Από μικρός συνδέθηκα με τα φυτά και πάντοτε πορεύομαι με κήπους. Πρώτα τους σχεδιάζω στο μυαλό και στο χαρτί, μετά φυτεύω χρώματα και σχήματα, οργανώνω με ακρίβεια τις εποχές και προσμένω το αίσιο αποτέλεσμα. Είμαι βεβαίως τραγικά, λόγω των αμέτρητων αποτυχιών μου, αυτοδίδακτος. Χρειάστηκαν πολλά χρόνια γεμάτα στεναχώριες μέχρι επιτέλους να αποδεχτώ πως αυστηρή προϋπόθεση για να παραμένουν όμορφα τα καλλωπιστικά, θαλερά τα δέντρα και παραγωγικό το περιβόλι είναι η υγεία του χώματος που τα θρέφει. Έμαθα λοιπόν πως κάθε διαφορετικό είδος φυτού έχει τις δικές του, ξεχωριστές απαιτήσεις σε βαθμό οξύτητας και σύσταση του εδάφους, σε θρεπτικά στοιχεία και σε διαθέσιμο νερό που περιέχει. Μοιράζονται όμως όλα την ίδια μεγάλη ανάγκη για γονιμότητα του εδάφους και άρα υψηλή περιεκτικότητα σε οργανική ουσία, η οποία προέρχεται από την αποσύνθεση των φυτικών και ζωικών υπολειμμάτων που υπάρχουν σε αυτό.
Μελέτησα όλα όσα σχετίζονται με αυτό, από το πώς –μια διαδικασία που διαρκεί εκατομμύρια χρόνια– σχηματίζεται από τα μητρικά πετρώματα το έδαφος μέχρι τους πρακτικούς τρόπους που υπάρχουν για τον εμπλουτισμό του σε οργανική ουσία. Άρχισα σιγά σιγά έτσι να κοιτάζω την κηπουρική, τη γεωργία αλλά και ορισμένους τομείς της κοινωνικής οργάνωσης με άλλο μάτι. Με πονάει λοιπόν ακόμα όταν βλέπω τους λόφους από αδιάθετα λαχανικά που συγκεντρώνονται καθώς σχολάνε οι λαϊκές αγορές, επειδή γνωρίζω ότι καταλήγουν στις χωματερές. Με πληγώνουν τα καμένα σταροχώραφα, γιατί δείχνουν πόση άγνοια υπάρχει σχετικά με τον ζωοδότη κύκλο της φύσης. Και σαστίζω που στη χώρα μας, σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, πετάει ο καθείς, κατά μέσο όρο, περίπου 150 κιλά τρόφιμα ετησίως στα σκουπίδια. Γιατί όλα τα παραπάνω θα μπορούσαν σχετικά εύκολα και με όχι απαραιτήτως υψηλό κόστος να αλλάξουν. Έτσι ώστε να παράγουμε τεράστιες ποσότητες κομπόστ, ενός θαυματουργού υλικού που διαθέτει υψηλή περιεκτικότητα σε οργανική ουσία και αποτελεί ιδανικό λίπασμα για γλάστρες, κήπους και αγρούς.
Οπαδοί της κομποστοποίησης
Η μεμψιμοιρία είναι αδιέξοδη, έπρεπε λοιπόν να δράσω, ξεκινώντας από εκεί που τότε μπορούσα. Προμηθεύτηκα έναν μεσαίου μεγέθους πλαστικό κάδο και τον «τάιζα» καθημερινά με τα υπολείμματα της κουζίνας. Κάποιοι στο σπίτι είχαν αντιρρήσεις, κυρίως γιατί φοβούνταν ότι θα ανέδιδε δυσάρεστες μυρωδιές, όμως δεν άργησαν να μεταπειστούν. Έγιναν μάλιστα και εκείνοι ένθερμοι οπαδοί της κομποστοποίησης, όταν διαπίστωσαν πόσο πρόκοψαν και άνθισαν τα αρωματικά και αναρριχητικά του κήπου μας με την προσθήκη δύο φορές τον χρόνο του κομπόστ που αρχίσαμε να παράγουμε αδιαλείπτως ύστερα από αρχική αναμονή μόνο λίγων μηνών.
Στις δύο δεκαετίες που πέρασαν από τότε, έχω δοκιμάσει σχεδόν όλους τους τύπους κομποστοποιητή που κυκλοφορούν στην αγορά, μικρούς και μεγάλους, από πλαστικό και μεταλλικούς, σταθερούς και περιστρεφόμενους, με τη χρήση γαιοσκωλήκων ή χωρίς. Όλοι δουλεύουν καλά, κάποιοι πιο αποτελεσματικά από άλλους, η επιλογή πάντως κυρίως εξαρτάται από την ποσότητα και την προέλευση των υπολειμμάτων που διαχειριζόμαστε. Ασφαλώς οι περισσότεροι ενδιαφέρονται για έναν κομποστοποιητή που διαχειρίζεται τα υπολείμματα που καθημερινά παράγει μια οικογένεια στην κουζίνα της. Το μικρότερο μέγεθος γι’ αυτές τις περιπτώσεις λειτουργεί κατά κανόνα καλύτερα, επειδή, αν παραμένει μισοάδειος, η διαδικασία επιβραδύνεται, ενώ διαθέτει και το πλεονέκτημα του να τοποθετείται εύκολα σε μια γωνιά της βεράντας ή σε σκιερό μέρος του κήπου. Στη πρώτη περίπτωση θα επιλέξετε έναν κλειστού τύπου, με πάτο δηλαδή, ώστε να μη λερωθεί το δάπεδο από τα υγρά του, στην άλλη έχετε ασφαλώς μεγαλύτερη γκάμα επιλογών από κομποστοποιητές χωρίς πάτο. Αν τα παραγόμενα υπολείμματα είναι πολλά ή έχετε καλούς γείτονες που θα μοιράζονταν ευχαρίστως μαζί σας τη χρήση του, υπάρχει και η δυνατότητα της επιλογής του –ακριβότερου μεν, αλλά ταχύτατου– περιστρεφόμενου κάδου. Στην αγορά, εδώ και λίγα χρόνια βρίσκουμε και μικρούς αναερόβιους κομποστοποιητές για την κουζίνα (ονομάζονται Bokashi), οι οποίοι τοποθετούνται εύκολα κάτω από τον νεροχύτη. Σφραγίζουν αεροστεγώς και έτσι δεν μυρίζουν καθόλου, διαθέτουν δε το πλεονέκτημα, χάρη στους ενεργούς μικροοργανισμούς που περιέχουν, να «χωνεύουν» γρήγορα ακόμα και ζωικής προέλευσης υλικά που είναι ακατάλληλα για τους κλασικούς κάδους. Στο αγρόκτημα, πάλι, όπου βέβαια υπερτερούν τα ξερά φύλλα, τα ροκανίδια που παράγει ο θρυμματιστής από τα κλαδέματα και τα άχυρα, χρησιμοποιώ έναν ογκώδη ξύλινο που παράγει αρκετά καρότσια κομπόστ κάθε χρόνο.
Χρήσιμοι εμπειρικοί κανόνες
Αναφέρθηκα μόλις στα υλικά, επειδή πρόκειται για μια σημαντική λεπτομέρεια την οποία, για να έχουμε το προσδοκώμενο αποτέλεσμα, φρόνιμο είναι πάντοτε να θυμόμαστε. Πρόκειται για την αναλογία μεταξύ των πλούσιων σε άνθρακα «καφέ» υλικών (σε αυτά υπάγονται κυρίως τα ξερά φύλλα και χορτάρια, τα ροκανίδια και τα ψιλοκομμένα χαρτιά) και αντιστοίχως σε άζωτο «πράσινων» υλικών (φρεσκοκομμένα φυτά και νωπά λαχανικά). Οι απόψεις για την τιμή της διαφέρουν, καθώς κυμαίνονται από 1:1 έως 3:1. Προσωπικώς για κάθε κουβά από τα «πράσινα» φροντίζω να ρίχνω άλλους δύο «καφέ». Υπάρχουν και κάποιοι άλλοι χρήσιμοι εμπειρικοί κανόνες που πρέπει να τηρούμε, όπως το να προσθέτουμε αρχικώς μερικές φτυαριές χώμα από τον κήπο ώστε να «εμβολιάσουμε» το κομπόστ με τα βακτήρια και τους μύκητες που θα διασπάσουν τα υλικά, παράγοντας πολύτιμες ουσίες και αρκετή θερμότητα.
Ωφέλιμο επίσης είναι να ανακατεύουμε κάθε δύο εβδομάδες το περιεχόμενο του κομποστοποιητή και ταυτόχρονα να ελέγχουμε την υγρασία του. Αν σας φαίνεται πολύ ξερό, ρίξτε λίγο νερό, αν πάλι μοιάζει λασπωμένο, προσθέστε μια ποσότητα «καφέ» υλικών. Φυσικά δεν ρίχνουμε ποτέ στον κομποστοποιητή κρεατικά, ψαρικά, κόκαλα, βερνικωμένα ξύλα, προσβεβλημένα από ασθένειες φυτά και έλαια. Τον τροφοδοτούμε όμως άφοβα με ξερά φύλλα, φρεσκοκομμένο γρασίδι, σάπια φρούτα και λαχανικά, φυτικά υπολείμματα του μαγειρέματος και των γευμάτων, φλούδες από εσπεριδοειδή (σε μικρές όμως ποσότητες), ό,τι περισσεύει από την παρασκευή του καφέ και του τσαγιού, στάχτες από το τζάκι και πριονίδια.
Ποτέ δεν είναι αρκετό
Το μόνο πρόβλημα που αντιμετωπίζω όλα αυτά τα χρόνια με το κομπόστ είναι ότι ποτέ δεν έχω αρκετό, πάντοτε χρειάζομαι παραπάνω απ’ όσο έχω διαθέσιμο. Φταίει βεβαίως η ασυγκράτητη τάση μου να επεκτείνω ολοένα τα περιβόλια μου, μαζί και η αχόρταγη φύση της ντοματιάς και του λάχανου – δεν χωράει αμφιβολία στο ότι όσο περισσότερο κομπόστ τις ταΐζω, τόσο καλύτερα αποδίδουν. Η ανάμειξη του κομπόστ με το χώμα δεν αυξάνει όμως μόνο την περιεκτικότητα της απαραίτητης για την ανάπτυξη και την καρποφορία των φυτών οργανικής ουσίας. Ταυτόχρονα το εμπλουτίζει με μικροοργανισμούς, οι οποίοι τα προστατεύουν από πλήθος ασθένειες και προσβολές. Βελτιώνει επίσης τη δομή του εδάφους, κάνοντάς το δηλαδή πιο συνεκτικό όταν είναι αμμώδες και λιγότερο όταν πρόκειται για αργιλώδες, επιτρέπει τον καλύτερο αερισμό του, αυξάνει την ικανότητά του να συγκρατεί το νερό και μειώνει εντυπωσιακά τις ανάγκες για λίπανση. Φυσικά δεν ξεχνάμε ότι η κομποστοποίηση αποτελεί και έμπρακτη απόδειξη της οικολογικής μας ευαισθησίας, σίγουρα προσφέρει ηθική ικανοποίηση η μείωση σε σημαντικό βαθμό των αποβλήτων μας, ιδιαίτερα σε μια εποχή τόσο επιβαρυμένη με περιβαλλοντικά προβλήματα. Φαίνεται ότι τούτη την αναγκαιότητα άρχισαν εσχάτως να την αντιλαμβάνονται πολλοί. Αναμφίβολα είναι ελπιδοφόρα η είδηση ότι, έστω και με μεγάλη καθυστέρηση συγκριτικά με άλλες χώρες, σε κάποιες λαϊκές αγορές εγκαινιάστηκαν πρόσφατα προγράμματα ανακύκλωσης των απορριμμάτων τους για την παραγωγή χρήσιμου κομπόστ, καθώς και εκστρατείες σχετικής ενημέρωσης των πολιτών που τις επισκέπτονται.