Ορισμένες φορές, η ζωή κάνει τόσο περίεργους κύκλους, που ούτε η φαντασία δεν μπορεί να σκαρώσει. Ο Αλέξανδρος Λίγκας, Ελληνοκαναδός μουσικολόγος, ειδήμων στη βυζαντινή μουσική και ιδρυτής της χορωδίας Cappella Romana, θα πάρει μέρος στην τελετή ενθρόνισης του Καρόλου, καθώς ο τελευταίος εξέφρασε την επιθυμία να υπάρχει ελληνορθόδοξη μουσική στη στέψη του. Ο Βρετανός μονάρχης θέλησε να τιμήσει έτσι τη στενή σχέση του με την Ορθοδοξία, αλλά και την ελληνική καταγωγή του πατέρα του, Φιλίππου, ο οποίος είχε γεννηθεί στην Κέρκυρα. Η σύμπτωση είναι ότι ο πατέρας του Λίγκα, από το χωριό Μαζέικα, κοντά στα Καλάβρυτα, είχε βρεθεί να παρακολουθεί από κοντά τη στέψη της βασίλισσας Ελισάβετ το 1953. Να, λοιπόν, που πατέρας και γιος, με εβδομήντα ακριβώς χρόνια διαφορά μεταξύ τους, θα βρεθούν μάρτυρες δύο εμβληματικών γεγονότων της βρετανικής μοναρχίας. Πώς όμως έγινε αυτό;
«Ο παππούς μου, επίσης γεννημένος στα Μαζέικα, πήγε στην Αθήνα να εργαστεί ως δικηγόρος και επέστρεψε στον τόπο καταγωγής του όταν ξέσπασε ο Β΄ Παγκόσμιος με την Κερκυραία γιαγιά μου, για να είναι πιο ασφαλείς», λέει από την άλλη άκρη της τηλεφωνικής γραμμής ο Λίγκας, που αυτό το εξάμηνο βρίσκεται στη Νέα Υόρκη για ακαδημαϊκή διδασκαλία. «Οι συνθήκες ήταν τέτοιες μετά τον πόλεμο, ιδιαίτερα την περίοδο του Εμφυλίου, που αποφάσισε να στείλει τον γιο του στον Καναδά, ώστε να τελειώσει το σχολείο και να πάει στο πανεπιστήμιο εκεί. Ο πατέρας μου λοιπόν βρέθηκε σε μικρή ηλικία στο εξωτερικό. Μπήκε στην ιατρική, τότε γνώρισε και ερωτεύτηκε την Καναδέζα μητέρα μου. Την περίοδο που σπούδαζε, υπηρέτησε παράλληλα τη θητεία του στο Ναυτικό του Καναδά. Έτσι, το 1953 πήγε ως έφεδρος αξιωματικός στην Αγγλία για να δώσει το “παρών” στη στέψη με τα τιμητικά αγήματα που είχαν στείλει οι χώρες της Κοινοπολιτείας. Μάλιστα, τα μέλη του αγήματος του Καναδά επιθεώρησε ο ίδιος ο πρίγκιπας Φίλιππος. Πρέπει να δείτε το καμάρι που έχει, μιας και στη στέψη του Καρόλου θα παραστεί ένα ακόμη μέλος της οικογένειας».
Δάσκαλοι και έμπνευση
Καθηγητής μουσικής στο Πανεπιστήμιο City του Λονδίνου και ερευνητής στο Ινστιτούτο για τις Ορθόδοξες Χριστιανικές Σπουδές στο Κέιμπριτζ, ο Αλέξανδρος Λίγκας ανακάλυψε και αγάπησε τη βυζαντινή μουσική στην ελληνοαμερικανική ορθόδοξη ενορία του Πόρτλαντ, όπου ο πατέρας του δίδασκε στην ιατρική σχολή. «Η σχέση με τη μουσική προϋπήρχε, μιας και η γιαγιά ήταν Κερκυραία και ως παιδί είχα μια αίσθηση της παράδοσης. Από την άλλη, στο Πόρτλαντ ήμουν παπαδοπαίδι, οι γονείς μου πήγαιναν στην Αγία Τριάδα κάθε Κυριακή, άκουγα την πολυφωνική χορωδία. Σταδιακά άρχισα να έρχομαι σε επαφή με κληρικούς, ψάλτες και ακαδημαϊκούς που είχαν βαθύτερη γνώση της βυζαντινής μουσικής. Έμαθα να ψέλνω και μέσα από αυτή την οδό ανακάλυψα τη βυζαντινή μουσική. Ωστόσο, όταν ήρθε η ώρα να επιλέξω τι θα σπούδαζα, διάλεξα τη φυσική. Χάρη στο αμερικανικό εκπαιδευτικό σύστημα, όμως, μπορεί κανείς στα πρώτα έτη να πάρει πολλά διαφορετικά μαθήματα, και έτσι η μουσική ξαναμπήκε στη ζωή μου και έγινε εν τέλει το επίκεντρο των σπουδών μου. Επίσης, το Πανεπιστήμιο του Πόρτλαντ είχε εξαιρετική χορωδία και έγινα μέλος. Στη βυζαντινή μουσική παράδοση εντρύφησα όταν έκανα το διδακτορικό μου στο Πανεπιστήμιο της Βρετανικής Κολομβίας, που αφορούσε τους ψαλμούς στην Αγία Σοφία στην Κωνσταντινούπολη».
Αργότερα πήγε για μεταδιδακτορικές σπουδές στην Οξφόρδη, όπου έκανε θεολογία με τον χαρισματικό Μητροπολίτη Διοκλείας Κάλλιστο Γουέαρ (1943-2022), έναν Βρετανό που έγινε ορθόδοξος και μέσα από τη διδασκαλία του δημιούργησε ένα ρεύμα υπέρ της Ορθοδοξίας στη Βρετανία. Δεν ήταν μόνο εκείνος που τον καθοδήγησε. Χάρη στο Ίδρυμα Φουλμπράιτ, ήρθε στην Ελλάδα με υποτροφία και μαθήτευσε κοντά στον Λυκούργο Αγγελόπουλο, που ήταν ένας εκ των κορυφαίων Ελλήνων ιεροψαλτών και διεθνούς φήμης καθηγητής βυζαντινής μουσικής. Εν τω μεταξύ, ο Λίγκας είχε ιδρύσει τη χορωδία Cappella Romana, που από την αρχή έχαιρε μεγάλης αναγνώρισης και εκτίμησης. Έτσι, μοίραζε τον χρόνο και τη ζωή του ανάμεσα στην ερμηνεία της βυζαντινής μουσικής, τη διδασκαλία, τη μελέτη και την έρευνα.
«Ήμουν πράγματι τυχερός να έχω εκπληκτικούς δασκάλους, όπως ο Μητροπολίτης Διοκλείας, ο Αγγελόπουλος, ο Δημήτρης Οικονόμου, ο Μίλος Βελιμίροβιτς, ο Μιχάλης Αδάμης. Είχαν τη γενναιοδωρία να μοιραστούν τις γνώσεις τους για μια μουσική και θρησκευτική παράδοση αιώνων. Όμως, δεν έβλεπα τη μουσική μόνο ως ερευνητικό αντικείμενο. Ήμουν ψάλτης και ερμηνευτής είτε σε ναούς είτε σε κονσέρτα αυτού του είδους, και έτσι ένιωθα στην ψυχή μου τη συγκίνηση. Ένιωθα δηλαδή πως η λειτουργία στην εκκλησία αποτελεί τρόπον τινά την αντανάκλαση της λειτουργίας των αγγέλων στον ουρανό. Αυτή η αίσθηση με έκανε να εμπνέομαι και να παθιάζομαι ακόμη περισσότερο».
Ετοιμασίες για τη μεγάλη μέρα
Τελικά πώς έφτασε να συμμετάσχει στην τελετή της ενθρόνισης του Καρόλου; «Αυτό τελικά έγινε μέσα από τις επαφές που έχω ως ερευνητής και πανεπιστημιακός που ασχολείται με τη βυζαντινή μουσική. Η μεγαλύτερη πρόκληση ήταν πώς θα ενσωματωνόταν η βυζαντινή μουσική στη λειτουργία της ενθρόνισης, που είναι και αυτή γραμμένη πριν από περίπου 1.000 χρόνια. Αρχικά, όπως μπορεί να φανταστεί κανείς, επρόκειτο για λειτουργία στα λατινικά, η οποία μεταφράστηκε στα αγγλικά και άλλαξε το περιεχόμενό της την περίοδο της Μεταρρύθμισης. Όταν λοιπόν ο Κάρολος εξέφρασε την επιθυμία να συμπεριληφθεί και βυζαντινή μουσική, με πλησίασαν οι ιερείς του Αβαείου του Γουεστμίνστερ, για να δούμε πώς θα μπορούσε να γίνει αυτή η ενσωμάτωση, κάτι που δεν θα ήταν εύκολο. Καταφέραμε να βρούμε μια λύση που μας άφηνε όλους ικανοποιημένους, και έτσι κανονίστηκε η συμμετοχή μου».
Ο Αλέξανδρος Λίγκας λέει ότι δεν μπορεί να αποκαλύψει ποιους ψαλμούς θα ερμηνεύσει, παρά μόνο μία εβδομάδα πριν από την τελετή. Δεν θα έχει μαζί του την Cappella Romana, αλλά μια χορωδία που θα φτιαχτεί μόνο και μόνο για την περίσταση. «Έτσι γίνεται και με την ορχήστρα που θα πάρει μέρος στην τελετή ή την ορχήστρα των γκόσπελ. Τα μέλη τους ανήκουν σε διαφορετικά μουσικά σύνολα, και μάλιστα σε κάποια από αυτά είναι πάτρονας η βασιλική οικογένεια. Μου ζητήθηκε από το Αβαείο, επειδή ο χώρος θα είναι κατάμεστος, η χορωδία μας να είναι ολιγομελής, και έτσι θα είμαστε όλοι κι όλοι επτά άτομα. Νιώθω πολύ μεγάλη τιμή που θα εκπροσωπήσω σε μια τέτοια ιστορική ημέρα τη βυζαντινή μουσική παράδοση και την Ελλάδα. Βέβαια, πρέπει να σας πω ότι δεν είναι η πρώτη φορά που θα ψάλω μπροστά στον Κάρολο. Έχω εμφανιστεί μία ακόμη φορά μπροστά του στην κηδεία του συνθέτη Σερ Τζον Τάβερνερ, όπου έψαλα στη νεκρώσιμη ακολουθία τον προηγούμενο Νοέμβριο. Αυτή τη στιγμή ολοκληρώνουμε τις προετοιμασίες και θα πάμε μερικές ημέρες νωρίτερα στο Λονδίνο για τις τελικές πρόβες».
→ Στις 29/04 μαζί με την Καθημερινή της Κυριακής κυκλοφορεί το βιβλίο Κάρολος Γ’: ο άνθρωπος, ο βασιλιάς.