Σε κείμενο τους οι New York Times είχαν ισχυριστεί πως «η κεραμική είναι η νέα γιόγκα», και μπορεί αυτή η φράση να ήταν στο πλαίσιο κάποιας καλλιτεχνικής υπερβολής, αλλά, ανεξάρτητα από το εάν η κεραμική έχει λάβει τις διαστάσεις μιας πνευματικής φιλοσοφίας, είναι σχεδόν αδιαμφισβήτητο πως έχει μεγάλη άνθηση το τελευταίο διάστημα. Όχι μόνο ως αισθητικό τρεντ στην εσωτερική διακόσμηση, εκεί που πιο αρχέγονες φόρμες ντιζάιν έχουν κατακλύσει το ενδιαφέρον μας, αλλά και ως χόμπι, ακόμα και ως ένα εναλλακτικό επαγγελματικό μονοπάτι. Έχουμε φτάσει μάλλον στο σημείο που, αν δεν ξέρετε κάποιον που να κάνει κεραμική, τότε στατιστικά μάλλον είστε ο επόμενος που θα ξεκινήσει μαθήματα.
Πέρα από το γεγονός ότι είναι μια τέχνη με χρηστικές διαστάσεις –και άρα πιθανόν πιο προσιτή–, πού οφείλεται αυτή η άνθηση; Ήρθε για να μείνει; Ή είναι μια φούσκα που θα σπάσει γρήγορα και σε μερικά χρόνια δεν θα τη θυμόμαστε καν; «Δυστυχώς, έχει αρχίσει να διαδίδεται σε επικίνδυνο σημείο», μου λέει η κεραμίστρια και δασκάλα κεραμικής Μαριλένα Μιχοπούλου. «Οι κεραμίστες έχουμε αρχίσει να φοβόμαστε πως όλος αυτός ο ενθουσιασμός δεν θα κρατήσει πολύ. Βλέπεις ανθρώπους που δεν είναι αφοσιωμένοι, θέλουν να μάθουν γρήγορα την τέχνη και να γίνουν κεραμίστες σε δύο χρόνια μάξιμουμ. Ένα άλλο κακό είναι ότι πολλοί άνθρωποι που δεν είχαν δουλειά σκέφτηκαν να κάνουν κεραμικά, θεωρώντας ότι με αυτόν τον τρόπο θα λύσουν το πρόβλημά τους. Βέβαια, το καταλαβαίνουν στην πορεία και σε δύο με τρία χρόνια έχουν σταματήσει».
Είναι προφανές ότι είναι κάπως επιφυλακτική. Ο δισταγμός της εκπορεύεται από τον φόβο ότι αυτός ο δυσανάλογος ενθουσιασμός ενδέχεται να ευτελίσει την τέχνη. «Ενώ προσπαθήσαμε πάρα πολύ σκληρά [οι Έλληνες κεραμίστες] να αναβαθμίσουμε την ελληνική κεραμική σε τέχνη, ίσως καταλήξουμε πάλι να μιλάμε για κάτι άλλο. Λείπει το βάθος. Πρέπει ο καλλιτέχνης να είναι ικανός να αφηγηθεί μια ιστορία μέσα από τις δημιουργίες του. Να προκαλεί ένα συναίσθημα».
ΚΕΡΑΜΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ
Οι Κεραμικές Μορφές, το εργαστήριο της κ. Μιχοπούλου στον Κεραμεικό, κλείνει φέτος είκοσι χρόνια λειτουργίας. Ένας πολύ φιλόξενος και αρκετά φωτεινός χώρος. Στους τοίχους βρίσκονται έργα της ίδιας αλλά και των μαθητών της. Έχω έρθει σε ώρα μαθήματος. Όλοι είναι αφοσιωμένοι, πλάθουν τον πηλό, και αυτός υπακούει στις εμπνεύσεις της φαντασίας τους. Την προσοχή μου τραβάει μια κοπέλα που προσπαθεί να φτιάξει την προτομή ενός ελαφιού. Η έκφρασή της φαίνεται τόσο γαλήνια.
Η ατμόσφαιρα σε προσκαλεί σε αυτή την τέχνη. Μήπως να ξεκινήσω κι εγώ; «Οι μαθητές που έρχονται και κάνουν κεραμική ψάχνουν ουσιαστικά να βρουν τον εαυτό τους, αλλά και να μην τον ψάχνουν, θέλοντας και μη, θα τον βρουν. Η ίδια η διαδικασία και η φύση του υλικού σε φέρνουν αντιμέτωπο με τον εαυτό σου», μου λέει η κ. Μιχοπούλου. Αρκετά γρήγορα στην καλλιτεχνική της πορεία κατάλαβε πως ο κόσμος της διδασκαλίας την έλκυε περισσότερο από την αποκλειστική δημιουργία κεραμικών. Σύμφωνα με την ίδια, αποτελεί μια εμπειρία από την οποία αντλεί πολλά. «Μαθαίνω πράγματα από τους μαθητές μου και βλέπω πολλά από διαφορετική ματιά. Οι περισσότεροι μαθητές είναι άνω των τριάντα, και αυτό πολλές φορές έχει μια δυσκολία. Αν όμως καταφέρεις να πας με τα νερά τους, μπορείς να τους βοηθήσεις να απεγκλωβιστούν από την πραγματικότητά τους και να δημιουργήσουν το πλαίσιο για να έρθουν σε επαφή με τη δημιουργική πλευρά τους».
Οι Κεραμικές Μορφές δεν απευθύνονται μόνο σε Έλληνες μαθητές. Λόγω της καταγωγής από τον Λίβανο, η κ. Μιχοπούλου έχει αναπτύξει σχέσεις και με τη Βηρυτό. «Έχω πολλούς μαθητές που προέρχονται από εκεί, είτε ζουν μόνιμα εδώ είτε έρχονται απλώς για σεμινάρια. Η αλήθεια είναι ότι η προσέλευση ξένων μαθητών με έχει βοηθήσει να κρατήσω τις Κεραμικές Μορφές ανοιχτές», μου εξηγεί. Η εξωστρέφειά της δεν περιορίζεται μόνο στις μεθόδους διδασκαλίας της. Τα προσωπικά της έργα μπορεί κανείς να τα βρει στη Saleh Barakat Gallery της Βηρυτού, αλλά και στον οίκο έργων τέχνης Nancy Gabriel-Gabriel et Guillance της Νέας Υόρκης. «Χρειάζομαι όγκο για να εκφραστώ», μου λέει, αναφερόμενη στα προσωπικά της έργα, που έχουν ως κύριο χαρακτηριστικό τις υπερμεγέθεις διαστάσεις τους. Μου εξηγεί πως η αγορά που ενδιαφέρεται για τέτοιες δημιουργίες βρίσκεται κυρίως στο Ντουμπάι και στη Νέα Υόρκη.
ΟΣΤΑ ΚΑΙ ΘΕΜΕΛΙΑ
Άσπρο. Αλλά όχι ακριβώς. Λίγο ξεθωριασμένο. Αρκετά γνώριμο. Αλλά μπορεί να κάνω λάθος. «Αυτή την περίοδο εμπνέομαι αρκετά από τη σπονδυλική στήλη και τα οστά», μου εξηγεί. Ψηλόλιγνα κεραμικά με οργανικές φόρμες και ονόματα δανεισμένα από αρχαιοελληνικά έπη αποτελούν τους πρωταγωνιστές της συλλογής Φιγούρες. Οι μορφές αυτές έχουν στοιχεία που παραπέμπουν σε οστά της σπονδυλικής στήλης, δίνοντας μια ανθρωπόμορφη διάσταση, έχοντας ως κεντρικό άξονα τον μινιμαλισμό. «Η πολλή πληροφορία μάς έχει κουράσει. Δεν θέλουμε πολύ βερμπαλισμό. Ακόμα και στην τέχνη. Ας πούμε αυτό που θέλουμε, αλλά ήσυχα, με λιγότερα λόγια και περισσότερη ουσία». Για τη δουλειά της λέει επίσης ότι «ίσως ψάχνω να βρω κάτι μέσα μου που έχει σχέση με την ύπαρξή μου». Συνειρμικά, τα οστά είναι δομικά στοιχεία, θεμέλια της ύπαρξής μας, σκέφτομαι δυνατά. «Ακριβώς. Ίσως είναι μια καλλιτεχνική δήλωση ότι υπάρχω. Η λέξη “υπάρχω” αισθάνομαι ότι αντιπροσωπεύει περισσότερο αυτή την έμπνευση. Ότι βρίσκω τη δύναμη και τη σταθερότητα να υπάρξω».
Γύρω μου οι δημιουργίες των μαθητών έχουν πάρει πια μορφή. Χαμόγελα και απαλά γέλια ακούγονται από την αίθουσα. Αισθάνομαι ότι πράγματι η επαφή με τον πηλό δεν είναι απαραίτητα αυτό που αναζητούν οι περισσότεροι. Βλέποντας τα πρόσωπά τους, αναρωτιέμαι τι κρύβει η επόμενη μέρα γι’ αυτά τα «καταφύγια» δημιουργικότητας. «Το μέλλον της κεραμικής βάλλεται από τις δυσκολίες με το ρεύμα. Τα επόμενα χρόνια, αν συνεχιστεί αυτή η κατάσταση, η κεραμική θα γίνει μια αρκετά ακριβή ενασχόληση, επομένως αναμένω πως κάποια μικρά εργαστήρια θα κλείσουν. Το να διατηρείς ένα εργαστήριο και να έχεις ένα υποτυπώδες καμίνι είναι κάτι που κοστίζει και ανεβάζει πολύ την τιμή του ρεύματος. Οπότε εκεί αρχίζουν τα δύσκολα. Αν ο κόσμος γύρω μας αρχίζει να δυσκολεύεται να τα βγάλει πέρα, δεν θα μπορεί να υποστηρίξει την τέχνη της κεραμικής», εκτιμά.
Αν και ακούγεται αρκετά δυσοίωνο, τα χαμόγελα γύρω μου δίνουν την αίσθηση πως υπάρχει ελπίδα για την κεραμική. Ίσως όχι με τη μορφή που γνωρίζουμε μέχρι στιγμής, αλλά ενδεχομένως κάπως διαφορετική. Σίγουρα πιο ανθεκτική. Σαν ένα κομμάτι πηλού που καίγεται μέσα στη φωτιά.