Με ακουμπισμένο το δεξί του γόνατο στο τσιμεντένιο πάτωμα για να κρατάει ισορροπία, ο κεραμίστας Γιώργος Βαβάτσης θρυμματίζει προσεκτικά με μια βαριοπούλα διάφορα ορυκτά. Θέλει να τα κάνει μικρούς κόκκους, για να μπορέσει έπειτα να τα αναμείξει με διαφορετικά είδη πηλού. Στο εργαστήριό του στη Θεσσαλονίκη, περιστοιχισμένος από γύψινα καλούπια, μεγάλους χτιστούς φούρνους, λογής λογής εργαλεία και μεταλλικές ραφιέρες με έργα του, είναι απόλυτα προσηλωμένος στη διαδικασία του σπασίματος. Ακούγεται μόνο ο ήχος από τις δυνατές σφυριές, που επαναλαμβάνεται σε τυχαίο ρυθμό, και ο άνεμος που σφυρίζει πάνω στα τζάμια. Αφού σπάσει τα πετρώματα σε ανόμοια κομμάτια, τα ρίχνει ξεχωριστά σε ξύλινα μπολ και κατόπιν τα βάζει το ένα δίπλα στο άλλο σε έναν μακρόστενο πάγκο. Πρόκειται για μια εντυπωσιακή παρέλαση χρωμάτων που λαμπυρίζουν στο φυσικό φως.
Το επόμενο βήμα είναι να πάρει μία χούφτα κομμάτια από ένα ορυκτό, να τα τοποθετήσει στο κέντρο μιας μεγάλης μπάλας χρωματιστού πηλού και να τα σκεπάσει. Με έναν πλάστη, σαν να ανοίγει φύλλο, απλώνει τον πηλό και προσπαθεί να φτιάξει ενιαίες πλάκες για να τις δουλέψει στον τροχό. Δεν είναι εύκολο, οι ανάσες του βαραίνουν και τα δάχτυλά του μουδιάζουν από την έντονη πίεση. Τα θραύσματα του ορυκτού διασκορπίζονται μέσα στον πηλό και γίνονται μια ομοιόμορφη μάζα, κάπως τραχιά. Μου εξηγεί ότι το κάθε ένα δίνει διαφορετικό χρώμα στο τελικό αντικείμενο, για παράδειγμα ο χαλκός κινείται σε πράσινες αποχρώσεις, ο σίδηρος πιάνει όλο το φάσμα του κίτρινου ως το καφέ και το μαγγάνιο εμφανίζεται ως σκούρο καφέ και μαύρο.
Όσο συζητάμε, είναι χαμογελαστός, με εκείνο το ζεστό χαμόγελο του ανθρώπου που έχει κοπιάσει στη ζωή του και απολαμβάνει τις δημιουργικές στιγμές, αλλά και αρκετά αγχωμένος. Την προσεχή Πέμπτη (23/02) έχει εγκαίνια στην γκαλερί «Λόλα Νικολάου» στη Θεσσαλονίκη η έκθεσή του με τίτλο Mineral Diaries (Γεωλογικά Ημερολόγια), στην οποία θα παρουσιάσει συνολικά τριάντα έργα. Ουσιαστικά, πρόκειται για μια αναδρομή στην επταετή μελέτη του ίδιου πάνω στη σχέση των ορυκτών με την κεραμική και θα περιλαμβάνει αντικείμενα που προέρχονται από την εξέλιξη αυτής της πορείας: μπολ μικρότερα και μεσαίων διαστάσεων, με ένα είδος ορυκτού το καθένα, όπως ξεκίνησε δηλαδή, έργα όπου τα πετρώματα μπαίνουν σκόπιμα στη σειρά για να πετύχει χρωματολογικές διαβαθμίσεις, τα οποία ανήκουν στην τελευταία περίοδο, ενώ για πρώτη φορά θα εκθέσει μεγάλα αντικείμενα, που φτάνουν σχεδόν το ένα μέτρο.
Η αρχή στη Σέριφο
Παρότι άνοιξε το εργαστήριο κεραμικής του στην Καλαμαριά το 2000, προερχόμενος από σπουδές Καλών Τεχνών στην Αγγλία, για πρώτη φορά ήρθε σε επαφή με τη χρήση ορυκτών το καλοκαίρι του 2015 στη Σέριφο. Τον είχε προσκαλέσει η συνάδελφός του Νατάσα Καλογεροπούλου, που διατηρεί το στούντιο κεραμικής Κεραμείο στο νησί, για να δουλέψουν μαζί το πώς μπορούν να συνδυαστούν τα ορυκτά από τα τοπικά μεταλλεία με την τέχνη της κεραμικής. Μία εβδομάδα περιηγήθηκαν στη Σέριφο, μάζεψαν ό,τι θεωρούσαν χρήσιμο και άρχισαν τους πειραματισμούς, ψήνοντας τον πηλό μαζί με τα ορυκτά στους 1.240 βαθμούς. Όπως θυμάται, τα αποτελέσματα ήταν εξόχως εντυπωσιακά. Τόσο απρόσμενα, που μέσα του άναψε πάλι ο ενθουσιασμός, ο ίδιος ενθουσιασμός που είχε νιώσει όταν ανακάλυπτε από τύχη τον τροχό στις σπουδές του.
«Η εμπειρία της Σερίφου περιείχε ένα στοιχείο εντελώς άγνωστο, που με επανέφερε στο στάδιο του αρχάριου. Καλούμουν να τα μάθω όλα από την αρχή, ήταν συναρπαστικό. Αισθάνθηκα την αγωνία και την έξαψη των πρώτων χρόνων, όταν δεν ήξερα πολλά για την κεραμική», λέει την ώρα που ετοιμάζεται να βάλει στο ηλεκτρικό καμίνι ένα μεγάλο αντικείμενο που θυμίζει αμφορέα. «Παίρνουμε ύλη που σχηματίστηκε με σοφία πριν από εκατομμύρια χρόνια, με προσωπική μας ευθύνη δημιουργούμε κάτι διαφορετικό από αυτό που προϋπήρχε και με τη δύναμη της φωτιάς το σφραγίζουμε και το επιστρέφουμε. Ακόμη και αν σπάσει, θα χρειαστούν χιλιάδες χρόνια για να χρησιμοποιηθεί ξανά. Είναι πολύ μεγάλη η ευθύνη για όσα αφήνουμε πίσω μας», προσθέτει.
Η Σέριφος του άλλαξε την οπτική. Έκτοτε, πηγαίνει εκδρομές στην Ελλάδα, μαζεύει ορυκτά, τα αποθηκεύει και τα επεξεργάζεται. Η συλλογή πετρωμάτων του προέρχεται από περιοχές από όλη τη χώρα, όπως τη Σαντορίνη, τη Λήμνο, τους Δελφούς, την Αλεξανδρούπολη και τη Χαλκιδική. Με τον καιρό απέκτησε εμπειρία και έμαθε να τα αναγνωρίζει έως έναν βαθμό. Για να αξιοποιήσει ένα ορυκτό, πρέπει να περιέχει ποσότητα μετάλλου για να λιώνει στη φωτιά. Οπότε κοιτάει πρώτα το χρώμα. Προτιμά τα σκούρα καφέ και τα μαύρα, γιατί συνηγορούν στην ύπαρξη μετάλλου, αφήνει τα πιο ανοιχτόχρωμα, διότι συνήθως είναι αδιάφορα. Αυτό που σίγουρα θέλει να αποφύγει είναι ο ασβέστης, που καταστρέφει τα κεραμικά.
Για να βεβαιωθεί ότι δεν υπάρχει καμία μορφή ασβεστίου, σπάει στην άκρη του το πέτρωμα και ρίχνει με σύριγγα υδροχλωρικό οξύ. Αν αφρίσει, σημαίνει ότι αντιδρά το ασβέστιο. Έπειτα εξετάζει το βάρος τους – όσο πιο βαρύ, τόσο μεγαλύτερες οι πιθανότητες να κρύβεται μέταλλο.
Επίσης, ελέγχει την υφή τους. Όσα είναι πολύ σκληρά και δεν μπορεί να τα σπάσει με τη βαριοπούλα, όπως ο χαλαζίας, τα ψήνει στους 900 βαθμούς για να τα φέρει σε κατάσταση σκόνης. Μεγάλη η σπουδή του πάνω στα ορυκτά, του άνοιξε καινούργια μονοπάτια στην τέχνη που αγάπησε. Η Λόλα Νικολάου, ιδιοκτήτρια της ομώνυμης γκαλερί, που λειτουργεί από το 1993, σημειώνει: «Ο Γιώργος είναι εξαιρετικός καλλιτέχνης, έχει ξεφύγει εντελώς από το κλασικό κεραμικό και του έχει προσδώσει μια πολύ μοντέρνα διάσταση. Αν παρατηρήσεις τα αντικείμενα, δυσκολεύεσαι να καταλάβεις ότι πρόκειται για κεραμικά».
Τα ίδια βασικά συστατικά
Λίγο πριν φύγω από το εργαστήριό του, ξεκίνησε όρθιος να υαλοποιεί ένα έργο του. Όπως μου περιέγραψε, τον τελευταίο καιρό μαζεύει οργανικές ύλες που τις μετατρέπει σε στάχτη και τις αναμειγνύει με κάποια υλικά, γιατί δίνουν πολύ ωραία υαλώματα. Βρίσκω το θάρρος να τον ρωτήσω τι έμαθε αυτά τα επτά χρόνια που ασχολείται συστηματικά με τα ορυκτά. «Πρώτον, να αποτυγχάνω. Στην αρχή έχασα πολλά κομμάτια, είτε από λάθος υπολογισμό είτε από βιασύνη και ενθουσιασμό. Μου στοίχισαν μέχρι και την παρουσία μου σε εκθέσεις. Δεύτερον, να κοιτάω γύρω μου, να έχω το βλέμμα μου χαμηλά, να ξέρω πού πατάω και τι είναι αυτά που προσπερνάω. Τρίτον, επειδή χρειάστηκε να διαβάσω πολύ για τα πετρώματα, απλοποίησα το ζήτημα της ύπαρξής μου και της εκτίμησης των πραγμάτων γύρω μου. Συνειδητοποίησα ότι όλα τα πράγματα στη φύση αποτελούνται από τα ίδια βασικά συστατικά, απλώς με διαφορετικές αναλογίες. Ελάχιστα ορυκτά αντιμετώπισα ως πολύτιμα, όπως ένα κομμάτι καθαρού χαλκού που μου είχαν φέρει από τα Ιμαλάια».
Κοιτάζω με προσοχή τα έργα που έχει ολοκληρώσει. Κάποια έχουν μεγάλες τρύπες, άλλα μικρότερες. Όλες βρίσκονται στα σημεία του πηλού που κάλυπταν τα ορυκτά τα οποία έλιωσαν. «Προσπαθώ να κάνω βασικές και αναγνωρίσιμες φόρμες που παραπέμπουν σε χρηστικά αντικείμενα, όπως μπολ και τσουκάλια, αλλά δεν είναι. Όσο περνάει ο καιρός, θέλω να επικρατήσει το ορυκτό και γι’ αυτό βάζω μεγαλύτερη μάζα τους. Μεγάλα ανοίγματα, μεγάλα ραγίσματα, αυτός είναι ο στόχος», εξηγεί. Στην αρχή, δεν ήξερε πού και πώς θα εμφανιστούν οι τρύπες στα έργα του. Πλέον, έχει την εμπειρία να τα τοποθετεί με τέτοια ακρίβεια ώστε να παράγει κεραμικούς πίνακες. Σε κάθε περίπτωση, αυτό που για τον ίδιο έχει μεγαλύτερη αξία είναι η επανακρυσταλλοποίηση του πετρώματος μέσα στον πηλό· την παρομοιάζει με το κλικ του φωτογράφου. Το σφράγισμα μιας εμπειρίας. Μιας εμπειρίας σε έναν τόπο, εκεί όπου κάποια στιγμή δηλώσαμε την παρουσία μας. Αυτό είναι και το κεντρικό νόημα της έκθεσής του: η ειλικρινής ενδοσκόπηση στον χρόνο και στον χώρο. Σαν τις σκαφτές γραμμές μιας τεντωμένης παλάμης.
ΙΝFO → Η έκθεση Mineral Diaries εγκαινιάζεται την Πέμπτη 23 Φεβρουαρίου στις 19.00, στην γκαλερί «Λόλα Νικολάου», Τσιμισκή 52, Θεσσαλονίκη, τηλ. 2310-240416.