«Καπετάν Νικήτας», «Κωστής Παλαμάς», «Κωστής Στεφανόπουλος», «Νίκος Τεμπονέρας», «Ανδρέας Παπανδρέου», «Πάνος Μυλωνάς», «Διογένης», «Νίκος Πετιμεζάς», «Παναγιωτάκης Γεραρής». Ετσι «βαφτίστηκαν» από τον υπουργό Μεταφορών Χρήστο Σπίρτζη οι σήραγγες του νέου αυτοκινητοδρόμου Πατρών-Κορίνθου, γνωστού έως σήμερα με τον κωδικό «ο Θεός να βάλει το χέρι του». Η ανακοίνωση προκάλεσε συζητήσεις, διότι για πρώτη φορά επιλέχθηκαν και πολιτικά πρόσωπα για την ονοματοδοσία σηράγγων, μια τυπική διαδικασία που έως σήμερα λυνόταν με τη διατήρηση του τοπωνυμίου ή το πολύ πολύ με τη χρήση του ονόματος κάποιου μυθικού προσώπου (περίπτωση Κακιάς Σκάλας). Η κυβέρνηση ωστόσο θέλησε να εκμεταλλευτεί την ευκαιρία να απευθυνθεί στο ακροατήριό της, που η αλήθεια είναι ότι κάπως το έχει παραμελήσει, έστω με αυτόν τον τυπικά πασοκικό τρόπο.
Ηταν τη δεκαετία του ’80 που η πολιτική χαρασσόταν και με τις ονομασίες και μετονομασίες δρόμων και πλατειών, όταν όλες οι πόλεις απέκτησαν τις δικές τους οδούς Ηρώων Πολυτεχνείου και Εθνικής Αντίστασης. Το επόμενο μεγάλο κύμα μετονομασιών ήρθε μετά τον θάνατο του Ανδρέα Παπανδρέου και της Μελίνας Μερκούρη, οι οποίοι με τα χρόνια έδωσαν το όνομά τους σε πολλούς δρόμους και πλατείες σε όλη τη χώρα.
Επανασταση και δωδεκάθεο
Πάντως, έχουν ακόμα δρόμο μπροστά τους (no pun intended) για να φτάσουν τα επίπεδα του Ελευθερίου Βενιζέλου και του Κολοκοτρώνη. Σύμφωνα με τον οδηγό Καπρανίδη, στο λεκανοπέδιο της Αττικής συναντούμε 102 οδούς Θ. Κολοκοτρώνη, 97 οδούς Αθανασίου Διάκου, 90 Γ. Καραϊσκάκη, 83 οδούς Ελ. Βενιζέλου (συν ένα αεροδρόμιο), 75 οδούς Ελευθερίας (από τις οποίες οι 10 στην… Αρτέμιδα), 31 οδούς Γ. Παπανδρέου, 14 Κωνσταντίνου Καραμανλή και 13 Ανδρέα Παπανδρέου. Από το δωδεκάθεο, «κερδίζουν» η Αθηνά και η Αφροδίτη με 74 δρόμους η καθεμία, ενώ ακολουθεί η Αρτεμις με 69.
Ανάμεσα στα άλλα, όπως καταγράφει και ο ποιητής και λαογράφος Ηλίας Πετρόπουλος στο «Η ονοματοθεσία οδών και πλατειών», η βασιλεία υπερεκπροσωπείται στον οδικό χάρτη. «Η βαρβαρική δυναστεία εκπροσωπείται από τις 18 οδούς Οθωνος και τις 14 οδούς Αμαλίας (σ.σ. στη μείζονα Αθήνα)», γράφει. «Η επόμενη δυναστεία (η λανθασμένα αποκαλούμενη Γλίξμπουργκ) κατέχει συνολικώς 144 δρόμους. Ειδικότερα, 129 δρόμοι φέρουν ονόματα βασιλέων, βασιλισσών και διαδόχων που εν συνεχεία βασίλευσαν. Για τους πρίγκιπες υπάρχουν 15 επώνυμοι δρόμοι, ενώ έχουμε και δύο δρόμους με γενικευμένο όνομα (μιαν οδό πριγκίπων και μιαν οδό πριγκιπισσών, που δοξάζουν συλλήβδην τα βασιλόπουλά μας). Δεν διαθέτουμε καμμιάν οδό βασιλίσσης Αννας Μαρίας. Ο Γεώργιος Β΄ είχε παντρευτεί (και χωρίσει) την αδερφή του Κάρολου της Ρουμανίας, αυτή την παροδική βασίλισσα μας την έφαγε η μαύρη μαρμάγκα. Ο Αλέξανδρος είχε συνάψει μοργανατικό γάμο. Φυσικά δεν υπάρχει καμία οδός Ασπασίας Μάνου», παρατηρεί με το ιδιαίτερο ύφος του ο Πετρόπουλος.
Από που αρχίζει η Πειραιώς;
Ωστόσο, η περιπλάνηση στα των ονοματοδοσιών των οδών παράγει ουκ ολίγα ευτράπελα. Οπως παρατηρήσαμε με την πολύτιμη βοήθεια του μηχανικού-ερευνητή κ. Δημήτρη Χατζηδάκη, στην Κυψέλη, για παράδειγμα υπάρχει τόσο οδός Μεγίστης όσο και οδός Καστελόριζου, που ως γνωστόν είναι το ένα και το αυτόν, «γεγονός που αποκαλύπτει πολλά για την επάρκεια της επιτροπής ονοματοδοσίας». (Σημειώνεται ότι η ονοματοδοσία των δρόμων γίνεται με απόφαση του δημοτικού συμβουλίου. Αν ένας πολίτης επιθυμεί να μετονομαστεί η οδός όπου κατοικεί ή έχει μια πρόταση για το όνομα ενός δρόμου ή πλατείας, μπορεί να φέρει το θέμα για συζήτηση στον δήμο συγκεντρώνοντας ικανό αριθμό υπογραφών.).
Σύγχυση και πρακτικά προβλήματα μπορούν να προκύψουν και από τη διαφορετική ονομασία τμημάτων του ίδιου δρόμου. Χαρακτηριστική περίπτωση η οδός Πρωτοπαπαδάκη που γίνεται Γαλατσίου, Καυταντζόγλου και Βικέλα. Στον δήμο Γαλατσίου, επίσης, η οδός Ε. Κουρτίου μετονομάζεται για μόλις ένα τετράγωνο σε οδό Νίκου Ξυλούρη για να συνεχίσει αμέσως μετά πάλι ως Κουρτίου.
Απειρα μπερδέματα προκαλεί, φυσικά, η διπλή ονομασία της κεντρικότερης αρτηρίας του κέντρου -Πανεπιστημίου και Ελ. Βενιζέλου-, της Θησέως που δεν λέγεται Θησέως αλλά και αυτή Ελευθερίου Βενιζέλου, της οδού Πατησίων που τμήμα της ονομάζεται 28ης Οκτωβρίου και της Πειραιώς που στο αρχικό της τμήμα ονομάζεται Παναγή Τσαλδάρη. Ακόμη θυμάμαι την πρώτη φορά στη ζωή μου που κατέβηκα στην πλατεία Ομονοίας, ψάχνοντας εις μάτην την οδό Πειραιώς. Θα ορκιζόμουν ότι μου είχαν πει ότι ξεκινάει από εκεί.
Ο κ. Χατζηδάκης πρόσεξε επίσης τη… μεροληψία της Αθήνας υπέρ των τρένων, καθώς, ενώ έχουμε οδό Σιδηροδρόμων, δεν διαθέτουμε οδούς Αεροπλάνων, Λεωφορείων ή Πλοίων. Από τέτοιες μικροαδικίες πάντως άλλο τίποτα. Ο Παναθηναϊκός Γ. Σουφλιάς είχε βαφτίσει το 2007 τον «μετροπόντικα» που έπιανε τότε δουλειά στο Ελληνικό «Σωτήρη Νίνη», «περιμένοντας με μαεστρία, ταχύτητα και αποτελεσματικότητα να βάλει γκολ στον Αγιο Δημήτριο». Ο ίδιος υπουργός είχε βγάλει τους μετροπόντικες της Θεσσαλονίκης «Γιωρίκα» και «Κωστίκα» (το δεύτερο ενδεχομένως από το όνομα του τότε πρωθυπουργού). Για τους συγκεκριμένους, ωστόσο, ξανάγιναν βαφτίσια από τον Χρ. Σπίρτζη, που τους ονόμασε «Ηρακλή» και «Ακτωρα»… ■