Δεν θα ακούσεις συχνά «πάμε για φαΐ στην Καλλιθέα». Στις Τζιτζιφιές, την ιστορική ψαροσυνοικία της, όπου κάποτε βασίλευαν τα ονόματα του λαϊκού πενταγράμμου, ναι. Αλλά στην ίδια την Καλλιθέα, σχεδόν ποτέ. Πολλοί τη θεωρούν άσχημη, άλλοι αδιάφορη. Όποιος έχει όρεξη να την εξερευνήσει, όμως, θα ανακαλύψει πολλά νόστιμα μυστικά. Η γαστρονομική επιρροή των προσφύγων –Πόντιοι στην αρχή και έπειτα άνθρωποι από τις πρώην σοβιετικές χώρες– που την έκαναν σπίτι τους ευθύνεται για μερικές από τις πιο ενδιαφέρουσες γωνιές της. Ξεκινώντας από την, σε αρκετούς άγνωστη, σκεπαστή αγορά τροφίμων, κάναμε βόλτα για ψώνια και σταματήσαμε για σνακ και μεσημεριανό σε πέντε αγαπημένα μας σημεία.
Η ΣΚΕΠΑΣΤΗ ΑΓΟΡΑ
Αν δεν πετύχεις το πρωινό σούσουρο και τους μεταφορείς με τα τσουβάλια, τα καφάσια και τα πειράγματα στην μπροστινή είσοδο της Γρυπάρη, το πιθανότερο είναι ότι θα προσπεράσεις τη σκεπαστή αγορά της Καλλιθέας χωρίς να το καταλάβεις. Παρ’ όλα αυτά, στο τετράγωνο απέναντι από την πλατεία Δαβάκη βρίσκεται εδώ και εβδομήντα χρόνια μια όμορφη και τακτοποιημένη στεγασμένη αγορά (σαν μικρογραφία της Κεντρικής Αγοράς της Αθήνας), με δεκάδες μικρά καταστήματα και ποικιλία προϊόντων. «Η Αγορά των Ποντίων, όπως λεγόμαστε, έχει ιστορία που ξεκινάει το 1955», λέει η πρόεδρος Χρυσούλα Καπίρη. «Το ’22, όταν οι Πόντιοι πρόσφυγες ήρθαν στην Αθήνα, έστηναν στην αρχή πάγκους με οπωροκηπευτικά και τα πουλούσαν εδώ δίπλα, στην οδό Φιλαρέτου. Αργότερα δημιούργησαν έναν οικιστικό συνεταιρισμό, αγόρασαν αυτό το τετράγωνο και έριξαν κλήρους, μοιράζοντας μεταξύ τους τα μαγαζιά». Σε κάποια από αυτά θα βρεις μέχρι και σήμερα παιδιά και εγγόνια εκείνων των πρώτων εμπόρων να πουλούν την πραμάτεια τους, ενώ άλλα σταδιακά πέρασαν σε νέα χέρια.
Ενδεικτικά αναφέρουμε μερικά από τα αγαπημένα μας. Το μανάβικο της Ιουλίας (ή Λίτσας) βρίσκεται στο ίδιο πόστο εδώ και δεκαετίες και ειδικεύεται στις πρασινάδες. Ειδικά τον χειμώνα, καμάρι του μαγαζιού είναι τα χόρτα, στην πλειονότητά τους άγρια, από τους πρόποδες του Παρνασσού και από τη Μεσσηνία, όπως και τα βουνίσια μυρωδικά.
Τρυφερά φασολάκια, σταφύλια, δαμάσκηνα και συνθέσεις οπωροκηπευτικών σαν σε λουλουδάδικο στολίζουν αυτή την εποχή τους πάγκους. Ο Λάμπρος εμπορεύεται όστρακα: μύδια, κυδώνια, γυαλιστερές, στρείδια – καθετί στην εποχή του. Στη Φάρμα Νάξου μπορεί κανείς να βρει ναξιώτικο μοσχάρι, χοιρινό, ερίφιο, πρόβατο, γίδα, αλλά και τα τυριά που βγάζει η ένωση του νησιού (αρσενικό, γραβιέρα, ανθότυρο κ.ά.). Για την ωραία φέτα από τη Βόνιτσα και τον παστό μπακαλιάρο φημίζεται ο κύριος Περικλής Αντωνόπουλος του καταστήματος Ακρόπολις. Βόλτα στην αγορά δεν γίνεται χωρίς στάση στο μαγαζί των Αρμενίων, Μπατανιάν, που έχουν παράδοση από το 1922. Ο παππούς Κασπάρ Μπατανιάν έμαθε την τέχνη του παστουρμά στην Καισάρεια, για να τη συνεχίσει αργότερα στην Ελλάδα, όπου έφτασε ως πρόσφυγας. Το σημερινό κατάστημα είναι γεμάτο με αλλαντικά, όπως το σουτζούκι, που φτιάχνεται στο οικογενειακό αλλαντοποιείο στο Κορωπί, ο δικός τους παστουρμάς, ο καβουρμάς, το «μοσχαρίσιο προσούτο» και ένας old school μεζές, η πηχτή.
Λίγα βήματα από τη σκεπαστή αγορά, στο Emigrant, το ψωμί συνδυάζεται με ένα ιδιότυπο ακροβατικό. Το λεπτό ζυμάρι, για να ψηθεί, πρέπει να κολλήσει στα καυτά τοιχώματα του παραδοσιακού γεωργιανού φούρνου, που μοιάζει με πηγάδι. Η θερμοκρασία του «τονέ», όπως λέγεται, φτάνει τους 300 βαθμούς, ωστόσο ο φούρναρης δεν διστάζει να κάνει γρήγορες «βουτιές» στο εσωτερικό του. Κάθε τόσο, το μισό του σώμα εξαφανίζεται για δευτερόλεπτα μέσα στον φούρνο – τα πόδια του στον αέρα. Δεν χρειάζονται παρά λίγα λεπτά για να ψηθεί το ζυμάρι και τα ράφια να γεμίζουν με λαβάς – μεγάλα, λεπτά και ελαστικά ψωμάκια, που συχνά παραδίδονται στα χέρια των πελατών ζεστά ζεστά. Στον ίδιο φούρνο ψήνονται και άλλα ζυμάρια, τα οποία στη συνέχεια γεμίζονται με υλικά όπως πατάτα, βραστό αυγό και τυρί.
Η ΜΟΣΧΑ, Η ΚΡΗΤΗ ΚΑΙ ΜΙΑ ΠΕΡΙΦΗΜΗ ΣΑΛΤΣΑ
Η αψάδα του σκόρδου, οι μυρωδιές από τα αλλαντικά και τα παστά σε τυλίγουν μόλις μπεις στο σούπερ μάρκετ Μόσχα, που προμηθεύει εδώ και περίπου μία εικοσαετία τους κατοίκους της Καλλιθέας με ρωσικά, ουκρανικά, μολδαβικά και πολωνικά προϊόντα. Τα σαλάμια, τα τουρσιά, το κόκκινο μπρικ, το μαύρο χαβιάρι, ο καπνιστός σολομός, οι βότκες, τα γλυκίσματα είναι μερικά από τα πιο δημοφιλή ανάμεσά τους. Σε πολύχρωμες, σοβιετικής αισθητικής συσκευασίες συναντά κανείς σοκολάτες και ιδιαίτερα παγωτά, καραμελωμένο ζαχαρούχο γάλα και παγωμένα μούρα κάθε είδους (μύρτιλα, βατόμουρα, αρώνια, φραγκοστάφυλα κ.ά.). «Υπάρχει κόσμος που μας ρωτάει γιατί δεν αλλάζουμε το όνομα του μαγαζιού τώρα με τον πόλεμο. Έγραψαν και τους τοίχους απέξω μια μέρα», λέει μία από τις υπαλλήλους, η Τατιάνα, που κατάγεται από την Ουκρανία. «Εγώ είμαι από τη Μαριούπολη, εκεί βρίσκονται ακόμη οι δικοί μου. Οι ιδιοκτήτες του σούπερ μάρκετ είναι από το Καζακστάν. Έχουμε εργαζόμενους και πελάτες από διάφορες χώρες. Δεκάξι χρόνια μαγαζί, θα αλλάξει τώρα όνομα;»
Με μια γερή χειραψία υποδέχεται όλους τους πελάτες ο Μανώλης στον Μίτο, έναν συνοικιακό καφενέ βγαλμένο από τα βουνά της Κρήτης. Στους τοίχους κορνιζαρισμένες μαντινάδες, φωτογραφίες του Ξυλούρη και του Καζαντζάκη, στο βάθος μια τηλεόραση αναμμένη να παίζει στα βουβά. Με τη ρακή θα φέρει απάκι, τυριά, χειροποίητα ντολμαδάκια, χορτοπιτάκια με χίλια δυο χορταρικά, από καυκαλήθρες μέχρι λάπαθα και τσουκνίδα. Το κρέας, κατά τα λεγόμενά του, ελευθέρας βοσκής από τα ορεινά του Μυλοποτάμου. Όσο για τις δυσεύρετες σπεσιαλιτέ του καταστήματος: γαρδούμια, γλυκάδια, αμελέτητα και γαλατερά – χρυσαφένια δαχτυλίδια που μοιάζουν με καλαμαράκια ή onion rings, αλλά στην πραγματικότητα είναι αρνίσια εντεράκια παναρισμένα και τηγανητά.
Για το τέλος, στην κορυφή του καλλιθιώτικου street food, ένα σουβλάκι. Το μαγαζί είναι γνωστό ως Οι Ρωσίδες, αλλά οι κυρίες που το έχουν είναι Πόντιες. Για την ακρίβεια, το πρωτοάνοιξαν δύο γυναίκες με καταγωγή από το Ουζμπεκιστάν, αλλά από το 1990 το έχει αναλάβει η κυρία Άννα Στεφανίδου, μια Πόντια από το Καζακστάν, που φτιάχνει καθημερινά εκείνη την πυκνή, γλυκόξινη σάλτσα που κάνει τα σουβλάκια της να ξεχωρίζουν. Οι επιλογές είναι μόνο δύο: μπιφτέκι μοσχαρίσιο ή καλαμάκι χοιρινό, αλλά το χιτ είναι ξεκάθαρα το σουβλάκι με τα μικρά, ζουμερά μπιφτεκάκια που μπαίνουν στην αλάδωτη πίτα μαζί με κρεμμύδι, ντομάτα, αλάτι, καυτερό πιπέρι και την περίφημη κόκκινη σάλτσα. Το ίδιο νόστιμα είναι και τα πιροσκί, που ζυμώνονται και τηγανίζονται εκεί καθημερινά.
☛ Info
→ Σκεπαστή Αγορά Καλλιθέας, Γρυπάρη 134
→ Emigrant, Φιλαρέτου 78
→ Μόσχα Super Market, Ελευθερίου Βενιζέλου 220, Τ/210-94.19.883
→ Ο Μίτος, Αριστείδου 62, Τ/210-95.10.134
→ Οι Ρωσίδες, Αναγνωσταρά 16, Τ/211-11.92.145