Πριν από δέκα χρόνια είχα διαβάσει ένα άρθρο των New York Times που με είχε προβληματίσει πολύ. Στο κέντρο της τεχνολογικής καινοτομίας των ΗΠΑ, στην περιώνυμη Σίλικον Βάλεϊ, υπάρχει ένα σχολείο στο οποίο στέλνουν τα παιδιά τους προγραμματιστές, επιχειρηματίες και στελέχη των πολυάριθμων τεχνολογικών επιχειρήσεων της περιοχής. Το σχολείο αυτό δεν έχει καθόλου οθόνες. Άνθρωποι οι οποίοι εργάζονται στην Google, στην Apple, στη Yahoo και σε νεοφυείς επιχειρήσεις δεν αναζητούν για την εκπαίδευση των παιδιών τους διαδραστικούς πίνακες και εργαλεία τελευταίας γενιάς, αλλά επιλέγουν ένα Waldorf σχολείο, στο οποίο η μάθηση γίνεται μέσα από τις παλιές και δοκιμασμένες μεθόδους: με μολύβι, χαρτί και μαυροπίνακα.
Κάτι θα ξέρουν, σκέφτηκα. Εδώ και 15 χρόνια πραγματεύομαι συστηματικά τις προκλήσεις, τις ευκαιρίες αλλά και τους κινδύνους των νέων τεχνολογιών, οπότε θεωρητικά έχω αποκτήσει μια καλή ιδέα των διακυβευμάτων. Επειδή όμως θέλω να έχω εικόνα από πρώτο χέρι, αποφάσισα να περάσω μία ολόκληρη μέρα στις εγκαταστάσεις του σχολείου Τριανέμι στο Μαρούσι, του μοναδικού στην Ελλάδα που ακολουθεί την παιδαγωγική φιλοσοφία Waldorf-Steiner, και να καθίσω ξανά στα θρανία του δημοτικού και του νηπιαγωγείου. Αυτό που έζησα ήταν πραγματικά ένα μικρό θαύμα. Από την πρώτη κιόλας στιγμή που περνάς το κατώφλι του σχολείου και βλέπεις το προαύλιο με τις ξύλινες κατασκευές, καταλαβαίνεις ότι εδώ συμβαίνει κάτι ιδιαίτερο. Και, μόλις γνωρίσεις τους ανθρώπους του σχολείου, δεν έχεις πια την επιλογή μιας χλιαρής σχέσης. Το Τριανέμι είναι ένα σχολείο που δεν ταιριάζει σε όλους.
Iδρύθηκε το 2017 από μια ομάδα εκπαιδευτικών και γονέων. Είναι ένας μη κερδοσκοπικός οργανισμός, ο οποίος φιλοδοξεί να φέρει έναν αέρα ανανέωσης στα εκπαιδευτικά μας ήθη. Το παιδαγωγικό όραμα, όπως μου το εξηγεί η Σάντρα Μαυροειδή, διευθύντρια, πρόεδρος του ΔΣ και συνιδρύτρια του σχολείου, είναι απολύτως σαφές. «Η φιλοσοφία Waldorf-Steiner είναι η αφετηρία, η βάση. Εμείς έχουμε βάλει το δικό μας στίγμα. Έχουμε προσαρμόσει την παιδαγωγική μέθοδο στα δικά μας μέτρα, στις δικές μας ανάγκες, στο δικό μας όραμα». Το Τριανέμι ακολουθεί το Εθνικό Αναλυτικό Πρόγραμμα του Υπουργείου Παιδείας, αλλά, ως ιδιωτικό σχολείο, προσθέτει επιπλέον ώρες και κάποια πράγματα προτιμά να τα κάνει κάπως διαφορετικά. Εδώ, για παράδειγμα, δίνεται μεγαλύτερη έμφαση στη βιωματική μάθηση και στη διαθεματικότητα. Ένα μάθημα ιστορίας γίνεται αφορμή ώστε να διδαχτεί επίσης το μάθημα της γλώσσας και της γεωγραφίας, ενώ η τέχνη και η κίνηση έχουν έντονη παρουσία σε όλες τις τάξεις.
Στο Τριανέμι δίνεται μεγάλη σημασία στον «Κύκλο συζήτησης». Τα παιδιά κάθονται καθημερινά γύρω από έναν κύκλο και συζητούν δομημένα για τις σχέσεις τους και τη σχολική τους ζωή γενικότερα. Τα βλέπω να παίρνουν τον λόγο και να μιλούν για δύσκολα θέματα, ενώ οι συμμαθητές τους ακούν προσεκτικά. Κανένα συναίσθημα δεν είναι άξιο περιφρόνησης εδώ. Όλες και όλοι ενθαρρύνονται να εκφράζονται, να δημιουργούν, να συμμετέχουν σε σχέδια.
Το Τριανέμι εμπνέει τη δημιουργικότητα, την εργασία και τη συνεργασία. Παρατηρώντας το μελίσσι των μαθητών στο διάλειμμα, βλέπω ομάδες παιδιών να παίζουν γεμάτα ενθουσιασμό και να λερώνουν τα χέρια (και τα πόδια) τους στις λάσπες, φτιάχνοντας ιστορίες και αντικείμενα. Βλέπω να φροντίζουν το μποστάνι. Να ζωγραφίζουν. Να αγκαλιάζουν τους δασκάλους τους.
Το Τριανέμι υποστηρίζει την ολόπλευρη ανάπτυξη των παιδιών – ακαδημαϊκή, σωματική και συναισθηματική. Και όλα αυτά βρίσκει τρόπο να τα ενσωματώνει καθημερινά στο δικό του πλαίσιο. Ένα πλαίσιο που μέσα του, όπως μου εξηγεί ο καθηγητής των εικαστικών Δημήτρης Χαλάτσης, «μπορεί κάποιος να κινηθεί με ελευθερία». Οι ζωγραφιές των μαθητών είναι πράγματι πανέμορφες. Όπως και οι αυτοσχέδιοι αργαλειοί του νηπιαγωγείου, στους οποίους τα νήπια φτιάχνουν μικρά τσαντάκια. «Εκτός από ένα όμορφο αντικείμενο, φτιάχνουν και κάτι χρηστικό. Τους δίνει μεγάλη ικανοποίηση», μου λένε οι δασκάλες του νηπιαγωγείου, η Σταυρούλα Αντύπα και η Χαρούλα Ανδριοπούλου.
ΥΠΕΥΘΥΝΑ ΠΑΙΔΙΑ, ΕΛΕΥΘΕΡΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ
Καθώς περιφέρομαι σε τάξεις, ακούω συνέχεια τραγούδια. Είναι η μέρα επίσης που διδάσκεται το βιολί. Ο δάσκαλος της μουσικής, ο Τζέμπεν Κλαπάκης, έχει επινοήσει το δικό του σύστημα εκμάθησης. «Θέλουμε τα παιδιά να παίζουν. Φτάνοντας στην έκτη δημοτικού, είναι σε θέση να παίζουν κανονικά κομμάτια», μου λέει. Το διαπιστώνω με τα αυτιά μου. Τα παιδιά ετοιμάζονται για μια γιορτή και παίζουν όλα μαζί το The Sound of Silence και το Personal Jesus. Παραδίπλα, οι παιδικές φωνές της χορωδίας τραγουδούν Χατζιδάκι και με δυσκολία συγκρατώ τη συγκίνησή μου. Δεν μπορώ να εντοπίσω καλύτερη απόδειξη της επιτυχίας αυτού του σχολείου από τα χαρούμενα παιδιά που με προσεγγίζουν με αυτοπεποίθηση για να με «ανακρίνουν», να μου δώσουν δώρα, να μου βάλουν «μελέτη» και να μου πουν ανέκδοτα. Ένα κορίτσι της τετάρτης δημοτικού μού λέει ότι είμαι ο Πίκος Απίκος, ο δημοσιογράφος της Φρουτοπίας, αν και εκείνος «είναι λίγο παράξενος». Άλλοι με πλησιάζουν εκφράζοντάς μου την επιθυμία τους να μπουν στο εξώφυλλο του περιοδικού. Τους διακόπτει όμως ένα γιουκαλίλι.
Ο δάσκαλος της πρώτης δημοτικού, Σπύρος Ανδρομανέσκος, καλεί την τάξη του να μαζευτεί μετά μουσικής. Το παιχνίδι σταματά έξω και μεταφέρεται πιο δομημένα στο εσωτερικό της αίθουσας, όπου μου δίνεται η ευκαιρία να παρατηρήσω τη συγκέντρωση των παιδιών καθώς μαθαίνουν κάτι νέο. Εδώ φαίνεται ότι η πειθαρχία υπαγορεύεται από το πλαίσιο με έναν πιο οργανικό τρόπο. Στο Τριανέμι οι μαθητές μαθαίνουν πάνω απ’ όλα να είναι υπεύθυνοι.
«Το Τριανέμι θέλει να βοηθήσει να αναπτυχθούν ελεύθεροι, υπεύθυνοι άνθρωποι, που θα δίνουν οι ίδιοι νόημα στη ζωή τους. Στόχος μας είναι τα παιδιά να εργάζονται και να προοδεύουν με χαρά, να ενδυναμώνουν την αγάπη τους για τον κόσμο που τα περιβάλλει και να εκφράζουν τη μοναδικότητά τους μέσα σε αυτόν», επισημαίνει η Σάντρα Μαυροειδή. «Μακάρι να ακολουθήσουν κι άλλοι τον δρόμο μας», προσθέτει. «Στην εποχή μας, όπου οι ήπιες δεξιότητες αποτελούν τον μόνο σίγουρο δρόμο προς το μέλλον, χρειαζόμαστε περισσότερα τέτοια παραδείγματα».
Η ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΟΘΟΝΗΣ
Όπως συμβαίνει σε όλα τα σχολεία Waldorf, έτσι και στο Τριανέμι δεν βλέπεις πουθενά οθόνες. Αντίθετα όμως με τα σχολεία του εξωτερικού, στο Τριανέμι υπάρχει μάθημα πληροφορικής. «Αυτή είναι μια δική μας καινοτομία, την οποία μάλιστα χτίσαμε βήμα βήμα εξαρχής. Ο υπολογιστής είναι ένα εργαλείο. Όταν διδάσκουμε μπροστά στην οθόνη ενός υπολογιστή, διδάσκουμε τη χρήση του. Στο Τριανέμι διδάσκουμε την υπολογιστική σκέψη, τη σκέψη δηλαδή που προηγείται, τη σκέψη που κατασκεύασε και διαμόρφωσε το εργαλείο. Μέσα από παιχνίδια λογικής, διδάσκουμε το πώς ο υπολογιστής είναι ένα ακόμα δημιούργημα του ανθρώπινου νου», εξηγεί ο δάσκαλος της πληροφορικής Λεωνίδας Περέλλης.
Όταν τελειώνει το κάθε μάθημα, τα παιδιά τακτοποιούν και καθαρίζουν τις τάξεις τους. Κάθε περίσταση στο Τριανέμι είναι μια καλή ευκαιρία μάθησης. Οι μαθητές, παρέα με τους δασκάλους τους, μαθαίνουν να ακούν ο ένας τον άλλο στην πράξη, να συζητούν και να λύνουν δημιουργικά τα προβλήματά τους. Η αφήγηση ιστοριών είναι ένα μόνιμο εργαλείο μάθησης και κατανόησης του κόσμου, των σχέσεων και των πραγμάτων. Τα παιδιά δεν χρειάζεται να μελετούν στο σπίτι τους ατελείωτες ώρες ούτε ενθαρρύνονται να διαβάζουν από το νηπιαγωγείο. Μαθαίνουν γραφή και ανάγνωση μέσα από τη ζωγραφική αφηρημένων μορφών όταν είναι έτοιμα να το κάνουν. Οι μαθήτριες και οι μαθητές στο Τριανέμι μαθαίνουν να σκέφτονται και να εκφράζονται με τα λόγια αλλά και με το σώμα τους, να σέβονται το περιβάλλον και να είναι ανεξάρτητοι. Αυτό ονομάζεται πολύπλευρη παιδεία. Ποιος δεν θα ήθελε να έχει αυτό το εφόδιο στη ζωή του;
Η μέρα μου στο Τριανέμι με γέμισε χαρά και αισιοδοξία για το μέλλον. Ο Παλαμάς είχε ονομάσει Τριανέμι το σπίτι του Κατσίμπαλη, του φημισμένου αφηγητή του Κολοσσού του Μαρουσιού, όπως τον ονόμασε ο Χένρι Μίλερ στο ομότιτλο βιβλίο του. Το Τριανέμι της δεκαετίας του 1930 ήταν ένας γόνιμος τόπος συνάντησης ενήλικων διανοουμένων. Σχεδόν έναν αιώνα μετά, το Τριανέμι είναι ένα φυτώριο άνθησης μικρών στοχαστών.