«Τι ακριβώς είναι αυτά τα ζώα;» ψέλλισε ένας συνάδελφος όταν είδε τις φωτογραφίες. Η αλήθεια είναι πως και εγώ προσπαθούσα να καταλάβω. Δεν ήμουν σίγουρος ακριβώς τι έβλεπα. Ήταν κάποια ζώα μεταλλαγμένα; Ή απλώς άγνωστα; Ίσως εικόνες από κάποιο βιβλίο φαντασίας με μυθικά πλάσματα. Γι’ αυτό που ήμουν βέβαιος ήταν ότι δεν αποτελούσαν κομμάτι της ελληνικής πανίδας. «Εμένα μου αρέσει περισσότερο η φάλαινα, μοιάζει λίγο θλιμμένη», διέκοψε μια φωνή τις σκέψεις μου. Μπορεί να μην ήξερα τι ακριβώς έβλεπα, αλλά το πλάσμα στο οποίο αναφερόταν ήμουν σίγουρος πως δεν ήταν φάλαινα.
Όταν περιεργάστηκα με ησυχία τις εικόνες, αντιλήφθηκα ότι ήταν κοινά ζώα. Ουρακοτάγκοι, αντιλόπες, αρκούδες, πουλιά και τελικά η φάλαινα που λέγαμε πριν ήταν, όπως αποδείχτηκε, ένα είδος θαλάσσιου θηλαστικού που ονομάζεται μανάτος ή αλλιώς αγελάδα της θάλασσας. Ζώα που έχουμε συναντήσει σε κάποια εγκυκλοπαίδεια, σε κάποιο βιβλίο ή έστω στο διαδίκτυο. Αλλά γιατί δυσκολευόμαστε να τα αναγνωρίσουμε; Τα ψυχεδελικά χρώματα μπορούν να μπερδέψουν το μάτι, αλλά ήταν κάτι που με έβαλε σε σκέψεις. Είμαστε πια τόσο αποκομμένοι από τη φύση που δεν μπορούμε να ξεχωρίσουμε τα πλάσματά της; Και αν δεν τα γνωρίζουμε, μας νοιάζει αν θα εξαφανιστούν;
ΠΡΟΤΖΕΚΤ «EREMOZOIC»
«Όταν ήμουν στο μουσείο Field του Σικάγο, ήταν γεμάτο με κόσμο. Δεν μπορούσες να κουνηθείς, ήταν γεμάτο από σχολεία και τουρίστες. Στον πρώτο όροφο είχε μια έκθεση για την εξαφάνιση των ζώων. Ήταν παντελώς άδεια, ούτε ένα άτομο. Προτιμούσαν όλοι να δουν μια έκθεση για τους δεινόσαυρους. Σκεφτόμουν ότι είναι τραγικό. Όλοι κάνουν τα στραβά μάτια», λέει στο «Κ» ο δημιουργός των φωτογραφιών, Τζιμ Νότεν. «Τα στατιστικά στοιχεία μού έκοψαν πραγματικά την ανάσα. Στον πρώτο πίνακα έλεγε ότι 30.000 είδη βρίσκονται υπό εξαφάνιση λόγω της ανθρώπινης δραστηριότητας. Τα στατιστικά στοιχεία ήταν τρομακτικά, αλλά σε συνδυασμό με το γεγονός ότι δεν υπήρχε κανείς εκεί μέσα, ότι κανείς δεν ενδιαφερόταν, σκέφτηκα ότι έπρεπε να προσπαθήσω να κάνω κάτι. Ένιωσα μια δέσμευση».
Οι εικόνες του Βρετανού καλλιτέχνη, μέσα από τις οποίες σκοπεύει να ευαισθητοποιήσει το κοινό για τους κινδύνους που απειλούν τη βιοποικιλότητα του πλανήτη, ανήκουν στο νέο του έργο με τίτλο Eremozoic.
Είναι ένας όρος που επινοήθηκε από τον βιολόγο Ε. Ο. Γουίλσον ως ο πιο κατάλληλος για την επόμενη φάση της ανάπτυξης της Γης. «Υπήρξαν αρκετές μαζικές εξαφανίσεις ειδών κατά τη διάρκεια της ιστορίας της Γης, με την πέμπτη να έχει εξαφανίσει τους δεινόσαυρους στο τέλος του Μεσοζωικού αιώνα, πριν από περίπου 65 εκατομμύρια χρόνια. Οι περισσότεροι βιολόγοι συμφωνούν ότι αυτή τη στιγμή βρισκόμαστε στη δίνη της έκτης μαζικής εξαφάνισης, αυτή τη φορά λόγω των δραστηριοτήτων ενός μόνο είδους: του Homo sapiens. Είναι επομένως λογικό να υποθέσουμε ότι ο Καινοζωικός αιώνας πλησιάζει στο τέλος του και ότι εισερχόμαστε σε μια νέα εποχή για τη ζωή στη Γη, η οποία ονομάστηκε εύστοχα Ερεμοζωική ή αλλιώς η Εποχή της Μοναξιάς», γράφει στο βιβλίο του Το μέλλον της ζωής (εκδ. Σύναλμα).
ΑΠΟΞΕΝΩΜΕΝΟΙ ΚΑΙ ΑΔΙΑΦΟΡΟΙ
Οι δημιουργίες του Νότεν είναι μια μείξη φωτογραφίας και ψηφιακής ζωγραφικής, για τις οποίες χρησιμοποίησε ως έμπνευση διοράματα, δηλαδή εικονικές αναπαραστάσεις ζώων που συναντά κανείς σε μουσεία. Η επιλογή των χρωμάτων όμως μου κάνει αρκετή εντύπωση. Είναι αρκετά ζωηρά και η αίσθηση που αποπνέουν είναι αρκετά εύθυμη. Θα περίμενε κανείς πως η δυσοίωνη θεματική θα είχε αντίκτυπο και στο οπτικό αποτέλεσμα. «Κατά κάποιον τρόπο ήθελα να δημιουργήσω έναν φανταστικό κόσμο, γιατί αυτή είναι η αίσθηση που έχουμε για τον φυσικό κόσμο· ότι βρίσκεται μακριά μας. Θυμάμαι κάποιος μου είχε πει ότι δεν του αρέσει η φύση. Λες και είναι κάποιο σόου στην τηλεόραση. Έχουμε περισσότερα κοινά με τα πλάσματα της φύσης παρά με το κινητό μας. Η φύση είναι αναπόσπαστο κομμάτι μας. Είμαστε μέρος του φυσικού κόσμου, είμαστε πρωτεύοντα θηλαστικά, υποκείμεθα στους κανόνες της φύσης και είμαστε επίσης ευάλωτοι σε ιούς ή φυσικές καταστροφές. Συνεπώς επέλεξα αυτά τα χρώματα, για να τονίσω την αίσθηση που έχουμε για τη φύση. Ότι βρίσκεται κάπου μακριά στην Αφρική και δεν μας επηρεάζει, αλλά ούτε επηρεαζόμαστε και εμείς από αυτήν – σαν να είναι προϊόν της φαντασίας μας. Η μόνη σύνδεση που έχει κάποιος με τη φύση είναι μέσω της τεχνολογίας. Αν δει κάποιο βίντεο στο Youtube ή κάποιο ντοκιμαντέρ του Ατένμπορο». Έχει δίκιο. Δεν θυμάμαι πότε ήταν η τελευταία φορά που είχα έρθει κοντά με τη φύση και όχι με την πιξελιασμένη εκδοχή της.
Αλλά είναι τα ζωηρά χρώματα και η τεχνική της ψευδαίσθησης αρκετά για να μας κινητοποιήσουν; Είναι κάτι τέτοιο αρκετά αποτελεσματικό για να περάσει το μήνυμα ενός τόσο σημαντικού θέματος ή μπορεί να μας αποπροσανατολίσει; «Οι άνθρωποι δεν θέλουν να βλέπουν θλιβερά πράγματα. Ίσως είναι μέρος της εξελικτικής μας ανάπτυξης ως είδους να προστατευόμαστε από αισθήματα που μας προκαλούν δυσφορία. Μια “όμορφη” εικόνα έχει περισσότερες πιθανότητες να σου κεντρίσει το ενδιαφέρον και να διαβάσεις και τη λεζάντα της. Με άλλα λόγια, να ενημερωθείς για το μήνυμα που προσπαθεί να σου περάσει. Και ίσως να κάνεις και κάτι γι’ αυτό. Θέλω να πιστεύω πως οι εικόνες αυτές θα μας παροτρύνουν να αναρωτηθούμε τι βλέπουμε. Πού αρχίζει η αλήθεια τους και πού τελειώνουν οι ευθύνες μας; Καθώς συνειδητοποιούμε τις συνέπειες του τι μπορεί να σημαίνει η νέα εποχή της μοναξιάς, η ανάγκη να παλέψουμε για την πραγματική φύση –και όχι να ονειροπολούμε με τη φαντασιακή υπόστασή της– είναι πιο επείγουσα από ποτέ».
Η ΕΛΠΙΔΑ ΔΕΝ ΕΧΕΙ ΧΑΘΕΙ ΑΚΟΜΑ
Το μήνυμα είναι καθαρό. Ο εχθρός της φύσης είναι ο άνθρωπος. Πουλιά, θηλαστικά και αμφίβια εξαφανίζονται τουλάχιστον 100 έως 1.000 φορές ταχύτερα από ό,τι συνέβαινε πριν ο άνθρωπος αρχίσει να κυριαρχεί στον πλανήτη. Τα τελευταία 500 χρόνια η ανθρώπινη δραστηριότητα οδήγησε στην εξαφάνιση 869 ειδών, σύμφωνα με στοιχεία της Διεθνούς Ένωσης για την Προστασία της Φύσης (IUCN). Τα πράγματα είναι δύσκολα, αλλά η ελπίδα δεν έχει χαθεί ακόμα. Αν και πολλοί μπορεί να ισχυριστούν ότι η τεχνολογία ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό γι’ αυτή την κατάσταση, παράλληλα συμβάλλει με τον δικό της τρόπο στη διάσωση των ειδών. Η τροποποίηση των γονιδίων και η κλωνοποίηση απειλούμενων ή και εξαφανισμένων ειδών είναι μερικές από τις τεχνικές που προτείνονται για την αντιμετώπιση της κρίσης της βιοποικιλότητας. Αξίζει να φτάσουμε όμως μέχρι εκεί; Αν δεν μας ενδιαφέρουν όσο είναι ζωντανά, θα ενδιαφερθούμε πραγματικά να τα εντάξουμε ξανά στον κύκλο της ζωής όταν θα έχουν πια εξαφανιστεί; Αξίζει να αναλογιστούμε αν μια ζωή χωρίς τα υπόλοιπα πλάσματα αυτού του πλανήτη έχει πραγματικά αξία. Αντέχουμε να είμαστε μόνοι μας;