Δημιουργός ενός ντοκιμαντέρ παγκόσμιας αναγνώρισης για το ταξίδι αποδοχής ενός τρανς εφήβου, ο σκηνοθέτης Κωνσταντίνος Βενετόπουλος μιλάει για την εθελοντική εμπλοκή του στην κορυφαία γραμμή πρόληψης αυτοκτονιών για νεαρά άτομα της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας, αλλά και για τους δικούς του προσωπικούς αγώνες που τον καθόρισαν.
Το νούμερο είναι απλώς αδιανόητο: την περασμένη χρονιά, σχεδόν οι μισοί νέοι της κοινότητας ΛΟΑΤΚΙ+ των Ηνωμένων Πολιτειών «σκέφτηκαν σοβαρά» να αποπειραθούν να αυτοκτονήσουν. Τα ανατριχιαστικά στοιχεία έδωσε στη δημοσιότητα τον Μάιο ο Έιμιτ Πάλεϊ, εκτελεστικός διευθυντής του The Trevor Project, της πιο σημαντικής ΜΚΟ για την πρόληψη της αυτοκτονίας στους νέους ΛΟΑΤΚΙ+ στη χώρα. Η έρευνα διενεργήθηκε μεταξύ 34.000 νέων ηλικίας 13-24 ετών που αυτοπροσδιορίζονται ως ΛΟΑΤΚΙ+ (λεσβίες, ομοφυλόφιλοι, αμφιφυλόφιλοι, τρανς, κουίρ, ίντερσεξ).
Είναι το πρώτο πράγμα που συζητάμε με τον σκηνοθέτη Κωνσταντίνο Βενετόπουλο, έναν Έλληνα ο οποίος συνδέεται με αναπάντεχα πολλούς και διαφορετικούς τρόπους με το θέμα. Πρώτον, είναι ο δημιουργός του εμβληματικού πια ντοκιμαντέρ Draw with me, που έχει γράψει τη δική του ιστορία στη ΛΟΑΤΚΙ+ φιλμογραφία και ίσως είναι το πρώτο που αποπειράται να αφηγηθεί την ιστορία ενηλικίωσης ενός τρανς εφήβου, ο οποίος τυχαίνει να είναι και ανιψιός της διάσημης ποπ σταρ Τζένιφερ Λόπεζ. Δεύτερον, αν και χωρίς πτυχίο ψυχολόγου, αλλά ύστερα από πολύχρονη σχετική εκπαίδευση, ο Βενετόπουλος είναι σήμερα ο αρχαιότερος online σύμβουλος στην πολύτιμη Γραμμή Ζωής του Trevor Project, που σώζει κυριολεκτικά ζωές. Τρίτον, η εδώ και δύο χρόνια επιστροφή του στην Ελλάδα συνδυάζεται με μια πληθωρική πολυπραγμοσύνη προκειμένου να βοηθήσει με την «τεχνογνωσία» που απέκτησε στις ΗΠΑ ώστε να ξεκολλήσουν και να προχωρήσουν και στην Ελλάδα ανάλογες θεσμικές πρωτοβουλίες και όχι μόνο. Γιατί δεν είναι μόνο ο (πολιτικός) γάμος και η τεκνοθεσία που έχουν αναγορευθεί σε ύψιστα διακυβεύματα της ελληνικής κοινότητας, αλλά και η πολλή δουλειά που πρέπει να γίνει σε θέματα εκπαίδευσης και ψυχικής υγείας, για να αναφερθούμε σε δύο πολύ βασικούς τομείς.
Με φόντο, λοιπόν, το χθεσινό Athens Pride και τον διαχρονικά διεκδικητικό του χαρακτήρα, ρωτάω τον Κωνσταντίνο αν η προσγείωση στην Ελλάδα υπήρξε απότομη για τον ίδιο ύστερα από πολλά χρόνια παραμονής στη φιλελεύθερη Νέα Υόρκη. «Δεν θα το έλεγα. Έχουμε την τάση να εξιδανικεύουμε την κατάσταση σε πιο προηγμένες, θεσμικά τουλάχιστον, χώρες από τη δική μας. Και να πιστεύουμε ότι Αμερική είναι η Νέα Υόρκη και η Καλιφόρνια. Αλλά κοιτάξτε τι δείχνει η έρευνα για τους νέους ΛΟΑΤΚΙ+ στην “πραγματική” Αμερική. Πρόκειται για επιδημία. Όσο για την Ελλάδα, νεότερος ήμουν πολύ πιο αυστηρός και απόλυτος. Πίστευα ότι για όλα έφταιγε η χώρα που δεν μας αποδέχεται και είναι οπισθοδρομική. Προφανώς τα πράγματα είναι πολύ πιο σύνθετα». Πόσο πιο σύνθετα, δηλαδή; «Έχω την άποψη ότι η ελληνική κοινωνία είναι αρκετά πιο ανοιχτή και έτοιμη να ακούσει απ’ όσο πιστεύουμε. Σίγουρα χρειάζεται ενημέρωση και εκπαίδευση, αλλά δεν ξεκινάμε από τόσο χαμηλά όσο νομίζουμε. Γενικά πιστεύω ότι χρειάζεται και θάρρος αλλά και εξυπνάδα εκ μέρους μας: οι άνθρωποι στους οποίους απευθυνόμαστε να μη νιώσουν ότι τους κουνάμε το δάχτυλο αλλά αυτό που τους ζητάμε είναι να ακούσουν και να καταλάβουν. Και νομίζω ότι η πλειονότητα καταλαβαίνει».
«Τι μου έμαθε το Trevor Project»
Αλήθεια, τι σημαίνει το Pride για τον ίδιο; Το θεωρεί μία ευκαιρία-γιορτή ανάδειξης των θεμάτων που αφορούν την κοινωνική ισότητα και της διεκδίκησης και προστασίας των δικαιωμάτων της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας. «Καθένας εκφράζει τον αγώνα του για ισότητα με διαφορετικό τρόπο (που το κάνει και όμορφο) είτε είναι παρελαύνοντας στο Σύνταγμα, είτε είναι προσφέροντας ψυχολογική ή οικονομική στήριξη, είτε μέσω της μόδας και της ζωγραφικής, είτε μέσω του σινεμά που τυχαίνει να είναι η μεγάλη μου αγάπη». Ναι, οπωσδήποτε τα χρόνια της Αμερικής τον βοήθησαν. «Έκανα κι εγώ το δικό μου ταξίδι για να αποδεχθώ αυτό που είμαι». Παραδέχεται ότι η απόσταση από την Ελλάδα και την οικογένεια έπαιξε καθοριστικό ρόλο. «Αισθανόμουν πιο άνετα με τον εαυτό μου, αυτή ήταν η βασική διαφορά». Και κάπως έτσι γνώρισε τη σπουδαία αποστολή του Trevor Project, που κατόρθωσε να έχει πολύ μεγάλη επιρροή και διεισδυτικότητα σε πολλά και διαφορετικά στρώματα της αμερικανικής κοινωνίας. «Η πρώτη μου σκέψη όταν έμαθα για το Trevor Project ήταν μακάρι να υπήρχε όταν ήμουν εγώ 15». Αρχικά δραστηριοποιήθηκε στο fundraising, αλλά γρήγορα συνειδητοποίησε ότι αναζητούσε μια πιο ενεργή εμπλοκή. Αποφάσισε να εκπαιδευτεί προκειμένου να μπορεί να γίνει σύμβουλος στη γραμμή βοήθειας του οργανισμού. «Είχες την επιλογή ή να μιλήσεις απευθείας στο τηλέφωνο ή να κάνεις chat. Εγώ επέλεξα το δεύτερο, γιατί από μικρός μού άρεσε να γράφω». Η περίοδος της εκπαίδευσης αποδείχθηκε πολύτιμη σε πολλά επίπεδα: προφανώς δεν λες ό,τι θες σε έναν έφηβο που αντιμετωπίζει μια τόσο δύσκολη κατάσταση στο σπίτι του και από το μυαλό του οποίου μπορεί να περνάει η σκέψη να βάλει τέλος στη ζωή του. «Υπάρχει πολύ συγκεκριμένο πρωτόκολλο και με έμαθε κάτι που μάλλον αγνοούσα μέχρι τότε: ότι δηλαδή το πιο σημαντικό είναι να ακούς, όχι να μοιράζεις συμβουλές. Πρώτα, φυσικά, έρχεται η ασφάλεια και να τους καθοδηγήσεις λίγο για τα επόμενα βήματα. Κυρίως όμως να τους ακούσεις. Γιατί, ακόμα και να μην τους δώσεις μια πολύ χειροπιαστή λύση, το γεγονός ότι ακούστηκαν είναι πολύ σημαντικό, γιατί έστω κι ένας άνθρωπος τους έχει αποδεχθεί. Κι αυτός είσαι εσύ».
Από τη στιγμή που γύρισε στην Αθήνα, η ιδέα ενός ελληνικού Trevor Project δεν έχει φύγει από το μυαλό του. Στην Ελλάδα υπάρχει μια γραμμή αποτροπής αυτοκτονιών, αλλά ο ίδιος πιστεύει ότι πρέπει να υπάρξει ξεχωριστή πρωτοβουλία για τους ΛΟΑΤΚΙ+ νέους της χώρας μας. Εδώ σπεύδει να εξάρει τον ρόλο της Αφροδίτης Παναγιωτάκου, διευθύντριας Πολιτισμού του Ιδρύματος Ωνάση, που υποστηρίζει έμπρακτα και με τόλμη τα ανθρώπινα δικαιώματα και εκτός όλων των άλλων βοήθησε πολύ στην προώθηση του ντοκιμαντέρ του εντός και εκτός ελληνικών συνόρων (η ταινία προβλήθηκε από το ψηφιακό κανάλι του Ιδρύματος Ωνάση). Πολύτιμο σύμμαχο στην ίδια κατεύθυνση θεωρεί και τον επικεφαλής του οικονομικού γραφείου του πρωθυπουργού, Αλέξη Πατέλη, ο οποίος έχει ρόλο άτυπου συντονιστή των κυβερνητικών πρωτοβουλιών για τη θεσμική θωράκιση των δικαιωμάτων της ελληνικής κοινότητας.
Το Draw with me, που δημιουργήθηκε σε συνεργασία με το The Trevor Project, είναι η φορτισμένη συναισθηματικά ιστορία ενός ταλαντούχου έφηβου καλλιτέχνη, του Μπρέντον Σολ, ο οποίος αυτοπροσδιορίζεται ως τρανς με δυσφορία φύλου και του οποίου η τέχνη υπήρξε μια ζωτική διέξοδος για αυτοέκφραση. Από το πρώιμο coming out και την επακόλουθη απόπειρα αυτοκτονίας έως την ανάδειξή του σε ζωηρό ακτιβιστή της τρανς κοινότητας, αυτό το συγκινητικό πορτρέτο του Μπρέντον και των δοκιμασιών της υποστηρικτικής οικογένειάς του βουτάει βαθιά στα όσα υπέστησαν και ξεπέρασαν στη διάρκεια ενός συναρπαστικού αλλά καθόλου εύκολου ταξιδιού αποδοχής. Η ταινία είχε τεράστιο αντίκτυπο στο κίνημα ΛΟΑΤΚΙ+, καθώς παρουσιάστηκε στο κινηματογραφικό φεστιβάλ Tribeca, υπήρξε το θέμα του πρώτου στην ιστορία πάνελ στον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών για την ψυχική υγεία των Διεμφυλικών Ατόμων, ενώ προβλήθηκε σε αμέτρητα γυμνάσια.
Η Παγκόσμια Ημέρα Coming Out, στις 11 Οκτωβρίου 2020, αποτέλεσε ένα ορόσημο για την ταινία, όταν ο νεοεκλεγείς πια Πρόεδρος των ΗΠΑ, Τζο Μπάιντεν, υποστήριξε το ΛΟΑΤΚΙ+ κίνημα σε μια εκδήλωση βραβείων, στην οποία προβλήθηκε το Draw with Me και τιμήθηκε ο Μπρέντον με το Βραβείο Ορατότητας Revry, το οποίο απένειμε η θεία του Τζένιφερ Λόπεζ.
Όλοι έκαναν το ταξίδι τους
Ναι, ο Μπρέντον μπορεί να είναι ο γιος της μεγαλύτερης αδελφής της διάσημης ποπ σταρ (στο ντοκιμαντέρ εμφανίζεται και η τρίτη αδελφή, η Λίντα Λόπεζ, σε ρόλο δημοσιογράφου), αλλά η Τζένιφερ Λόπεζ, που εμφανίζεται στη συγκινητική εισαγωγή της ταινίας, την οποία μοιράστηκε με τα εκατομμύρια ακολούθους της στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, δεν ήταν καθόλου ο «μεσάζοντας» για να υλοποιηθεί το πρότζεκτ. Ο Βενετόπουλος, ετοιμάζοντας την ταινία του μεγάλου μήκους (Man in the attic), αναζητούσε μια ερμηνεύτρια όπερας κι έτσι έπεσε πάνω στη μητέρα του Μπρέντον (Λέσλι Αν Λόπεζ), που είναι όντως μουσικός και τραγουδάει όπερα. Η επαγγελματική σχέση έγινε κοινωνική φιλία και κάποια στιγμή ο Κωνσταντίνος την επισκέφθηκε στο σπίτι της, όπου γνώρισε τον Μπρέντον. «Πριν τον γνωρίσω, είδα ένα δωμάτιο που ήταν ζωγραφισμένο απ’ άκρη σ’ άκρη. Τον συνάντησα, γίναμε αμέσως φίλοι και μέσα στη συζήτηση ανέφερα το Trevor Project. Ο Μπρέντον άρχισε να μου ανοίγεται ακόμα περισσότερο και μετά ακολούθησε και η οικογένεια. Ήταν 14 χρονών τότε, τώρα είναι στα 19. Είχε αρχίσει η φυλομετάβαση, έπαιρνε ορμόνες ήδη. Μου εκμυστηρεύτηκε την ιστορία του και σκέφτηκα γιατί να μη γίνει μια κανονική ταινία που θα είχε απήχηση σε ένα ευρύτερο κοινό. Και ο ίδιος και η οικογένειά του συμφώνησαν αμέσως και ανυπομονούσαν να αρχίσουν τα γυρίσματα».
Δεν ήταν όμως μια εύκολη υπόθεση ούτε για τον Μπρέντον, αλλά ούτε και για τους γονείς· όλοι έκαναν το ταξίδι τους. Όπως λέει η μητέρα, είναι «διαφορετικό να είσαι γονιός L ή G [σ.σ.: λεσβίας ή γκέι εφήβου] και διαφορετικό να είσαι γονιός Τ [τρανς]». Γιατί, εκτός από το ψυχολογικό κομμάτι, οι γονείς των τρανς εφήβων έχουν να αντιμετωπίσουν και ζητήματα σωματικής υγείας. Σε μια από τις πιο συγκινητικές αναμνήσεις του Κωνσταντίνου Βενετόπουλου συγκαταλέγεται η στιγμή που η μία από τις δύο γιαγιάδες, η πιο «συντηρητική», ακούγεται στην ταινία να λέει μεταξύ σοβαρού και αστείου ότι είναι πρόθυμη να… δωροδοκήσει τον εγγονό της για να μην κάνει το μεγάλο βήμα με τη ζωή του. «Ήρθε στην πρεμιέρα της ταινίας στη Νέα Υόρκη στενοχωρημένη και μου εξομολογήθηκε ότι ευχόταν να μην το είχε πει ποτέ. Και μου εξήγησε ότι δεν το είχε πει επειδή δεν αποδεχόταν τον εγγονό της, αλλά γιατί ανησυχούσε για την ασφάλειά του». Συναισθηματικά φορτισμένη ήταν για τον Κωνσταντίνο και η προβολή του ντοκιμαντέρ στο σχολείο του, με παρόντες όλα τα μέλη της οικογένειάς του. «Ποια Ηνωμένα Έθνη και ποιος Μπάιντεν», θυμάται και γελάει. Και συγκινείται. Το έργο του μέσω του Draw with me δεν τελειώνει εδώ. O Βενετόπουλος έχει ήδη μπει στην παραγωγή του Act with me με πρωταγωνιστή αυτή τη φορά τον τρανς ηθοποιό Ίαν Αλεξάντερ, έπειτα από προσωπική προτροπή της Έλεν ντε Τζενέρις. «Όσες πιο πολλές τέτοιες ιστορίες γνωρίσουμε και μοιραστούμε, τόσο λιγότερη μοναξιά θα νιώθει η νεολαία που ταυτίζεται με τέτοια ζητήματα».