Ανέλαβε την Εθνική Βιβλιοθήκη το 2014, έχοντας να διαχειριστεί όχι μόνο τα χρονίζοντα προβλήματά της, αλλά και τον συντονισμό της ιστορικής μετεγκατάστασής της στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Στόχος του είναι η Εθνική Βιβλιοθήκη να εκσυγχρονιστεί, να γίνει κέντρο μελέτης διεθνούς εμβέλειας των ελληνικών σπουδών και, με τη συμβολή της ψηφιακής τεχνολογίας, να διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στην πληροφόρηση, στη γνώση και στη μάθηση.
Και μετεγκατάσταση δεν είναι απλώς η μετακόμιση των βιβλίων, αλλά και η μετάβαση στη νέα ψηφιακή εποχή, της καινοτομίας και της εξωστρέφειας. Ή μήπως της… εσωστρέφειας; Διαβάζοντας όσα είπε στο «Κ» ο κ. Τσιμπόγλου θα καταλάβετε τι εννοώ.
Πώς είναι να ζει κανείς ανάμεσα σε τόσα βιβλία;
Συναισθηματικά, θα απαντήσω. Δεν μπορώ να μην αισθάνομαι συγκίνηση όταν σε απόσταση μικρότερη του ενός μέτρου από το γραφείο μου βρίσκεται το πρώτο βιβλίο που τυπώθηκε στην ελληνική γλώσσα (το 1476, στο Μιλάνο): η Γραμματική του Κωνσταντίνου Λασκάρεως (Επιτομή των οκτώ του λόγου μερών). Είναι τύχη αγαθή να είμαι ανάμεσα σε εκείνους που έχουν τη μεγάλη ευθύνη να διασώσουν βιβλία όπως αυτό. Και δεν νιώθω φόβο, πιστέψτε με, αλλά απεριόριστο δέος και σεβασμό. Συνειδητοποιώντας, ταυτόχρονα, τη δική μου μηδαμινότητα – την ανθρώπινη μηδαμινότητα γενικότερα.
Ανοίγετε συχνά τις προθήκες για να ξεφυλλίσετε κάποια σπάνια έκδοση;
Θα σας απογοητεύσω: δεν έχω δικαίωμα να ανοίγω τις προθήκες, που είναι κλειδωμένες. Αν ζητήσω κάτι, πρέπει να ακολουθήσω την ίδια διαδικασία με οποιονδήποτε άλλο χρήστη. Δεν είμαι κλειδοκράτορας. Ακολουθώ το πρωτόκολλο.
Αν ρωτήσει κανείς δέκα, για παράδειγμα, Αθηναίους πού βρίσκεται η Εθνική Βιβλιοθήκη, θα διαπιστώσει ότι υπάρχουν ακόμα πάρα πολλοί που δεν το γνωρίζουν. Πού το αποδίδετε;
Οι αιτίες είναι συγκεκριμένες. Κατ’ αρχάς, έξω από αυτό το υπέροχο, εμβληματικό κτίριο του Θεόφιλου Χάνσεν δεν υπάρχει καν σχετική πινακίδα. Αναγράφεται μόνο η πληροφορία ότι «Ωκοδομήθη δαπάναις αδελφών Βαλλιάνου», όπως ήταν η ρητή απαίτηση των δωρητών (των ομογενών επιχειρηματιών Παναγή, Μαρίνου και Ανδρέα Βαλλιάνου). Αλλά, πέρα από αυτό, η Εθνική Βιβλιοθήκη δεν βγήκε ποτέ να πει: «Είμαι εδώ, παρούσα και δρώσα». Περίμενε να την ανακαλύψουν. Και, δυστυχώς, ούτε το ένα χιλιοστό από τις ομάδες των ερευνητών-αναγνωστών δεν την έχει ανακαλύψει.
Έλλειψη εξωστρέφειας ήταν, δηλαδή, η αιτία;
Δεν μου αρέσει αυτή η λέξη. Δεν αποδίδει αυτό που θα έπρεπε να γίνει. Το αντίθετο, ανοικτότητα και «εσωστρέφεια», πρέπει να δείχνει η Εθνική Βιβλιοθήκη: να φέρει στο εσωτερικό της τους πολίτες, ώστε να γνωρίσουν τους θησαυρούς μας, τις σπάνιες και εκπληκτικής ομορφιάς συλλογές που διαθέτουμε.
Μπορείτε να αναφέρετε μερικούς από αυτούς τους θησαυρούς;
Η Εθνική Βιβλιοθήκη διαθέτει 5.400 χειρόγραφα. Το παλαιότερο χρονολογείται στον 9ο αιώνα και το πιο πρόσφατο στον 19ο. Ανάμεσά τους 300 χειρόγραφα της Καινής Διαθήκης (μία από τις μεγαλύτερες συλλογές στον πλανήτη) και 250 αριστοτελικά (λογίων της μεταβυζαντινής περιόδου, δηλαδή μετά το 1453, που σχολιάζουν τον Αριστοτέλη). Διαθέτουμε επίσης 170 αρχέτυπα (έτσι λέγονται τα βιβλία που έχουν τυπωθεί πριν από το 1500) και περίπου 100.000 παλαίτυπα (εκδόσεις από την ανακάλυψη της τυπογραφίας μέχρι το 1799). Πλούσια είναι και η συλλογή των χειρογράφων: από τους «Ελεύθερους Πολιορκημένους» του Σολωμού, γραμμένους από τον ίδιο με τις σημειώσεις του στο πλάι των σελίδων, μέχρι τις αιτήσεις που έκαναν προς το νεοσύστατο ελληνικό κράτος περί τους 25.000 αγωνιστές του 1821 για την αναγνώριση της προσφοράς τους. Ο κατάλογος είναι μεγάλος… Όλα αυτά δεν έχουν αναδειχθεί και είναι ευθύνη της Εθνικής Βιβλιοθήκης να τα οργανώσει και να τα προβάλει.
H μετεγκατάσταση πόσο θα συμβάλει προς αυτή την κατεύθυνση;
Οι ευκολίες, οι δυνατότητες, οι υποδομές, τα εργαλεία που θα έχουμε στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος -και στις 22.000 τ.μ. εγκαταστάσεις μας- είναι ασύγκριτα περισσότερα από αυτά που έχουμε στο Βαλλιάνειο των 5.000 τ.μ. Θα έχουμε όχι ένα αλλά τέσσερα θησαυροφυλάκια: για τα χειρόγραφα, τα αρχεία μας, τα παλαίτυπα και αρχέτυπα και τις ειδικές συλλογές. Εδώ δεν υπάρχει κανένα. Επίσης, οι ελεγχόμενες συνθήκες θερμοκρασίας, υγρασίας, φωτεινότητας, πρόσβασης, πυρανίχνευσης, πυρασφάλειας είναι δεδομένα εκεί, θα αισθανόμαστε μεγαλύτερη ασφάλεια. Τέλος, θα έχουμε ένα οργανωμένο εργαστήριο συντήρησης. Λίγο πριν έρθετε, με ειδοποίησαν ότι παρελήφθησαν τα νέα μικροσκόπια και στερεομικροσκόπια.
Πόσα βιβλία θα φιλοξενηθούν στις νέες εγκαταστάσεις;
Τα έτοιμα βιβλιοστάσια μπορούν να φιλοξενήσουν 1 εκατομμύριο βιβλία. Αλλά επειδή έχουμε σκοπό να αναπτύξουμε τη συλλογή μας και να συγκεντρώσουμε ό,τι μας λείπει, θα χρειαστούμε κι άλλο χώρο. Ευτυχώς, υπάρχει πρόβλεψη για διπλάσιο αριθμό βιβλίων.
Με το Βαλλιάνειο τι θα γίνει;
Δεν θα εγκαταλειφθεί. Αλίμονο αν συνέβαινε αυτό! Θα αναδειχθεί. Αφού γίνουν οι απαραίτητες εργασίες συντήρησης και αποκατάστασης, θα συνεχίσει να λειτουργεί ως αναγνωστήριο και θα είναι σε μια διαρκή «συνομιλία» με το Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος.
Το προσωπικό επαρκεί;
Ακόμη όχι. Η μελέτη του 2009 από το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος ανέφερε 286 άτομα διαφόρων ειδικοτήτων για την έναρξη λειτουργίας της Εθνικής Βιβλιοθήκης και 320 γι’ αυτό που στα αγγλικά λέγεται steady state, δηλαδή στο τελικό στάδιο. Εμείς σήμερα έχουμε 80 υπαλλήλους μόνιμο προσωπικό. Δεν επαρκούν ούτε για να ανοίξουμε. Το τμήμα της δανειστικής βιβλιοθήκης, για παράδειγμα, που θα λειτουργήσει σε χώρο 5.000 τ.μ., θα είναι ανοιχτό σε υπερδωδεκάωρη βάση το Σάββατο και την Κυριακή. Όσο κι αν βοηθήσουν οι αυτοματισμοί και οι υποδομές, θα χρειαστούμε προσωπικό. Θα σας αναφέρω ένα παράδειγμα. Η Εθνική Βιβλιοθήκη ουσιαστικά δεν διέθετε αρχείο αφισών (πολιτικών κινημάτων, πολιτιστικών φορέων, κυβερνητικών οργανισμών κ.λπ.)· είχαμε μόλις 200, όταν η Βιβλιοθήκη του Μαυροβουνίου έχει 18.000. Μέσα στη θητεία μιας αποσπασμένης υπαλλήλου, δηλαδή σε 8 μήνες, συγκεντρώσαμε 5.500 αφίσες. Την επόμενη χρονιά δεν ανανεώθηκε η σύμβασή της και σταματήσαμε. Πρόσφατα ξεκινήσαμε ξανά. Καταλαβαίνετε τι εννοώ…
Νιώθετε τυχερός που είστε σε αυτή τη θέση αυτή τη στιγμή;
Δεν νιώθω απλώς, είμαι τυχερός! Αλλά δεν ήρθα τυχαία εδώ. Άφησα μια μόνιμη θέση στη Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Κύπρου και ένα σύστημα βιβλιοθηκών το οποίο είχαμε δημιουργήσει και το οποίο έβλεπα να εδραιώνεται, να ριζώνει. Ακόμα το καμαρώνω. Αλλά ούτε μια στιγμή δεν το μετάνιωσα. Δεν υπάρχει μια μέρα που να μη συγκινηθώ, ειδικά όταν ανακαλύπτουμε κάτι πολύτιμο μέσα στη γενική συλλογή.
Ποιες είναι οι αγαπημένες βιβλιοθήκες σας εκτός Ελλάδος;
Του Ελ Εσκοριάλ στη Μαδρίτη για την παλαιότητά της και η Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου στην Ουάσιγκτον, γιατί, κάθε φορά που βλέπω ανάμεσα στους 10 συγγραφείς που φιλοξενούνται στον κεντρικό θόλο τον Ησίοδο, τον Όμηρο και τον Αριστοτέλη, νιώθω υπερηφάνεια. Αλλά πρέπει να το πω: ο ελληνικός πολιτισμός θεραπεύεται και από άλλους. Εμείς είμαστε θεματοφύλακες, όχι ιδιοκτήτες του.
Ο διευθυντής της Εθνικής Βιβλιοθήκης τι διαβάζει στον ελεύθερο χρόνο του;
Το πιο πρόσφατο βιβλίο που διάβασα ήταν το «Για το σχολείο» του Σταύρου Ζουμπουλάκη (σ.σ.: είναι πρόεδρος του Εφορευτικού Συμβουλίου της Εθνικής Βιβλιοθήκης). Αγαπώ τη λογοτεχνία, ειδικά όταν «μπλέκεται» με τη δουλειά μου, όπως στο «Παλίμψηστο του Αρχιμήδη» των Reviel Nerz και William Noel.
Σε μια Kιβωτό βιβλίων, αν μπορούσατε να σώσετε μόνο ένα, ποιο θα επιλέγατε;
Καταλαβαίνετε πόσο δύσκολο είναι να απαντήσω, αλλά θα προσπαθήσω. (Περνούν μερικά δευτερόλεπτα…) Τα ποιήματα του Κωνσταντίνου Καβάφη. Γιατί μιλάει για τον ελληνισμό στη διαχρονία, για το μέσα μας σε σχέση με το έξω και προσφέρει τόσο πολλά διδάγματα μέσα σε 130 ποιήματα. Για την «Ιθάκη» του: «Τους Λαιστρυγόνας και τους Κύκλωπας, τον άγριο Ποσειδώνα δεν θα συναντήσεις, αν δεν τους κουβανείς μες στην ψυχή σου, αν η ψυχή σου δεν τους στήνει εμπρός σου»… ■