα δεδομένα ενός κανονικού τουριστικού προορισμού– δόξας του.
ΤΑ ΜΥΣΤΙΚΑ ΤΗΣ NASA
Για τις αμερικανικές κρατικές υπηρεσίες που διαχειρίζονται κονδύλια εκατοντάδων εκατομμυρίων, ίσχυε ανέκαθεν το δόγμα «όσο λιγότερα γνωρίζει το κοινό, τόσο το καλύτερο». Μοναδική ίσως εξαίρεση, η NASA. Έπειτα από την περίφημη ομιλία του Προέδρου Τζον Κένεντι «για τη Διαστημική Προσπάθεια του Έθνους» στο πανεπιστήμιο Rice («We choose to go to the moon, not because it’s easy but because it’s hard…»), τον Σεπτέμβριο του ’62, και την κούρσα του διαστήματος που έβγαλε νικητές τους Αμερικανούς με την προσσελήνωση του «Apollo 11», μόλις επτά χρόνια αργότερα, ο Ψυχρός Πόλεμος πήρε άλλες κατευθύνσεις και η Σελήνη φάνηκε να είναι άλλο ένα κουτάκι που τσεκάραμε και ξεχάσαμε ως δυτικός πολιτισμός και ως ανθρωπότητα.
Κι έτσι η NASA, στην προσπάθεια να αποφύγει το δραστικό ψαλίδισμα των κρατικών επιχορηγήσεων, άνοιξε από νωρίς τις πόρτες της στο κοινό, ελπίζοντας στη συνδρομή του. Ένα κοινό διψασμένο για επιστημονική γνώση, που ήξερε, από τα ’60s κιόλας, ότι υπάρχει ένα μέρος στον πλανήτη που προσομοιάζει με τις συνθήκες του σεληνιακού τοπίου όσο κανένα άλλο: ένα μέρος σχεδόν εξωγήινο, με permafrost (μόνιμα παγωμένο υπέδαφος), με σήραγγες λάβας και έντονη ηφαιστειακή δραστηριότητα. Με άλλα λόγια, το ιδανικό πεδίο δοκιμών για τις αποστολές στη Σελήνη και όλες τις μελλοντικές επιχειρήσεις στον Άρη, και ακόμα πιο πέρα. Ένα μέρος δίπλα σε ένα ασήμαντο τότε ψαροχώρι (ακόμα μικρότερο τότε από ό,τι σήμερα) με το όνομα Χούσαβικ («όρμος των σπιτιών»). Ναι, αυτό το Χούσαβικ…
ΤΟΠΟΣ ΓΙΑ ΕΞΕΡΕΥΝΗΣΕΙΣ
«Αυτό το μέρος μού θυμίζει το γνωστό ισλανδικό ανέκδοτο με τον Θεό, που ξεκίνησε να μοιράζει τη γη στους λαούς του πλανήτη, προσπαθώντας να μην αφήσει κανέναν παραπονεμένο, αλλά, όταν έφτασε πια στους Ισλανδούς, την είχε εξαντλήσει όλη. Κι έτσι, σκάρωσε την τελευταία στιγμή ένα νησί με παγετωνικές ερήμους και τριάντα δύο ηφαιστειακά συστήματα – με πάνω από εκατόν τριάντα κρατήρες, δεκαοκτώ από τους οποίους έχουν ήδη εκραγεί από την εποχή του εποικισμού του, τον 9ο αιώνα μ.Χ. Οι Ισλανδοί τον ρώτησαν “και πώς θεωρείται τώρα αυτό δώρο;” και εκείνος, μέσα στην υπέρτατη σοφία Του, απάντησε: “Όλα αυτά θα σας κάνουν τον πιο σκληραγωγημένο λαό του κόσμου», λέει ο επικεφαλής της Ισλανδικής Διαστημικής Υπηρεσίας, ενός μη κυβερνητικού οργανισμού που λειτουργεί ως ανιχνευτής για τα πιο κατάλληλα περιβάλλοντα εκπαίδευσης των αστροναυτών της NASA στη χώρα.
«Η Ισλανδία έχει τη μεγαλύτερη και πυκνότερη ποικιλία γεωμορφολογικών ιδιαιτεροτήτων από οποιοδήποτε άλλο μέρος του πλανήτη. Αυτό την κάνει ιδανική για δοκιμές εξοπλισμού, οχημάτων, drones, υλικών και στρατηγικής αποστολών, είτε πρόκειται για διαστημικές στολές, όπως αυτές που τεστάρουμε τώρα για την επιφάνεια του Άρη, είτε για ενδιαιτήματα που θα στηθούν, αν όλα πάνε σύμφωνα με τα σχέδιά μας, στη Σελήνη, όπου προγραμματίζουμε να ξαναβρεθούμε στο τέλος της δεκαετίας. Tο κάναμε τη δεκαετία του ’60 με τεράστια επιτυχία. Δεν υπάρχει λόγος να εγκαταλείψεις μια επιτυχημένη συνταγή, έτσι δεν είναι;»
ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗ ΣΕΛΗΝΗ
Για τον Γάλλο φωτογράφο Βενσάντ Φουρνιέ, η εξερεύνηση του διαστήματος αποτελούσε ανέκαθεν τη στόφα των παιδικών του ονείρων· ένας χώρος χωρίς όρια όπου η πραγματικότητα και η φαντασία αλληλοκαλύπτονται και τρέφονται από τις πρώτες του επισκέψεις στα τεχνολογικά μουσεία, τα αναγνώσματά του, τις νουβέλες επιστημονικής φαντασίας, τα κόμικς και εκείνη την ταινία-ορόσημο που εισήγαγε την υπαρξιακή αγωνία στο κάπως ρηχό και υπεραπλουστευτικό, έως τότε, κινηματογραφικό είδος: την Οδύσσεια του διαστήματος του Στάνλεϊ Κιούμπρικ. «Κανένας από τους φίλους μου δεν έμεινε μέχρι το τέλος της ταινίας. Όλοι έφυγαν λίγο μετά το διάλειμμα. Για μένα όμως ήταν μια αληθινή αποκάλυψη: η κομψότητα, οι ιδέες που εισήγαγε, το διηγηματικό ύφος…
Ήμουν πάντοτε γοητευμένος από το διάστημα. Τώρα όμως ήμουν σαγηνευμένος και με την αισθητική του…»
Το 2007, ο Φουρνιέ ξεκίνησε να τραβάει φωτογραφίες για το Space Project του: «Είναι ένα πρότζεκτ που βρίσκεται σε διαρκή εξέλιξη. Αφηγείται την ιστορία της εξερεύνησης του διαστήματος από τις πρώτες μνήμες της δεκαετίας του ’60 μέχρι τα τρέχοντα, φουτουριστικά προγράμματα, όπως το όχημα της NASA που θα προσεδαφιστεί στον Άρη. Η στενή σχέση εμπιστοσύνης που έχω οικοδομήσει με τους πιο γνωστούς διαστημικούς οργανισμούς σε όλο τον κόσμο μού επέτρεψε να δω και να φωτογραφίσω πίσω από ερμητικά κλειστές πόρτες. Οι τελευταίες μου εικόνες είναι από το Artemis Project. Με αυτό η NASA επιδιώκει να επιστρέψει στη Σελήνη και να στήσει εκεί μια βάση που θα γίνει η αφετηρία όλων των αποστολών για τον Άρη».
Η ματιά του Φουρνιέ αποκαλύπτει έναν άνθρωπο που λατρεύει τις μηχανές. Όλες τις μηχανές. Ιπτάμενες, νοήμονες, υπολογιστικές, παρατηρητικές: «Με συναρπάζει η μαγεία της επιστήμης· όπου ολόκληρο το σύμπαν και η περιπλοκότητά του μπορούν να περιγραφούν μέσα από μια χούφτα μαθηματικών εξισώσεων. Υπάρχει εδώ κάτι το οξύμωρο, στο να ισχυρίζεται κανείς ότι μπορεί να προσφέρει μια ευεξήγητη, ερμηνεύσιμη εικόνα όλων των μυστηρίων του σύμπαντος. Όμως, πάνω σ’ αυτή την εικόνα στήνω κι εγώ την οπτική της εκδοχή».
ΣΤΑ ΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΚΟΠΕΙΑΣ
Η αξιοθαύμαστη ικανότητά του να κάμπτει τις αντιδράσεις μιας αδιάλλακτης, γραφειοκρατικής μηχανής που δεν φαίνεται να αντιλαμβάνεται τίποτε παραπάνω από το δόγμα του Top Secret, του έχει εξασφαλίσει την πρόσβαση σε εγκαταστάσεις και εξοπλισμό που, σε διαφορετική περίπτωση, θα φλέρταρε με τα όρια της κατασκοπείας. Οι εικόνες του, όμως, δονούν τελικά ακόμα και τους πιο άκαμπτους γραφειοκράτες. Είτε πρόκειται για την απεραντοσύνη μιας ερήμου στη Γη που μιμείται το σεληνιακό alter ego της είτε για το αποστειρωμένο περιβάλλον ενός εργαστηρίου, με τον λευκό, κλινικό φωτισμό του, ο άνθρωπος-εξερευνητής στις εικόνες του Φουρνιέ δείχνει να βαραίνει διαρκώς από το συντριπτικό άχθος μιας υπαρξιακής αποκάλυψης. Οι επιρροές της κινηματογραφικής πραγματείας του Κιούμπρικ είναι πάντα παρούσες.
«Το όριο ανάμεσα στην έμπνευση και την πραγματικότητα είναι τόσο ασταθές όσο και τα όρια ανάμεσα στο παρόν και το μέλλον, τη συνείδηση και τη φαντασία. Η εξερεύνηση ήταν πάντα μια μοναχική υπόθεση. Όμως, αφορά πλέον την ανθρωπότητα. Είναι πολύ σημαντικό για μένα να προσφέρω μια άλλη οπτική στο μέλλον που πλησιάζει».
Στην περίφημη εισαγωγή του Star Trek, της σειράς που έβαλε την επιστημονική φαντασία στα σπίτια μας, το διάστημα περιγράφεται ως το έσχατο σύνορο. Δεν είναι. Το συλλογικό μας κίνητρο· αυτό είναι το πραγματικό όριο των ανθρώπινων δυνατοτήτων. Είμαστε πλασμένοι εξερευνητές. Είναι το συμπαντικό μας κληροδότημα. Κι εκείνο που καταφέρνει η παγωμένη, ηφαιστειακή απεραντοσύνη των υψιπέδων της Ισλανδίας –ή οι μοναχικές, φιλέρημες εικόνες του Βενσάντ Φουρνιέ– είναι να αντηχεί ξανά και παντού τον περίφημο αφορισμό του Άρθουρ Κλαρκ: «Δύο πιθανότητες υπάρχουν: είτε είμαστε μόνοι στο σύμπαν είτε όχι. Και οι δύο προοπτικές είναι εξίσου τρομακτικές».
→ vincentfournier.co.uk