Η μάχη που διεξήχθη τον Αύγουστο του 1346 στο Κρεσί της σημερινής βόρειας Γαλλίας αποτέλεσε την εναρκτήρια σύρραξη του ανθρωποφάγου Εκατονταετούς Πολέμου και σηματοδότησε μεγάλες αλλαγές στην ιστορία της Γηραιάς Ηπείρου. Η συντριπτική νίκη των στρατευμάτων του βασιλείου της Αγγλίας επί των γαλλικών σήμανε την οριστική λήξη του θεσμού της Ιπποσύνης και του «ευγενούς» πολεμικού αγώνα, ενώ επίσης επέβαλε, για χρονικό διάστημα περίπου τριών αιώνων, ως όπλο αναμφισβήτητης υπεροχής, το αγγλικό μακρύ τόξο. Τούτο είχε –ή μάλλον έχει, γιατί αρκετοί ασκούνται στην τέχνη του μέχρι σήμερα– μήκος περίπου ενός μέτρου και ογδόντα εκατοστών, πρόσφερε ασύγκριτη, για την τότε εποχή, ακρίβεια στη στόχευση και διέθετε τέτοια ισχύ, ώστε τα βέλη που εκτόξευε να διαπερνούν πανοπλίες ακόμα και σε μακρινή απόσταση. Για να γίνει πάντως κάποιος ικανός χειριστής του τόξου, απαιτείται πολυετής άσκηση και οπωσδήποτε δυνατά χέρια, καθώς είναι καμωμένο από το πολύ σκληρό ξύλο του ίταμου (Taxus baccata). Συνέπεια της τεράστιας ζήτησης που για πολεμικούς σκοπούς είχε η ξυλεία του ήμερου έλατου, όπως αλλιώς ονομάζεται στη γλώσσα μας το δέντρο, ήταν το ότι στα μέσα του 16ου αιώνα είχε πια σχεδόν εκλείψει από τα δάση της Κεντρικής Ευρώπης. Για καλή του τύχη όμως, λιγότερο καλή ασφαλώς για τους αρειμάνιους Ευρωπαίους, εκείνη την εποχή εμφανίστηκε στα πεδία των μαχών το μουσκέτο, ένα ογκώδες πυροβόλο όπλο, που πάντως εκτιμήθηκε αμέσως ως φονικότερο του τόξου. Οι πληθυσμοί του ίταμου κατόρθωσαν έτσι στους μετέπειτα αιώνες να ανακάμψουν θεαματικά, με συνέπεια να συναντάμε σήμερα πυκνά δάση του στα ορεινά της Κεντρικής και της Δυτικής Ευρώπης, κατά κανόνα σε απότομες πλαγιές βουνών με ασβεστούχα εδάφη.
Στην Ελλάδα ο ίταμος απαντάται συνήθως μεμονωμένος ή σε μικρές συστάδες που καταλαμβάνουν απόκρημνες θέσεις, ανάμεσα σε έλατα ή οξιές. Στην αρχαιότητα δάσωνε ολόκληρα βουνά στη Μακεδονία και τη Θράκη, επειδή όμως οι χρήσεις του στην ξυλουργική ήταν πολλές, σταδιακά έγινε ακριβοθώρητος. Ελάχιστοι, πιστεύω, γνωρίζουν το άλλο δημώδες όνομά του, «δέντρο του θανάτου», και την κακή φήμη που το συνοδεύει. Για τους αρχαίους Έλληνες ο ίταμος ήταν αφιερωμένος στις Ερινύες, οι οποίες βασάνιζαν τους ασεβείς κάνοντας χρήση του δηλητηρίου του. Σχεδόν όλα τα μέρη του περιέχουν την τοξικότατη ουσία ταξίνη. Μόνη εξαίρεση αποτελεί το λαμπερό κόκκινο επιχιτώνιο, το «σκουφί» δηλαδή που περιβάλλει τον σκληρό του σπόρο, επιτρέποντας να φανεί το σκούρο κεφάλι του.
Σε πολλές χώρες του Βορρά ο ξακουστός για τη μακροβιότητά του ίταμος εκτιμάται μέχρι σήμερα για τις αποτροπαϊκές του ιδιότητες και φυτεύεται στα κοιμητήρια για να αποδιώχνει τα δαιμονικά όντα. Συχνότερη ακόμα είναι βεβαίως η χρήση του στην κηποτεχνία, καθώς εντυπωσιάζει με τον συμπαγή, πυκνό όγκο που διαμορφώνουν τα μυριάδες βελονοειδή φύλλα του, δέχεται ευμενώς το κλάδεμα και διαμορφώνεται εύκολα στο επιθυμητό σχήμα, ενώ ταυτόχρονα εμφανίζεται πολύ ανθεκτικός στο ψύχος και στην ατμοσφαιρική ρύπανση. Στα ελληνικά φυτώρια σπανίως βρίσκεται σε ύψος μεγαλύτερο των δύο μέτρων. Να θυμάστε ότι, αν επιθυμείτε να τον καμαρώσετε κοντά σε κτίσμα ή σε ανοιχτό σημείο να ξεπερνά τα τέσσερα μέτρα, θα χρειαστεί να επιδείξετε υπομονή για περίπου δεκαπέντε έτη. Μέχρι τότε, πάντως, θα σας ανταμείβει κάθε φθινόπωρο με τους διακοσμητικούς (ψευδο)καρπούς του, που παραμένουν άλικοι για αρκετούς μήνες, αρκεί φυσικά, επειδή το είδος είναι δίοικο, να πρόκειται για θηλυκό άτομο. Σε νεαρή ηλικία είναι δύσκολο να αναγνωριστεί το φύλο του, γι’ αυτό φροντίστε να φυτέψετε τουλάχιστον δύο, σε απόσταση όχι μικρότερη των πέντε μέτρων.
Ποτίστε τακτικά
→ Προτιμά τις ημισκιερές θέσεις και τα εδάφη που στραγγίζουν καλά. Δεν απαιτεί προστασία από τον άνεμο, αντέχει στον καύσωνα και στον παγετό, χρειάζεται πάντως τακτικά ποτίσματα τους ζεστούς μήνες του χρόνου, ιδιαίτερα τα πρώτα χρόνια μετά τη φύτευσή του. Κλαδεύεται στις αρχές κάθε άνοιξης.
Ευχαριστούμε τις Γεωπονικές Επιχειρήσεις Χορομίδης για την αρωγή τους στη φωτογράφιση.