Μπορεί ένα ζώο να είναι χαζό και έξυπνο ταυτόχρονα; Όχι. Στα ζώα η εκδήλωση του βαθμού ευφυΐας είναι σταθερή και γραμμική. Από τα σκυλιά που με συντρόφευσαν στο παρελθόν, κάποια ήταν σαΐνια, κάποια είχαν τη συμπαθητική ιδιότητα του τρυφερού μπουμπούνα· όλα όμως ήταν αυτό που ήταν. Χωρίς διακυμάνσεις. Χωρίς εξάρσεις.
Το ίδιο δεν ισχύει πάντοτε για τους ανθρώπους. Πριν από λίγες ημέρες, με τις πρώτες ζέστες της άνοιξης, στο κτηνιατρείο ενός φίλου εμφανίστηκε πελάτης με μισοπεθαμένο σκυλί. Βουτηγμένος στις τύψεις και στην ανησυχία, ο άνθρωπος παρακαλούσε κλαίγοντας τον κτηνίατρο να σώσει το ζώο του, που βρισκόταν σε προχωρημένο στάδιο θερμοπληξίας.
Ο φίλος μου κατάφερε να σώσει το σκυλί, εγώ χρειάστηκε να φύγω προτού γίνω μάρτυρας της ευτυχούς κατάληξης, αλλά την επομένη μιλήσαμε στο τηλέφωνο, γιατί είχα μια απορία που έπρεπε να λύσω. Βλέπετε, ο άνθρωπος που εμφανίστηκε στο ιατρείο δεν μου έδωσε καθόλου την εντύπωση του αδιάφορου, ή έστω επιπόλαιου, ιδιοκτήτη.
«Ξέρεις ποιος ήταν αυτός;» μου είπε ο φίλος μου. «Ένας από τους εξυπνότερους ανθρώπους που ξέρω. Γιατρός και ο ίδιος, ερευνητής σε ένα από τα μεγαλύτερα ιδρύματα της Αμερικής, μια από τις πραγματικές ελπίδες της ανθρωπότητας για την εύρεση του εμβολίου για τον καρκίνο. Επίσης, πολύ έμπειρος “σκυλάς”. Και το σκυλί που έφερε δεν είναι καν δικό του. Είναι της κόρης του, που βρίσκεται στην Ελλάδα και την οποία επισκέπτεται για λίγες ημέρες. Αν το σκυλί πέθαινε, τον είχα ικανό να πηδήξει από το μπαλκόνι παρά να αναγκαστεί να της πει ότι άφησε το ζώο μέσα στο αυτοκίνητο με κλειστά παράθυρα(!) και παραλίγο να το σκοτώσει!»
Έμεινα άλαλος. Πώς γίνεται ένας άνθρωπος έξυπνος, γνώστης και συνεπής να κάνει τέτοιο τραγικό σφάλμα; Πώς συμβαίνει άλλοι άνθρωποι με κοινωνική συνείδηση και γονική πείρα να χάνουν τα παιδιά τους από ανόητα δυστυχήματα που θα μπορούσαν να έχουν αποφευχθεί με μια απλή κίνηση ρουτίνας; (Κάντε μια «βόλτα» στα επείγοντα του Παίδων και θα καταλάβετε τι εννοώ.)
Η απάντηση βρίσκεται ακριβώς σε αυτή τη λέξη-κλειδί: ρουτίνα. Για τα ζώα η ρουτίνα είναι μια κατάσταση επιβεβλημένη από τον ανθρώπινο σύντροφό τους. Στη φύση η ρουτίνα είναι φονιάς. Αν ένα ζώο κάνει κάθε μέρα την ίδια διαδρομή για να πιει νερό σε ένα ρυάκι, ποτέ, μα ποτέ δεν θα αισθανθεί χαλαρό και ασφαλές επειδή τις προηγούμενες 158 φορές έφτασε μέχρι εκεί χωρίς να συναντήσει έναν θηρευτή του ή κάποιον άλλο θανάσιμο κίνδυνο.
Σ’ εμάς τους ανθρώπους το ασφαλές περιβάλλον της συντεταγμένης κοινωνίας δημιουργεί ψευδαισθήσεις αδιατάρακτης ασφάλειας. Και όμως. Όλα τα περιβάλλοντα είναι δυναμικά. Και μια ασήμαντη μεταβολή μπορεί να δημιουργήσει ένα φαινόμενο ντόμινο, μια αλυσιδωτή αντίδραση με πολλαπλασιαστικές επιπτώσεις. Ακόμα και τραγωδίες. Βαθιά μέσα μας το γνωρίζουμε αυτό. Αλλά επιλέγουμε να το αγνοούμε, γιατί έχουμε κληρονομήσει μια πολυάσχολη ζωή – και η ρουτίνα μάς επιτρέπει να τη διεκπεραιώνουμε ταχύτερα και αποδοτικότερα. Εκτός από τις περιπτώσεις όπου αυτό το «κάτι» που πάει στραβά γκρεμίζει όλο το οικοδόμημα του ντόμινο…
Προσέξτε τη ρουτίνα, ειδικά όταν περιλαμβάνει και άλλα πλάσματα εκτός από εσάς. Και ειδικά αυτή την ύπουλη εποχή, δώστε προσοχή στον κίνδυνο της θερμοπληξίας. Ακόμα και με 26 βαθμούς στον ήλιο, η κλειστή καμπίνα ενός ΙΧ μπορεί να σκοτώσει τον σκύλο σας μέσα σε λιγότερο από 30 λεπτά… ■