Οι αδερφές Ανδρεάδη έχουν έναν χρόνο διαφορά. Και πέραν αυτής της μικρής διαφοράς, οι ζωές τους είναι κυρίως γεμάτες ομοιότητες, σαν τις δύο λωρίδες ενός μεγάλου δρόμου που δεν τέμνονται, αλλά συνορεύουν, μοιράζονται το ίδιο έδαφος, το ίδιο φόντο, το ίδιο κομμάτι ουρανού. Η ενασχόληση με το περιβάλλον, ο διαλογισμός και βέβαια το Sani Resort –η οικογενειακή επιχείρηση που μεγάλωνε ο πατέρας τους παράλληλα με τις ίδιες τις κόρες του– είναι κοινοί τόποι και για τις δύο. Μου μίλησαν λεπτομερώς για όλα αυτά και για άλλα πολλά στη συζήτηση που κάναμε μέσω zoom. Η Αθηνά από το Λος Άντζελες, όπου ζει εδώ και επτά χρόνια, η Ελένη από την Αθήνα.
Με αφορμή αυτή τη χιλιομετρική απόσταση, ξεκινήσαμε να μιλάμε για τη ζωή εντός και εκτός Ελλάδος και για το brain drain. Ή μήπως το brain gain; Τον λόγο πήρε πρώτα η μεγαλύτερη, η Αθηνά: «Στο Λος Άντζελες υπάρχει η κουλτούρα του why not, τόσο στις δουλειές όσο και στην κάθε μέρα. Οι άνθρωποι είναι ανοιχτοί και ζεστοί, έτοιμοι να πουν ναι. Επιπλέον υπάρχει σημαντική μουσική σκηνή. Ο λόγος που αποφάσισα να μείνω εδώ ήταν λόγω της συχνότητας με την οποία ερχόμουν. Είχε αρχίσει να αλλάζει η βιομηχανία και έμπαιναν τραγούδια μου σε ταινίες και σειρές. Τελευταία φορά που ήρθα, έκανα ένα retreat διαλογισμού και ένιωσα ότι αυτός ο τόπος με καλεί. Ένα εξάμηνο μετά ξεκίνησε και η συνεργασία μου με τον Λέοναρντ Κοέν –που ζούσε εδώ– και το είδα σαν σημάδι. Κατά τα άλλα, μου λείπει πολύ η χώρα μου. Αλλά θα μου ήταν πολύ δύσκολο να βρω έδαφος στην Ελλάδα για να εξελιχθώ επαγγελματικά. Γράφω στίχους κυρίως στα αγγλικά, οι παραγωγοί ταινιών και σειρών που μπορούν να αξιοποιούν τη μουσική μου βρίσκονται εδώ. Τελικά εδώ γνώρισα και τον άντρα μου, που είναι Αμερικανός, και κάναμε την οικογένειά μας».
Και η Ελένη έζησε πολλά χρόνια εκτός, στη Βοστώνη, στη Νέα Υόρκη, στην Αγγλία, στη Γερμανία, όμως το μεγαλύτερο διάστημα το πέρασε στην Κεντρική Αμερική, στην Ονδούρα συγκεκριμένα, δουλεύοντας σε περιβαλλοντικές οργανώσεις, που κατέγραφαν τον κοραλλιογενή ύφαλο προκειμένου να προστατευτεί από τη νομοθεσία. Τελικά επέστρεψε στην Ελλάδα: «Με την επιστροφή μου κέρδισα πολλά στην προσωπική μου ζωή. Γνώρισα τον σύντροφό μου και είναι αλήθεια ότι είμαι πολύ ευτυχισμένη με τη ζωή μου στην Αθήνα – είμαι Θεσσαλονικιά και δεν ξέρω αν επιτρέπεται να το λέω αυτό! Μου λείπουν βέβαια οι δυνατότητες που είχα στο εξωτερικό και στη διεθνή κοινότητα στην οποία εντασσόμουν επαγγελματικά και μου επέτρεπε να έχω μεγαλύτερη επιρροή και αναγνώριση στον κλάδο μου. Όμως, στην Ελλάδα υπάρχει πολύ πιο εύφορο έδαφος, από την άποψη ότι υπάρχουν πολλά πράγματα να γίνουν ακόμη, τουλάχιστον στο κομμάτι της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης που αφορά εμένα. Όταν μπορείς να ασχοληθείς με ένα τοπικό θέμα, λιγότερο ευρύ αλλά που αφορά ένα μικρότερο σύνολο ή έναν τόπο που σε χρειάζεται αληθινά, αυτό σου δίνει τρομερή δύναμη. Το να αισθάνομαι ότι συνεισφέρω σε κάτι μου είναι πολύτιμο».
Η Ελένη Ανδρεάδη είναι περιβαλλοντολόγος, τρέχει τα προγράμματα αειφορίας στα ξενοδοχεία Sani και παράλληλα είναι βραβευμένη συγγραφέας παιδικών βιβλίων με θέμα το περιβάλλον. Αρχίζει να μου περιγράφει πώς ξεκίνησαν όλα: «Μικρή ήμουν εθελόντρια σε οργανώσεις, έκανα καμπάνιες – τότε ήταν στη μόδα η μεσογειακή φώκια, τα τροπικά δάση και οι καρχαρίες. Όταν σπούδαζα διοίκηση επιχειρήσεων, πήρα κάποια μαθήματα επιλογής πάνω στην αειφορία. Έγινε τότε ένα πρώτο κλικ. Βοήθησε βέβαια πολύ το ότι έζησα στο εξωτερικό, ότι είδα πως υπάρχουν άνθρωποι που ζουν από αυτό, ότι η ενασχόληση με τα περιβαλλοντικά δεν είναι απλώς ένα χόμπι στη σφαίρα του ρομαντισμού».
Αντίστοιχα, η Αθηνά, παράλληλα με τη μουσική, έχει αναπτύξει κι εκείνη έντονη οικολογική δράση. Μάλιστα είναι πρέσβειρα του Plastic Pollution Coalition στις ΗΠΑ. Και, όπως αποδεικνύεται, όλα έχουν την αιτία και την αφετηρία τους: «Είχε τεράστια επιρροή πάνω μας η μητέρα μας. Μας μεγάλωσε νοικοκυρές. Τι εννοώ; Δεν υπήρχε περίπτωση να πετάξουμε κάτι χωρίς δεύτερη σκέψη. Πλαστικά μαχαιροπίρουνα, σακούλες, τάπερ… Χρησιμοποιούσαμε τα πράγματα πολλές φορές μέχρι που πια δεν μπορούσαμε να τα φτιάξουμε, να τα μπαλώσουμε, και τότε τα ανακυκλώναμε. Εκείνη την εποχή ήταν πολύ πρωτοποριακό πράγμα η ανακύκλωση. Δεν υπήρχαν κάδοι έξω από το σπίτι. Πηγαίναμε σε συγκεκριμένο σημείο για την εναπόθεση των ανακυκλώσιμων, και μάλιστα συνδυάζαμε τη διαδρομή με κάποια άλλη, ώστε να μη διανύσουμε έξτρα απόσταση και άρα να μην καταναλώσουμε έξτρα καύσιμα. Αυτά τα βιώματα μας καθόρισαν», θυμάται η Αθηνά και συνεχίζει: «Στη δεκαετία των 20, με την αδερφή μου δεν κάναμε διακοπές μόνο στο Sani, όπως θα φανταζόταν κάποιος. Συνηθίζαμε να πηγαίνουμε κάθε χρόνο οι δυο μας σε ένα διαφορετικό άγονο νησί για camping. Η Ελένη με έμαθε να αγαπάω και να προστατεύω τη φύση, εγώ της έμαθα την αξία του διαλογισμού. Σε αυτά τα απόμερα νησιά ενώναμε τις αγάπες μας και μυούσε η μία την άλλη στη δική της. Μου έχει μείνει η ανάμνηση ότι καμία πολυτέλεια δεν μπορεί να συγκριθεί με τη βουτιά στη θάλασσα με το που ανοίγεις τα μάτια σου το πρωί!».
ΒΙΒΛΙΟ ΚΑΙ ΜΟΥΣΙΚΗ
Επιστρέφοντας στην Ελένη: έχει γράψει εννέα παιδικά περιβαλλοντικά βιβλία, εκ των οποίων το πρώτο απέσπασε το Κρατικό Βραβείο Παιδικού Βιβλίου. «Το 2009 που επέστρεψα στην Ελλάδα, το πρώτο που έκανα ήταν ότι άρχισα το πρόγραμμα Πράκτορες του Πλανήτη, που προσκαλεί τα παιδιά να σώσουν τον πλανήτη μέσα από μυστικές αποστολές. Έτσι έγραψα το πρώτο μου βιβλίο Γίνε Πράκτορας του Πλανήτη, που κέρδισε το κρατικό βραβείο. Μου αρέσει να συνεργάζομαι ή να απευθύνομαι σε παιδιά, γιατί βλέπουν με καθαρή ματιά και με ιδεαλισμό. Επίσης, τα παιδιά δεν αντιμετωπίζουν κανένα εμπόδιο ως ανυπέρβλητο, έχουν θετική σκέψη. Και σε ένα πιο προσωπικό επίπεδο, με έκαναν να ανακτήσω και η ίδια την αισιοδοξία μου».
Σε ό,τι αφορά τις πράσινες ενέργειες των ξενοδοχείων Sani, τις οποίες συντονίζει η ίδια, μου είπε: «Σήμερα ουσιαστικά είμαστε το πρώτο ανθρακικά ουδέτερο resort στη χώρα και μέχρι το 2024 θέλουμε να καταργήσουμε 100% το πλαστικό μιας χρήσης και να έχουμε μηδενικά απορρίμματα για υγειονομική ταφή. Επίσης έχουμε ένα εύρος συνεργασιών για τη βιοποικιλότητα, όπως με την iSea, με την οποία καταγράφουμε τα δελφίνια του Θερμαϊκού κόλπου. Θέλουμε να είμαστε μια εταιρεία με θετικό αντίκτυπο στο κομμάτι που ονομάζουμε αειφορία, τόσο σε σχέση με τη λειτουργία του ξενοδοχείου όσο και με την τοπική κοινωνία και βιοποικιλότητα».
Για το νέο της βιβλίο, Οι Μαχητές του Ντάο (εκδ. Μεταίχμιο), συνεργάστηκε με την Αθηνά, η οποία έγραψε επί τούτω το τραγούδι Η Δύναμη, Εσύ. Μου λέει σχετικά: «Με την Αθηνά ψάχναμε έναν τρόπο να συνεργαστούμε. Συζητάμε καθημερινά για τα περιβαλλοντικά ζητήματα της επικαιρότητας, ενώ και οι δύο αναζητούμε την ισορροπία μέσω του διαλογισμού. Η βασική θεματική αυτού του βιβλίου, όπως και του τραγουδιού που το συνοδεύει, είναι ακριβώς αυτή: ότι έχουμε χάσει την ισορροπία τόσο με τον πλανήτη όσο και με τον ίδιο μας τον εαυτό, και ότι είναι σημαντικό να την ανακτήσουμε. Η Αθηνά είχε την ιδέα στο τραγούδι να τραγουδήσουν τα παιδιά μας… Το χαρήκαμε πάρα πολύ και κυρίως είναι κάτι που δημιουργήσαμε μαζί».
Ο ΛΕΟΝΑΡΝΤ ΚΟΕΝ
Η Αθηνά Ανδρεάδη σπούδασε διοίκηση επιχειρήσεων, όπως και η αδερφή της, αλλά την κέρδισε η μουσική, έχοντας μάλιστα πέντε προσωπικούς δίσκους στο ενεργητικό της και κάποιες πολύ σημαντικές συνεργασίες. Σχολιάζω το γεγονός ότι και οι δύο αδερφές έχουν πτυχίο για το πώς να διοικείς μια επιχείρηση, αλλά τελικά ασχολούνται με κάτι άλλο. Η Αθηνά μού απαντάει: «Ήξερα ότι θέλω να γίνω μουσικός, αλλά οι γονείς μου είχαν αντίθετη άποψη, ήθελαν να με προστατέψουν από το ρίσκο. Τελικά, όταν σπούδαζα, βρήκα διέξοδο στον διαλογισμό και κατάλαβα ακόμα καλύτερα τον εαυτό μου και τις επιθυμίες μου. Οπότε πήρα το πτυχίο και μετά αποφάσισα να με δοκιμάσω σε αυτό που αγαπούσα. Συνέχισα τις σπουδές μου στο Λονδίνο, συγκεκριμένα έκανα κλασικό και τζαζ τραγούδι, και παράλληλα άρχισα να γράφω μουσική». Σε ό,τι αφορά τη συνεργασία με τον Κοέν, μου εξηγεί ότι ξεκίνησε όταν εκείνος άκουσε έναν δίσκο της και του άρεσε. «Τελικά με βρήκε ο γιος του, ο Άνταμ, στα σόσιαλ μίντια και του είπε ότι είμαι στο Λος Άντζελες, όπου ζούσε και ο ίδιος. Με προσκάλεσε να βρεθούμε και έτσι ξεκίνησε η συνεργασία. Το στοιχείο που μας έφερε κοντά ήταν η ελληνικότητα. Είχε έρωτα με την Ελλάδα και με τις μελωδίες της ο Κοέν. Μας έδεσε επίσης το κομμάτι του διαλογισμού – ο ίδιος έζησε δέκα χρόνια ως μοναχός σε βουδιστικό ναό». Φέτος το καλοκαίρι συνέβη και η υπέροχη και τιμητική συνύπαρξη επί σκηνής της ίδιας με τον Αντρέα Μποτσέλι στο πλαίσιο του Sani Festival. Πώς ήταν άραγε αυτή η εμπειρία; «Ήταν πολύ συγκινητικό το να βρεθώ στο σπίτι μου, σε μια σκηνή στην οποία μεγάλωσα ουσιαστικά, να τραγουδάω με αυτόν τον σπουδαίο καλλιτέχνη. Ήταν σαν ένας κύκλος…»
ΕΠΙΣΤΡΕΦΟΝΤΑΣ ΣΤΟ SANI
Μιλώντας και με τις δύο, συνειδητοποιώ ότι, όσο κι αν παρέκκλιναν οι δρόμοι τους από τη διοίκηση των επιχειρήσεων (τους), στην κουβέντα επιστρέφουμε στο Sani με τον έναν ή τον άλλον τρόπο. Μοιράζομαι μαζί τους αυτή τη σκέψη, όπως και την υπόθεση ότι πρέπει να είναι δύσκολο να κάνεις προσωπικές επιλογές πορείας και σταδιοδρομίας όταν ανήκεις σε μια οικογένεια όπως η δική τους. Άραγε μεγάλωσαν με τη βεβαιότητα/μονόδρομο ότι θα ασχοληθούν με τα ξενοδοχεία; Τον λόγο παίρνει η Αθηνά: «Όταν μεγάλωνα εγώ, τα πράγματα δεν ήταν όπως είναι τώρα. Είχαμε πολλά οικονομικά προβλήματα και πάρα πολύ μεγάλη ανασφάλεια για το τι θα γίνει. Υπήρχε δάνειο πάνω στο σπίτι της γιαγιάς μου και ως παιδί θυμάμαι πάντα τον μπαμπά μου πολύ αγχωμένο. Η γιαγιά μου και ο παππούς μου, μετανάστες, θυσίασαν πολλά προκειμένου να μαζέψουν τα χρήματα γι’ αυτό το κτήμα στο οποίο σήμερα βρίσκεται το Sani Resort. Θυμάμαι ότι είχε χτιστεί ένα μέρος του ξενοδοχείου, αλλά τελείωσαν τα χρήματα. Μέσα σε αυτό το κλίμα, μας έμαθαν να είμαστε πολύ προσεκτικές. Τα πράγματα βέβαια έγιναν πολύ καλύτερα στο μέλλον, αλλά οι βάσεις είχαν μπει. Εννοώ ότι ποτέ δεν πήρα ως δεδομένο κάτι. Ήξερα ότι κάτι που έχεις σήμερα μπορεί να μην υπάρχει αύριο.
Ο μπαμπάς μου ήθελε να μας μάθει τη δουλειά. Από τα 14 μου τα καλοκαίρια δούλευα ως σερβιτόρα στο ξενοδοχείο. Ναι, πάντα ένιωθα το χρέος να βοηθήσω και γι’ αυτό αρχικά σπούδασα διοίκηση επιχειρήσεων. Όμως είχα άλλο πάθος που με έκαιγε».
Όσο για την Ελένη: «Εγώ, ως δεύτερη κόρη, και αφού είχε δηλώσει η Αθηνά ότι θέλει να γίνει καλλιτέχνης, δεν είχα άλλη επιλογή από το να ασχοληθώ πιο ενεργά με τα ξενοδοχεία! Αλλά επέμεινα πολύ στο να ζήσω για ένα διάστημα και να δουλέψω στο εξωτερικό. Το θεωρούσα πολύ σημαντικό να μπορώ να πω ότι έχω αποδείξει την αξία μου έξω, ώστε να μπω στην οικογενειακή επιχείρηση ως στέλεχος. Ήμουν τυχερή, γιατί τα περιβαλλοντικά θέματα με τα οποία ασχολούμουν ελαφρώς τα πρώτα χρόνια, κατέληξαν να είναι το μόνο πράγμα που κάνω στην επιχείρησή μας και είναι αυτό ακριβώς που ήθελα. Ο τουρισμός γενικά στη χώρα μας είναι τόσο δυναμικός, που σου δίνει τη δυνατότητα να κάνεις πρωτοποριακά πράγματα. Και αισθάνομαι ότι εμείς αυτά τα πράγματα τα κάνουμε στο κομμάτι του βιώσιμου τουρισμού».