Στην απότομη, γυμνή πλαγιά πάνω από το χωριό του Αγίου Κωνσταντίνου, ο κρύος αέρας κάνει τα μάτια να δακρύζουν, παγώνει τα χέρια και παρασύρει τα μαλλιά να χορεύουν άναρχα, συσκοτίζοντας το οπτικό πεδίο. Ο ήλιος χρυσίζει τη θάλασσα του Σουνίου πέρα μακριά. Το τοπίο έχει μια άγρια ομορφιά, λείπει το πράσινο που θα μαλάκωνε το βλέμμα, η κίνηση των δέντρων, που κάποτε έπαιζαν κρυφτό με το φως και τη θέα στον ορίζοντα. Στην κορυφογραμμή διακρίνονται κόντρα στον ήλιο οι φιγούρες αρκετών ανθρώπων που περπατούν στον κατήφορο με βήμα ανάλαφρο, αλλά αποφασιστικό. Τα γαντοφορεμένα χέρια τους κρατούν σφιχτά τσάπες. Σκόρπιες κουβέντες και γέλια αντηχούν στις σάρες. Δεξιά και αριστερά στον κακοτράχαλο δρόμο, έως εκεί που φτάνει το μάτι, λάκκοι με πλάτος περίπου όσο μια δρασκελιά στιγματίζουν τις πλαγιές. Στα χείλη τους ξεκουράζονται μικρά δέντρα, καλά προστατευμένα μέσα σε μαύρα σακουλάκια. Δεκαπέντε χιλιάδες τέτοια φυτά θα έχουν φυτευτεί ως το τέλος της χρονιάς σε μια έκταση περίπου 200 στρεμμάτων στον Εθνικό Δρυμό Σουνίου, στο πλαίσιο του προγράμματος αναδάσωσης και αποκατάστασης του οικοσυστήματος της περιοχής που υλοποιεί το WWF Ελλάς.
Ο Εθνικός Δρυμός Σουνίου, ο μικρότερος Εθνικός Δρυμός της χώρας, αποτελεί μια πανέμορφη φυσική περιοχή που έχει μεγάλο ιστορικό και γεωλογικό ενδιαφέρον. Γεμάτη υπόγειες στοές και τούνελ, η περιοχή είναι ένας μυστικός παράδεισος για τους σπηλαιολόγους και τους αναρριχητές, ενώ δεν λείπουν τα ιστορικά μνημεία και τα φυσικά μονοπάτια. Υπάγεται στον Δήμο Λαυρεωτικής και αρμόδιο δασαρχείο για τη διαχείρισή της είναι αυτό του Λαυρίου. Το 2012, η πυρκαγιά που σημειώθηκε εκεί έκαψε 55.000 στρέμματα κυρίως μεικτού δάσους χαλεπίου πεύκης και το 2021, για δεύτερη φορά μέσα σε δέκα χρόνια, μια άλλη φωτιά στην ίδια περιοχή έκαψε 8.500 στρέμματα με δέντρα που ήταν αποτέλεσμα της φυσικής αναγέννησης του δάσους, το οποίο πια χρειάζεται βοήθεια για να αναγεννηθεί. Το WWF Ελλάς, σε συνεργασία με το Δασαρχείο Λαυρίου, εξασφάλισε την αναδοχή της έκτασης και προχωρά σε πρότυπη αναδάσωση, στην οποία προβλέπεται και συμμετοχή εκπαιδευμένων εθελοντών τα Σαββατοκύριακα.
Φυτεύτηκαν ήδη 6.000 δέντρα
Αυτή την Κυριακή, η ομάδα αποτελείται από περίπου 50 άτομα. Έχουμε όλοι μας λάβει το σχετικό ενημερωτικό υλικό με τις αναλυτικές οδηγίες για τη δράση και τη δενδροφύτευση. Παρ’ όλα αυτά, επειδή η σωστή φύτευση των δέντρων είναι ζωτικής σημασίας για την επιτυχία της αναδάσωσης, ο Νίκος Γεωργιάδης, υπεύθυνος δράσεων δασικής διαχείρισης του WWF Ελλάς, και ο Άρης Χατζηνικολάου, συνεργάτης κινητοποίησης πολιτών, αναλαμβάνουν να υπενθυμίσουν τους κανόνες και να λύσουν απορίες. «Αφαιρούμε με μεγάλη προσοχή το φυτό από το σακουλάκι σκίζοντάς το στο πλάι, κατά μήκος της διάτρητης γραμμής που βλέπετε», λέει ο Νίκος Γεωργιάδης δείχνοντας ταυτόχρονα τη διαδικασία με αργές κινήσεις. «Τοποθετούμε το φυτάριο όρθιο στον λάκκο, προσέχοντας ώστε ο λαιμός του να μην εξέχει από την επιφάνεια του εδάφους. Παίρνουμε με τα χέρια ή με την τσάπα, αν είναι σκληρό, χώμα από το χείλος του λάκκου και αρχίζουμε να το σκεπάζουμε. Όταν έχουμε καλύψει έως και 2-3 εκατοστά πάνω από τον λαιμό του φυτού, το πιέζουμε καλά, ώστε να μη φαίνεται η μπάλα χώματος, και μετά το πατάμε περιφερειακά με τα πόδια». Οι λάκκοι έχουν ανοιχτεί σε απόσταση περίπου τρία μέτρα ο ένας από τον άλλο και, επειδή βρίσκονται σε κεκλιμένη επιφάνεια, στο κάτω μέρος έχει φτιαχτεί ένα ημικυκλικό ανάχωμα ύψους περίπου 10 εκ. που θα συγκρατεί το χώμα και το νερό. Όλη η προεργασία έχει γίνει από τον εργολάβο και την ομάδα εργατών που έχει αναλάβει τη δενδροφύτευση, οι οποίοι εργάζονται καθημερινά από τα τέλη του Οκτωβρίου, έχουν ανοίξει σχεδόν 9.000 λάκκους και με τη βοήθεια των εθελοντών έχουν μέχρι στιγμής φυτέψει περίπου 6.000 δέντρα.
«Προσφέρουμε στη φύση»
«Οι εθελοντές έρχονται με μεγάλη όρεξη, εργάζονται με κέφι και φεύγουν ευτυχείς», μου λέει ο Νίκος Γεωργιάδης. «Ενδεικτικό είναι ότι κάποιοι ξαναέρχονται». Παράδειγμα η Μαρία, που βρίσκεται εδώ για δεύτερη συνεχόμενη μέρα. «Έμαθα για την αναδάσωση από την ιστοσελίδα του WWF Ελλάς και ήρθα αμέσως σε επαφή μαζί τους. Χθες φύτεψα 13 δέντρα, σήμερα 10 μέχρι στιγμής και ακόμα δεν έχουμε τελειώσει. Δεν είναι μόνο το ότι συμβάλλουμε σε έναν περιβαλλοντικό σκοπό, αλλά συναντιόμαστε και τόσοι άνθρωποι, δημιουργείται μια όμορφη ατμόσφαιρα. Με εντυπωσίασε το πόσοι νέοι άνθρωποι συμμετέχουν, νομίζω αυτό είναι πολύ αισιόδοξο», λέει με ενθουσιασμό. Η Ειρήνη Ελληνιτάκη είναι ανάμεσα στους νεότερους της ομάδας. Ήρθε με δύο φίλους, τον Φοίβο Φλώρο και τον Αλέξανδρο Καβράκο. «Χαίρομαι που προσφέρουμε κι εμείς κάτι. Η φύση μόνο μας δίνει και με τις φωτιές πληγώνεται», λέει χαμογελώντας. Οι τρεις τους έχουν αναλάβει ένα μεγάλο κομμάτι της πλαγιάς και έχουν ήδη τοποθετήσει με ασφάλεια στους λάκκους περισσότερα από 20 φυτάρια. Ο Νίκος και ο Άρης δεν σταματούν να επιβλέπουν, να ελέγχουν, να διορθώνουν, να δίνουν οδηγίες. Κανένα φυτό δεν πρέπει να πάει χαμένο. «Ο στόχος είναι να πιάσει το 90% των δέντρων που θα φυτευτούν», μου εξηγεί ο Νίκος. «Ανάμεσα στις καινοτομίες αυτής της πρότυπης αναδάσωσης είναι και το γεγονός ότι έχει γίνει ένας πίνακας ειδών που θα φυτευτούν, που περιλαμβάνει πολλά από τα είδη που προϋπήρχαν στην περιοχή – 70% πλατύφυλλα (βελανιδιές, χαρουπιές, κουτσουπιές, μελικοκιές, πικροδάφνες) και 30% κωνοφόρα (πεύκα και κυπαρίσσια). Τα πλατύφυλλα έχουν πολύ καλούς μηχανισμούς φυσικής αναγέννησης μετά από πυρκαγιά, καίγονται πιο δύσκολα σε σχέση με τα κωνοφόρα, και αυτό βοηθά επειδή επιβραδύνει την πυρκαγιά, μειώνει την έντασή της και δίνει χρόνο στην πυροσβεστική να επέμβει. Επίσης, αυτή η μείξη ειδών βελτιώνει τη βιοποικιλότητα και αυξάνει τα διαθέσιμα ενδιαιτήματα για άλλα είδη στην περιοχή». Παράλληλα, σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων, προχωρούν σε ένα Πείραμα Δοκιμής Μεθόδων Φύτευσης σε έκταση 20 στρεμμάτων, μέσω του οποίου θα ελέγξουν την αποτελεσματικότητα διαφορετικών μεθόδων φύτευσης και σποράς (θα χρησιμοποιηθούν πέντε διαφορετικά δασοπονικά είδη, με δύο διαφορετικούς χειρισμούς άρδευσης, δύο διαφορετικές μεθόδους και βάθη φύτευσης). Για παράδειγμα, θα δοκιμαστεί η φύτευση με σπόρους που συλλέχθηκαν το προηγούμενο διάστημα.
Μια βιώσιμη λύση
Έχουν περάσει σχεδόν τέσσερις ώρες. Περίπου 300 δέντρα αναπαύονται πια στη γη της Λαυρεωτικής. Τα γεμάτα χώμα χέρια έχουν πια βαρύνει, οι ανάσες βγαίνουν λαχανιασμένες, ο ιδρώτας έχει μουσκέψει τις μπλούζες. Τα μάγουλα όλων όμως είναι κόκκινα, τα μάτια λάμπουν από ενθουσιασμό και γέλια αντηχούν τριγύρω. Αφήνω την τσάπα και πλησιάζω μία από τις πιο κεφάτες παρέες της συντροφιάς. Η Άννα, η Χέδερ και ο Μιχάλης είναι φίλοι. Η Άννα μετακόμισε πρόσφατα στην Αθήνα από τη Μεγάλη Βρετανία, ο Μιχάλης έχει καταγωγή από τη Νότια Αφρική και η Χέδερ είναι Αμερικανίδα. «Σκέφτηκα ότι θα είναι κάτι σαν κληρονομιά με θετικό πρόσημο για την Ελλάδα, σαν ένα δώρο από εμάς που μόλις ήρθαμε εδώ, να φυτέψουμε δέντρα που σε μερικά χρόνια θα πρασινίσουν την περιοχή», μου λέει η Άννα. Ο Μιχάλης ενδιαφέρεται για τον περιβαλλοντικό ακτιβισμό, έχει κάνει έρευνες για τα παραθαλάσσια οικοσυστήματα της Ανατολικής Αφρικής και πιστεύει ότι «θα πρέπει να γίνονται περισσότερες δενδροφυτεύσεις, ειδικά στην Ελλάδα που υποφέρει τόσο από τις πυρκαγιές και υπάρχει μεγάλη ανάγκη οι πολίτες, η κοινότητα να ενωθούν για να αναδασώσουν και να δώσουν μια βιώσιμη λύση σε ένα πρόβλημα που μεγαλώνει».